Yoram Stein 23

Nadat Friedrich Nietzsche God dood had verklaard, schreef hij in een brief aan zijn vriend Overbeck: 'Es wird einmal an meinen Namen die Erinnerung an etwas Ungeheueres anknupfen, - an eine Krisis, wie es keine auf Erden gab, an die tiefste Gewissens-Collision, an einde Entscheidung, heraufbeschworen gegen Alles, was bis dahin geglaubt, gefordert, geheiligt worden war.' En toen de westerse wereld op het punt stond massaal ontheiligd te worden, stelde de filosoof het volgende: 'Mir besteht mein Leben jetzt in dem Wunsche dass es mit allen Dingen anders gehen moge, als ich sie begreife; und dass mir jemand meine "Wahrheiten" unglaubwurdig machen.' En wel omdat door de doodverklaring van God het nihilisme zijn intrede deed: 'der unheimlichste aller Gäste.'

Een van de gevaarlijkste uiterlijke kenmerken van dat nihilisme is het slachtofferisme, een karakteristieke eigenschap van de moderne massamens die weigert de eigen verantwoordelijkheid te aanvaarden en daarom niet zonder een slachtoffer kan waarop hij zijn eigen onvermogen kan projecteren. Dit probleem zag Nietzsche lang voordat het slachtofferisme een politiek fenomeen werd. Hij besefte als geen ander dat zodra de mens zijn god dood had verklaard het onvermijdelijke lijden geen betekenis meer kon krijgen. Voorheen kon de gelovige nog zijn god of zijn duivel de schuld geven van al het ondraaglijke lijden, en de vertroosting was dat de 'vrome' mens later in de hemel gecompenseerd zou worden. Maar zonder god bestaat er geen metafysische verklaring meer voor het lijden, en dat was een ernstig probleem want ondanks alle successen van de Verlichtinsideologie bleef de mens lijden en moest die op zoek naar een nieuwe verklaring. De oplossing werd gevonden in 'de ander'. De ander werd de oorzaak van het eigen lijden. En wie was die ander? Simpelweg, degene die het meest afweek, die altijd al gezien werd als een vijfde colonne, als er niet bij horend, als een potentieel gevaar.

De ander was in de christelijke cultuur altijd de jood geweest, en dat veranderde niet toen de christelijke god dood was verklaard. Het nihilisme, 'der unheimlichste aller Gäste.' leidde onvermijdelijk tot de Holocaust, waaraan het enige nieuwe het feit was dat de vernietiging nu fabrieksmatig kon worden uitgevoerd, en zich binnen Europa voltrok en niet langer meer exclusief in de kolonien. Zoals er massaproductie was, was er nu ook massavernietiging. Auschwitz en Hiroshima waren het resultaat van dit nihilisme, dat logischerwijs niet verdwenen is maar met andere namen en in andere vermommingen gewoon doorgaat, precies zoals Nietzsche had voorspeld. De jood is de Arabier geworden, Yoram heet nu Achmed.

De slachtofferist kan van alles en nog wat, maar één ding niet, te weten: zijn persoonlijke verantwoordelijkheid accepteren. Dit is de kern van de zaak. Het slachtofferschap is het enige concrete dat hem overeind houdt, het is de kruk waarmee hij zich door het leven baant. Zonder het slachtofferschap zou hij niet kunnen bestaan, hij zou van angst sterven. Het is zijn raison d'être. Geen filosofie kan hem zijn slachtofferschap ontnemen. Hij klampt zich eraan vast als een drenkeling aan een vlot. Ik ben een slachtoffer en dus besta ik. Een heldere illustratie van dit fenomeen is de wijze waarop Yoram Stein zijn voormalige 'wietverslaving' beoordeelt.

Ik citeer uit interviews met hem:

'Ik was er aan gewend geraakt om alle gevoelens te belonen met een joint. Bij verdriet liet ik me troosten door de hasj. Als ik boos was, liet ik me kalmeren. Als ik blij was, gebruikte ik om te vieren.’

Het werd zo erg dat hij zich niet meer kon concentreren op zijn werk. ‘Mijn probleem was niet: hoe kan ik functioneren met die roes? Mijn probleem was: hoe kan ik functioneren zónder die roes?'

