Carl Stellweg van het AD 12

Beste Carl Stellweg,

Ik sprak vanochtend een mij bevriend echtpaar dat jij tot jouw publiek mag rekenen, doorsnee Nederlanders die alleen via de commerciële massamedia geïnformeerd worden. Tijdens het gesprek merkte de echtgenote op dat het allemaal wel waar kon zijn wat ik zei, maar dat ‘ook Hamas geen lieverdjes zijn’. Ik moest onmiddellijk denken aan wat jij aan mij hebt geschreven: ‘Ook nu, in Gaza, wordt de Geneefse Conventie geschonden, door beide partijen, met het verschil dat de Israelische schendingen veel grootschaliger zijn, omdat Israel veel meer middelen daartoe heeft dan Hamas. Maar dat maakt Hamas niet moreel beter dan Israel… Slachtoffers zijn niet noodzakelijkerwijs nobele mensen, Stan.’

En zo is het maar net, Carl, ook ‘Hamas zijn geen lieverdjes.’ Een serieuze journalist laat het vervolgens niet bij deze veroordeling, maar gaat zich verdiepen in de achtergronden en drijfveren van de Hamasleden. Hoe komt het dat ze doen wat ze doen. Wat heeft hen gemotiveerd om zich gewapend te verzetten tegen de langdurige Israelische onderdrukking, en om uiteindelijk ook terreuraanslagen te plegen, dus om oorlogsmisdrijven te begaan?

Over dat onderwerp sprak ik lang met Rifat Kassis, een Palestijnse christen, president van Defence for Children International en ook van de Palestijnse sectie van deze internationale mensenrechtenorganisatie. Daarnaast werkt hij voor de Wereldraad van Kerken in Genève en is actief in verschillende besturen van internationale en locale organisaties. Vanwege zijn activiteiten op het gebied van de mensenrechten en de politiek is hij door de Israëlische overheid verschillende keren gearresteerd en gevangen gezet. Toch blijft Kassis zich verzetten tegen de Israëlische schendingen van de mensenrechten. Hij verklaarde ruim een jaar geleden tegen me:

