EUROPA, EXTREEMRECHTS, OEKRAÏNE, RUSLAND
PROPAGANDAOORLOG
Door Johan Depoortere
Een oorlog wordt niet enkel met tanks, raketten en bombardementen uitgevochten. Elke oorlog is ook een propagandaoorlog en dat is in het conflict in Oekraïne niet anders.
Onze media spelen vrijwel zonder uitzondering mee in het spel van beïnvloeding, eenzijdige informatie en regelrechte leugens. “Twijfel aan alles, ook aan je eigen mening,” is daarom het devies van Anne Morelli, auteur van ‘Elementaire principes van oorlogspropaganda.’ Dat boek is 21 jaar geleden verschenen maar heeft vandaag niets van zijn actualiteitswaarde ingeboet, wel integendeel.
Dat aan Russische kant de waarheid geslachtofferd wordt op het altaar van de sterke staat en het dictatoriale Poetinregime behoeft geen betoog. Zelfs het gebruik van het woord “oorlog” in verband met Oekraïne kan een Russische journalist in de cel doen belanden. Oekraïne zelf blijft niet achter. Een Oekraïnse journalist die kritisch bericht over Oekraïne en president Zelenski kan op de beruchte website Myrotvoretz terecht komen die een lijst – vaak met persoonlijke gegevens – publiceert van “terroristen” en “vijanden van Oekraïne.”
Ook aan onze kant van het nieuwe IJzeren Gordijn worden we blootgesteld aan een lawine van propaganda, vermomd als informatie. “Haast niets van wat je in de Westerse pers leest over de Russische inval in Oekraïne is te vertrouwen” zegt de vermaarde oorlogsverslaggever en documentairemaker John Pilger.De goed geoliede Oekraïnse propagandamachine is erin geslaagd tot en met het woordgebruik van de westerse berichtgeving te beïnvloeden: zo heten de neonazis van het beruchte Azovbataljon voortaan “strijders,” die onder andere de stad Marioepol “heldhaftig verdedigden.” De oorlogsmisdaden van de Russen worden breed uitgemeten, over vergelijkbare wanpraktijken door onze Oekraïnse bondgenoot wordt – in het beste geval -veel discreter bericht. Dat de Russen tegen de internationale wetgeving landmijnen inzetten wekt verontwaardiging, dat Oekraïne hetzelfde doet komen we uit de Mainstreammedia nauwelijks te weten.
Als Amnesty International na vele rapporten over Russische oorlogsmisdaden Oekraïne ervan beschuldigt burgers als menselijk schild te gebruiken krijgt de organisatie zoveel tegenwind dat ze zich genoodzaakt voelt haar excuses aan te bieden voor het onthullen van de waarheid.
Propaganda bestaat niet alleen uit hele leugens en halve waarheden. Verzwijgen is even efficiënt om de geesten te beïnvloeden in de strijd om hearts and minds. In de lawine aan berichten, reportages, analyses en commentaren zoek je vergeefs naar de werkelijke achtergrond van een conflict dat vele wortels heeft in het recente en niet zo recente verleden.
Voor de Russische invasie, de bombardementen op woonwijken, het vernietigen van de Oekraïnse industrie en infrastructuur, de dood van duizenden burgers en militairen – Russische en Oekraïnse – zijn alleen Vladimir Poetin en zijn entourage verantwoordelijk. Maar voor de spanningen en de conflicten die tot deze escalatie hebben geleid zijn de verantwoordelijkheden gedeeld: het extremisme van Oekraïnse en Russische nationalisten, de halsstarrigheid van de Navo, de slaafse volgzaamheid van Europa aan de Amerikaanse opperbaas, de blindheid en de arrogantie van de winnaars van de Koude Oorlog, de onderschatting en het gebrek aan kennis van de Russische samenleving, de vergeten geschiedenis, de gekwetste trots van de Russen, de vernedering van een gewezen grootmacht. Geen enkele Rus kan vergeten dat het land twee keer door een massale Westerse troepenmacht werd aangevallen. Twee keer was Oekraïne de toegangspoort.
De oorlog in Oekraïne is niet op 24 februari van dit jaar begonnen maar in het voorjaar van 2014 toen burgers van de Donbas in opstand kwamen tegen de regering die was ontstaan na de gebeurtenissen op de Maidan: voor de enen – en in dit geval de vrijwel voltallige Westerse media – een “volksrevolutie” voor de anderen – en met name het Kremlin – een staatsgreep tegen de wettig verkozen president Janoekovitsj. Burgers in de Donbas pasten dezelfde taktiek toe die de betogers op het Maidanplein in Kiev de overwinning had bezorgd: ze bezetten overheidsgebouwen en kwamen massaal op straat uit protest tegen de Maidanregering die onder andere de status van de Russische taal terugschroefde, straatnamen en monumenten verwijderde die naar het sovjetverleden wijzen en in heel wat gevallen verving door die van Oekraïnse collaborateurs die zich in de Tweede Wereldoorlog hadden onderscheiden in de jacht en de moord op joden, marxisten en politieke tegenstanders. Onder hen de beruchte nazi Stepan Bandera die al in 2007 een monument had gekregen in Lviv en wiens beeltenis weldra op tientallen andere plaatsen in het Westen van Oekraïne zou verschijnen.
