‘Israël is geobsedeerd door die sinaasappels,’ vertelt de regisseur. ‘Het heeft een bijna erotische band met het land, die wordt uitgebeeld in de hele marketing rondom Israël. Mensen dansen constant in de boomgaarden. Zelfs in de wiskundelessen wordt er, bij wijze van spreken, gerekend in dozen sinaasappels.’
De documentairemaker, die ook sociale wetenschappen doceert in Londen, vindt deze overmatige marketing gevaarlijk. ‘Bijna mijn gehele omgeving gaat over marketing. Het resultaat daarvan is de destructie van de mogelijkheid tot denken. Alles gaat uiteindelijk op de automatische piloot. Vroeger noemden we die strategie fascisme.’
https://www.oneworld.nl/mensenrechten/hoe-israel-een-sinaasappel-werd/
Ruim een eeuw geleden ontwikkelde de joodse Oostenrijker Edward Bernays, neef van Sigmund Freud, deze moderne marketing-technieken die in de politieke propaganda en de public relations van toen af aan gangbaar werden, waarbij het manipuleren van het onderbewustzijn centraal staat. Op de tweede poster ziet u dat de Palestijnen worden afgebeeld als rondtrekkende nomaden, en dat de Jaffa sinaasappel inmiddels in handen is gevallen van als witte Europeanen afgebeelde Joden. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat Eyal Sivan gelijk heeft wanneer hij stelt dat het ‘resultaat’ van propaganda heeft geleid tot ‘de destructie van de mogelijkheid tot denken,’ het autonoom nadenken dat leidt tot zelfstandige besluitvorming. Bernays liet zowel de nazi’s en fascisten als de democratisch gekozen regeringen en het kapitalistische bedrijfsleven zien hoe zij de massa het meest effectief konden hersenspoelen. In zijn essay, getiteld ‘The Engineering of Consent,’ concludeerde Bernays in 1947 voorts dat onder ‘modern conditions of political advertising and manipulation, it has become possible to talk of the engineering of consent by an elite of experts and professional politicians. Consent that is thus engineered is difficult to distinguish in any fundamental way from the consent that supports modern totalitarian governments. Were the manipulated voter to become the normal voter, the government he supports could hardly be said to rest on his consent in any traditional sense of that word.’
The corporate mass-media serve to divert the unwashed masses and reinforce the basic social values: passivity, submissiveness to authority, the overriding virtue of greed and personal gain, lack of concern for others, fear of real or imagined enemies, etc. The goal is to keep the bewildered herd bewildered. It’s unnecessary for them to trouble themselves with what’s happening in the world. In fact, it’s undesirable — if they see too much of reality they may set themselves to change it.
En dit laatste is precies het tegenovergestelde van ‘What Uncle Sam Really Wants.’
Zonder de propaganda van de commerciële massamedia is de parlementaire ‘democratie’ ten dode opgeschreven. De Britse auteur John Berger schreef in zijn boek Stemverheffing (1992): ‘Consumptie en communicatie zijn tegenwoordig verenigd in een diabolische vennootschap, en uit deze vennootschap bestaat datgene wat wij kennen als de media. Eerst en vooral vertegenwoordigen de media een economisch contract waardoor alles wat er in de wereld gebeurt wordt gekoppeld aan het mechanisme van de verkoop.'
In 1984 concludeerde de Amerikaanse historicus Marvin Olasky dat Edward Bernays in het begin van de twintigste eeuw 'één van de eersten' was geweest 'om ten volle te beseffen dat het Amerikaanse liberalisme van de 20e eeuw steeds meer gebaseerd zou zijn op sociale controle die zich voordoet als democratie, en dat het wanhopig zou zijn om alle denkbare mogelijkheden voor sociale controle te leren kennen.’ Op zijn beurt kwam de Amerikaanse historicus Stewart Ewen in zijn studie PR! A Social History of Spin (1996) tot de slotsom dat al vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw 'the mass media, dominated by commercial interests, would provide subservient channels through which as broad public might be schooled to a corporate point of view.’ In zijn boek Crystallizing Public Opinion stelde Bernays al in 1923 over zijn rijke opdrachtgevers dat ‘Propaganda de uitvoerende macht [is] van de onzichtbare regering.’ Het spreekt voor zich dat hij rijkelijk beloond werd voor zijn inzicht in het manipuleren van de massa, dat een ‘[o]nmisbaar kenmerk van de democratische samenleving' is geworden, zoals hij zelf zo treffend omschreef. Vanaf toen wisten de 'invisible wire pullers,’ zoals Bernays hen noemde, hoe ze ‘continue en systematisch’ de cruciale taak van 'regimenting the public mind' het best konden uitvoeren. Als geen ander wist Joseph Goebbels hoe goed het werk van Bernays te gebruiken was; de nazi-minister van Propaganda had Bernays' boek Propaganda onder handbereik in zijn werkkamer.
Voor zijn baanbrekende wetenschappelijke bijdragen werd Bernays in 1949 geëerd door de prestigieuze American Psychological Association. Hoe invloedrijk de inzichten van Bernays waren werd hetzelfde jaar nog eens duidelijk gemaakt door het tijdschrift Fortune. De redactie stelde zonder enige ironie dat 'it is as impossible to imagine a genuine democracy without the science of persuasion [meaning: propaganda] as it is to think of a totalitarian state without coercion. The daily tonage output of propaganda and publicity... has become an important force in American life. Nearly half of the contents of the best newspapers is derived from publicity releases; nearly all the the contents of the lesser papers... are directly or indirectly the work of PR departments.’