‘Onder een bezetting leiden mensen een abnormaal bestaan, dat niet zal normaliseren tenzij de voornaamste oorzaak van die abnormaliteit verdwijnt, en dat is natuurlijk de bezetting en het onrecht dat onlosmakelijk eraan verbonden is. Vooral westerlingen zijn binnen deze rechteloze context almaar op zoek naar een druppeltje hoop, naar licht aan het einde van de tunnel. Vergeefs. De situatie verbetert niet doordat bijvoorbeeld de Nederlandse regering zijn financiële steun aan de bezette gebieden met enkele miljoenen euro’s verhoogt, en ook niet doordat drie Palestijnse dorpen zojuist zijn aangesloten op het waternet. Dit alles gebeurt binnen de context van een gewelddadige onderdrukking, die alle facetten van het dagelijkse leven bepalen. In werkelijkheid verslechtert de situatie van de Palestijnen. Als een mens zich in abnormale omstandigheden bevindt dan ontwikkelt hij zich psychologisch abnormaal, denkt hij abnormaal, handelt hij abnormaal. De algehele situatie wordt geleidelijk aan steeds uitzichtlozer, tot de oorzaak van de abnormaliteit stopt. Alles, het hele leven, is onder een bezetting abnormaal, niet slechts één onderdeel ervan. Op dit moment bevinden we ons in de absoluut verschrikkelijkste fase van onze geschiedenis, want nooit eerder is er een gewapende strijd geweest tussen verschillende Palestijnse facties. En dat geweld komt voort uit de abnormaliteit van de bezetting. Ik bedoel daar niet mee te zeggen dat als de bezetting stopt we intern niet zullen strijden, maar we zouden de kans krijgen geweldloze manieren te vinden om de onderlinge tegenstellingen te overbruggen. Ik ben niet iemand die de schuld van alles meteen aan de bezetter geeft, maar in dit geval is de bezetting wel degelijk de oorzaak. Zonder buitenlandse interventie ontwikkelen mensen mechanismen om vreedzaam naast elkaar te kunnen leven. Maar door het externe geweld van de langdurige bezetting is de harmonie binnen onze samenleving ernstig verstoord geraakt en daarom zeg ik dat de militaire bezetting de voornaamste oorzaak is van onze huidige problemen… Ongeveer 53 procent, dus meer dan de helft van de Palestijnen is onder de 18 jaar, dus als de bezetter bijvoorbeeld huizen vernietigt dan zijn het vooral jongeren die getroffen worden, dat geldt ook voor de talrijke en veelvuldige beperkingen in onze bewegingsvrijheid. De confrontatie met het wrede geweld van een bezetting creëert zowel lichamelijke trauma’s als psychische. Die trauma’s weerspiegelen zich niet bij iedereen op dezelfde manier, het is afhankelijk van iemands karakter en de wijze waarop de omgeving hem of haar opvangt. Duidelijk is wel dat het hele leven getekend wordt door de terreur van de langdurige onderdrukking, sommige effecten zijn onmiddellijk te zien, andere symptomen zijn pas veel later zichtbaar. Ik geloof niet zo erg in statistieken, maar ik weet één ding uit ervaring: een bezetting laat diepe sporen in je achter. Wanneer die zich tonen, en hoe die zich tonen, dat weet niemand, ook jijzelf niet. Sommigen weten zich van de ergste effecten te bevrijden, anderen niet, sommigen worden er sterker van als mens, anderen worden erdoor vernietigd. Op onze scholen is het percentage van kinderen met leerproblemen bijzonder hoog. Uit onderzoek blijkt dat de abnormaliteit van een onderdrukking de oorzaak hiervan is. Bijna alles hier heeft te maken met de langdurige Israëlische interventie in ons dagelijks leven. Sociale wetenschappers die onderzoek verrichten, zijn regelmatig verbaasd over de uiteenlopende reacties. Er zijn kinderen die vol goede moed de Muur met graffiti bespuiten, terwijl anderen de deur niet uitdurven, er zijn veel kinderen die achtervolgd worden door nachtmerries, maar er zijn ook kinderen die op tanks springen, die met stokken en stenen op de tanks afgaan. Hoe dan ook: al deze reacties zijn niet normaal. En zelfs degenen met de beste cijfers op school blijken door de bezetting te zijn gevormd, maar dan op een manier die hem of haar juist motiveert meer te bereiken. Wat er echter binnen in hem of haar gebeurt, weten zelfs de wetenschappers niet precies. Daar moet nog veel meer onderzoek naar worden gedaan. Vandaar ook dat ik huiverig sta tegenover statistieken zodra het over trauma’s gaat. Een trauma kan de één stimuleren en de ander te gronde richten. Zodra de bezetting eindigt, zullen we werkelijk onze trauma’s onder ogen moeten zien. Het probleem is dat wij Palestijnen er niet over praten. Ikzelf bijvoorbeeld heb verschillende keren in de gevangenis gezeten, maar heb zelfs nooit met mijn vrouw over mijn ervaringen gesproken. Niet omdat ik dit niet wil, maar ik kan het niet. Ben ik nu een normaal mens? Ik weet het niet, ik heb soms mijn twijfels. Ik geloof dat ik diep in me iets verberg, waarover ik zou moeten praten of schrijven. Met andere woorden: het is bijzonder moeilijk om te bepalen wat precies de gevolgen zijn van langdurig onrecht en geweld. Ik kan u wel zeggen dat iedereen erdoor beïnvloed is, zelfs de meest talentvolle en levendige kinderen, die een rijk sociaal leven leiden en die aan volksdansen meedoen en in zangkoren zitten, zijn door het geweld gevormd, allen ondervinden aan den lijve de dagelijkse terreur van de bezetting. De voortdurende vernedering dwingt ons óf te gehoorzamen óf te rebelleren. Wanneer men zich verzet, zijn er twee alternatieven: je gedraagt je als een beest omdat de Israëli’s je als een beest behandelen, of je wordt politiek actief. Mannen voelen die onderdrukking meer dan vrouwen en dat komt omdat de samenleving mannen een andere rol heeft gegeven. De vernedering komt bij hen harder aan. Bovendien zijn vrouwen, ook in onze samenleving, sterker dan mannen. Ze zijn opener en directer, geven ongezouten kritiek, mannen potten meer op. Vrouwen kunnen hun angst onder ogen zien en schamen zich niet om over hun angst en zorgen te praten of om hun zwakheden te tonen, om te huilen als daar reden voor is. Dit in tegenstelling tot mannen, die hun gevoelens onderdrukken, ze moeten immers mannelijk lijken. De effecten van de bezetting komen bij hen harder aan dan bij vrouwen. Soms doen buitenstaanders onderzoek naar huiselijk geweld hier, maar zelden leggen ze verband tussen het huiselijk geweld en de bezetting. Men gaat ervan uit dat de Palestijnen tot een tribale, patriarchale maatschappij behoren waarbij het gebruikelijk is dat mannen hun vrouwen slaan. Maar ze zien dit gedrag niet in de context van een langdurig en zwaar onderdrukte samenleving waarbij huiselijk geweld tevens een reactie is van een man die publiekelijk door bewapende soldaten is vernederd en eenmaal thuis op zijn beurt vrouw en kinderen vernedert.’ Meer van dit interview kun je in mijn boek De oneindige oorlog lezen dat volgende maand bij uitgevrij Atlas verschijnt.