Ze eisten een referendum over een grondwetswijziging die de rechten van de Russischsprekende en andere niet-ethnische Oekraïners zou erkennen en de staat op federale basis zou herinrichten. De Maidanregering – met acht minsters van extreemrechts – stuurde gewapende fascistische benden naar het gebied om de opstand met geweld te onderdrukken. In Odessa werden 41 mensen levend verbrand nadat de neonazis het vakbondsgebouw waarin ze zich hadden verschanst in brand hadden gestoken. De burgeroorlog waar een enkeling in de westerse pers voor had gewaarschuwd was begonnen. Moskou ondersteunde de rebellen in de Donbas en stuurde mondjesmaat militaire “adviseurs” en “vrijwilligers” maar probeerde tegelijk de regering in Kiev tot een compromis te bewegen.
Zelenski’s voorganger Poroshenko stond onder zware druk van de extreme nationalisten om daar niet op in te gaan en de oorlog in de Donbas in tegendeel op te voeren met behulp van de neonazi stoottroepen. 14000 doden tot dusver zijn het gevolg. Burgers in de Donbas leefden maandenlang in schuilkelders en onder een economische blokkade door Kiev. Voor het Westen was het conflict een verborgen oorlog. Zelenski werd verkozen met de belofte een einde te maken aan de burgeroorlog. Neonazis bedreigden hem met de dood als hij toegevingen zou doen aan de rebellen en aan Moskou. De Minsk-akkoorden die onder andere federalisering en autonomie voor de Donbas inhielden bleven dode letter.
Poetin zelf kwam zwaar onder druk van de nationalisten die hem verweten te halfslachtig achter de rebellen in de Donbas te staan. Hij legde meer en meer zijn oor te luisteren naar adviseurs als Alexand Dugin die eerder nog wegens zijn extreem-nationalistische en antiwesterse standpunten door de universiteit van Moskou was ontslagen. In januari-februari stuurde Poetin een troepenmacht van 190000 man naar de grenzen van Oekraïne. Minder bekend is dat Kiev eerder troepen naar de grenzen met de Donbas had gestuurd voor een vermeend eindoffensief. De waarnemers van de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) rapporteerden in de Donbas vanaf 17 februari na een maandenlange pauze in de gevechten 1400 explosies per dag en in Donetsk alleen meer dan 2158 schendingen van het bestand tussen 18 en 20 februari. Meer dan 100000 inwoners werden dieper het binnenland in of naar Rusland geëvacueerd.
Dat de onderhandelingen van Europese leiders met Poetin aan de fameuze lange tafel niets zouden opleveren was makkelijk te voorspellen. Europa speelde een tweederangsrol, Washington hield de touwtjes in handen en daarom was er van constructieve voorstellen geen sprake. Zowat een maand in de oorlog zag Zelenski het licht en stelde hij voor om Oekraïne buiten de Navo te houden. Wie weet was de oorlog voorkomen als de Oekraïnse president een paar maanden eerder tot dat inzicht was gekomen.
Intussen gaat het in Oekraïne al lang niet meer om een conflict tussen twee buurlanden. De Verenigde Staten zien een kans om eindelijk de vruchten te plukken van de overwinning in de Koude Oorlog: Rusland als economische en geopolitieke factor voorgoed uitschakelen. Het is een oude droom van de neocons: De VS als enige supermacht. Paul Wolfowitz, één van de drijvende krachten achter de desastreuze Irakoorlog is de ideoloog die zijn naam gaf aan de doctrine die bepaalt dat de Verenigde Staten nooit de opkomst van een mogelijke rivaal mogen dulden. Voor hun voorloper Zbig Brzezinski (gestorven in 2017), de voormalige adviseur van Jimmy Carter die de Russen in de Afghaanse val lokte, was het al duidelijk. Hij noemde het van “vitaal belang voor de Verenigde Staten dat Oekraïne in de “Euro-Atlantische invloedssfeer zou worden opgenomen.” Dat is de ware inzet van de oorlog en dat was niet op De Afspraak.
Johan Depoortere
13 september 2022
Een versie van dit artikel verschijnt in het oktobernummer van AKTIEF, het ledenblad van het Masereelfonds.
https://salonvansisyphus.wordpress.com/2022/09/13/propagandaoorlog/