Men zou verwachten dat iemand die op het Montessori Lyceum Amsterdam filosofieles geeft in staat is om zichzelf de vraag te stellen waarom hij niet kon 'functioneren zónder die roes'. Per slot van rekening was het stoppen met zijn zogeheten 'wietverslaving' geen fysiek proces met alle afkickverschijnselen van dien, maar een psychische zaak. Anders gesteld: waarom ziet Stein 'als hij terugdenkt aan zijn eigen tijd' alleen 'een beeld voor zich van een kamer waar de luxaflex dicht zijn. ‘Ik had een soort onbestemde angst voor alles buiten die luxaflex. Ik nam de telefoon niet op. Ik kwam tot niets. Afwas die er maanden stond. Ongeopende post. Eigenlijk verkeerde ik in een totaal isolement.’

Dat kwam natuurlijk niet door de marihuana, maar door de beelden die de marihuana bij hem opriepen. Er zijn miljoenen wietgebruikers die geen paranoide levenshouding ontwikkelen. Integendeel zelfs. Waarom werd juist Yoram Stein overvallen door 'paniekaanvallen'? En waarom zorgde 'het stoppen voor een nieuw probleem: ''Ik kon niet meer schrijven. Er kwam zoveel naar boven. Ik was boos, agressief, labiel. Ik dacht: wat heb ik eigenlijk gedaan al die jaren? En hoe moet het verder met mij?''?'

Terechte vragen. Maar Yoram Stein deed wat elke slachtofferist altijd doet, hij ging niet zichzelf analyseren, hij stelde niet zichzelf de vraag waarom hij zo in de vernieling lag, nee, hij zocht de schuld van zijn eigen falen buiten zichzelf, als in een reflex.

Lees maar:

Ik voel me verraden. De gebruikers van nu zijn geen hippies die een onschuldig middel hebben ontdekt en filosoferen over een nieuwe samenleving. Het gaat om wannabe gangsta’s, die schijt hebben, onverschillig zijn, vluchten, omdat de maatschappij zoveel van hen vraagt...

Als je progressief bent, dan zeg je niet: ‘Wij komen op voor het recht om te blowen door jongeren.’ Dan zeg je: ‘Wij komen op voor het recht om een toekomst op te bouwen, het recht om betekenisvolle ervaringen op te doen.’ De ideologie rond cannabis moet veranderen. De intellectuele elite moet waarschuwen, ontmoedigen. Het lijkt er soms op dat in Nederland alles moet kunnen, behalve moraliseren.'

Als je de cijfers bekijkt, blijkt er in elke schoolklas wel een verslaafde te zitten. Maar nog steeds wordt het niet echt serieus genomen. Eigenlijk wordt er nog altijd gezegd: het is maar een jointje. Sommige mensen geloven nog steeds niet dat je er echt aan verslaafd kunt raken. Ik hoorde bovendien van Jaap de Vlieger, jarenlang drugsexpert bij de Rotterdamse politie, dat een aantal beleidsbepalende Nederlandse drugswetenschappers ook gebruikt.

Stein verbaast zich erover dat juist de PvdA de problemen met wiet en hasj niet aanpakt. ‘Als je íets kunt doen aan de tweedeling in de maatschappij, dan is dat het voeren van een ontmoedigingsbeleid.'

Sleutelwoorden zijn: 'verraden' en 'PvdA', of beter nog 'progressieven', die '[op]komen voor het recht om te blowen door jongeren.' In plaats van zijn eigen onvermogen onder ogen te zien zoekt de slachtofferist een schuldige voor zijn eigen falen. Zolang het geen sociale gevolgen heeft is dit geen probleem voor de samenleving. Het wordt evenwel gevaarlijk wanneer deze stoornis politieke consequenties krijgt als gevolg van toenemende angst en onzekerheid bij grote groepen mensen, zoals het geval was in het Europa van de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Het was de dolkstootlegende, het zogeheten verraad van de democratie dat Hitler aan de macht hielp, en het zijn dezelfde ressentimenten tegen de progressieven die nu door Wilders worden geexploiteerd. En daar speelt Yoram Stein op in wanneer hij stelt zich 'verraden' te voelen door de lui die 'progessief' zijn. Stein's waarschuwing kan het volk niet anders dan serieus nemen, het heeft immers te maken met allereerst een ervaringsdeskundige, een voormalige 'wietverslaafde' die door de hel van zijn verslaving is gegaan nadat hij door de progressieven verraden was. Ziehier het slachtoffer dat nu geheel gelouterd leraar is op de vrijzinnige Montessori Lyceum Amsterdam. En de massamedia spelen het spel mee en voeren Yoram Stein ten tonele niet als een nihilistische slachtofferist, der unheimlichste aller Gäste,' maar als een heus slachtoffer, iemand zoals al die anderen die zich slachtoffer voelen van deze of gene, dan wel van dit of dat. En zo wordt het nihilisme een politiek fenomeen dat alleen in bloed kan eindigen als het niet op tijd wordt gestopt.