In 1933, het jaar dat Hitler democratisch aan de macht kwam, schreef de gezaghebbende Amerikaanse hoogleraar Harold Lasswell in de Encyclopedia of the Social Sciences dat aangezien de 'masses are still captive to ignorance and superstition' de komst van de democratie 'compelled the development of a whole new technique of control, largely through propaganda.' Want, zo stelde Lasswell, propaganda is 'the one means of mass mobilization which is cheaper than violence, bribery or other possible control techniques.' En om een geavanceerde, hoog technologische, massamaatschappij zo efficient mogelijk te laten draaien is propaganda de goedkoopste en veiligste manier voor de elite om de massa gehoorzaam te houden. Let wel, Lasswell was geen marginale figuur met wat maffe standpunten. Hij werd en wordt nog steeds alom bewonderd. Dit is wat de Nederlandse versie van Wikipedia over hem meldt:
Lasswell was één van de meest creatieve en invloedrijke wetenschappers van zijn tijd. Door gebruik te maken van een scala van psychologische en sociologische methoden in een discipline die tot dan toe alleen gebruik maakte van historische, juridische en filosofische methoden werd Harold Lasswell de grondlegger van de hedendaagse politieke wetenschap en met name de politieke psychologie. Ook op het gebied van de communicatiewetenschappen heeft hij met zijn communicatiemodel een grote invloed gehad. Op het gebied van beleidsstudies was het Harold Lasswell die de richting aangaf met de omschrijving waaraan deze (toen) nieuwe discipline moest voldoen (multi-disciplinair, probleem oplossend, expliciet normatief).
http://nl.wikipedia.org/wiki/Harold_Lasswell
Maar zoals gesteld, niet alleen Lippmann was zo negatief over de wenselijkheid van een echte democratie. Het was de heersende opvatting in brede kringen van de Amerikaanse elite. Zo verklaarde Robert Lansing, minister van Buitenlandse Zaken onder president Wilson, dat de grote massa van de bevolking ‘onwetend en geestelijk onvolwaardig’ was en dus via de pers in de juiste richting gemanipuleerd moest worden. En ook Reinhold Niebuhr, hoogleraar Praktische Theologie uit New York, de ‘officiële theoloog van het establishment,’ waarschuwde voor ‘de domheid van de gemiddelde mens… het proletariaat,’ die niet de rede volgde maar het geloof en daarom door de media gevoed moest worden met ‘emotioneel krachtige oversimplificaties,’ die dienden om de ‘noodzakelijke illusie,’ in stand te houden. De illusie dat de VS een echte democratie was, waarbij iedere burger in alle vrijheid de politieke koers van zijn land bepaalt, en de pers 'onafhankelijk' is. Dezelfde illusie dus die jij, Henk, tegen beter weten in, verspreidt. Volgens Niebuhr moet de massa ‘de verantwoordelijkheden van de macht onder ogen zien,’ zodat de ‘noodzakelijke illusie’ kon blijven bestaan. Die was noodzakelijk wilde de economische en politieke elite ongestoord haar werk kunnen doen, wat in de praktijk neerkwam op het uitbuiten en onderdrukken van het ‘proletariaat’ dat wereldwijd ‘onwetend en geestelijk onvolwaardig’ was. Het volk moest door de media gedisciplineerd worden en gedirigeerd, anders zou de westerse beschaving ten onder gaan, zo vreesde Niebuhr. Het resultaat van deze strategie is niet uitgebleven, want ondanks of beter nog dankzij de overvloed aan massamedia is de constatering van John Berger correct dat ‘er grote delen’ van de ‘arbeiders- en middenklasse bestaan die zich niet helder kunnen uitdrukken als gevolg van de grootscheepse culturele deprivatie. De middelen om datgene wat ze weten te vertalen in gedachten is hen ontnomen. Daardoor ‘bezitten [ze] geen voorbeelden die ze kunnen volgen, waarbij woorden ervaringen duidelijk maken.’ Een avondje televisie kijken en men weet precies wat Berger bedoelde. ‘Wat kan er, uitgezonderd halve waarheden, grove simplificaties of onbenulligheden, overgebracht worden aan dat halfgeletterde massale gehoor,’ dat ‘overal de voorstelling mag bijwonen?’ zo schreef de hoogleraar George Steiner, die aan Yale en Oxford doceerde.
Het is de voormalige hoofdredacteur van Trouw, en oud hoofdredacteur van Vrij Nederland, Frits van Exter, die het zo treffend verwoordde toen hij tegenover Extra, een tijdschrift dat de media kritisch volgde, onder de kop: 'De conditionering van de kudde' het volgende verklaarde: 'Lezers horen wantrouwend te zijn tegenover de media... De aandacht van de media [wordt] natuurlijk voor een belangrijk deel gestuurd… door de politieke machten… Dat geldt voor de nationale politiek, maar natuurlijk ook voor de internationale politiek… Het heeft voor een deel te maken met de vluchtigheid van het medium. Deels ook volgen de media elkaar, sommige zijn dominanter, en andere lijden aan kuddegedrag… Als je volgend bent, dan betekent dat als een autoriteit, of iemand die gekozen is om een bepaald gezag uit te oefenen, zegt “ik vind dit een belangrijk onderwerp, daar gaan we nou es wat aan doen,” dat je dat ook bekijkt. De dingen waar hij (sic) het niet over heeft, die volg je dus minder… het werkt voor een deel reflexmatig. Reflexen zijn het, je bent daar geconditioneerd in.’
Journalistieke Reflexen. Meer daarover de volgende keer.