En nu komen we op het punt dat voor mij van belang is. Jij schrijft: ‘Slachtoffers zijn niet noodzakelijkerwijs nobele mensen, Stan.’ Dat klopt, maar waarom moeten ze dat van jou zijn, Carl? Waarom is dit voor jou relevant? Bestond het Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog uit ‘nobele mensen’? Nee natuurlijk, het verlangen nobel te zijn was niet het belangrijkste motief, het verzet bestond uit mensen die het onrecht niet langer meer lijdzaam konden accepteren, dan wel op zoek waren naar een avontuurtje, of zich wilden verrijken, enzovoorts. Talloze los van elkaar staande drijfveren speelden een rol. Zaten en zitten er gangsters onder het verzet? Ja, natuurlijk! Afgezien van allerlei mogelijk biologische, genetische oorzaken die een verzetstrijder vormen, zijn er vooral ook sociale oorzaken. Elke langdurige onderdrukking vervormt de mens. Sterker nog, het vervormt niet alleen de onderdrukte, maar ook de onderdrukker zelf. De in Martinique geboren Franse zwarte dichter en denker Aimee Cesaire vatte het zo samen:
'The colonizer, who in order to ease his conscience gets into the habit of seeing the other man as an animal, accustoms himself to treating him like an animal, and tends objectively to transform himself into an animal... They thought they were only slaughtering Indians, or Hindus, or South Sea Islanders, or Africans. They have in fact overthrown, one after another, the ramparts behind which European civilization could have developed freely.'

Mijn vraag is dan ook: waarom moeten slachtoffers ‘nobele mensen’ zijn van jou en ook van het met mij bevriend echtpaar? Er doet zich een psychologische merkwaardig proces voor: slachtoffers moeten in onze westerse cultuur altijd alleen maar slachtoffer zijn, een volledig onbevlekt slachtoffer, een 'nobel' slachtoffer. Ze moeten weerloos blijven, dus het eeuwige slachtoffer. Slachtoffers mogen zeker niet in verzet komen, autonoom optreden, want dan ontdekt de buitenstaander dat ook zij ‘geen lieverdjes zijn’, en dus geen ‘nobele mensen’. Uit jouw reacties op mij blijkt dat het onbesmet zijn van een slachtoffer voor jou een belangrijk criterium is. Waarom? Waarom is dat voor jou relevant? Is voor jou het feit relevant dat het Nederlandse verzet niet bestond uit allemaal ‘nobele mensen’? Nee, natuurlijk. Waarom is dat criterium dan ineens bij de Palestijnen voor jou wel een belangrijk criterium?

Natuurlijk hebben Hamas en sommige andere Palestijnse organisaties terreurdaden gepleegd, niemand ontkent dat Carl, maar dat doet Israel ook, en dat bevestig je met een zin als deze: ‘ik weet dat Israel de Conventie van Genéve doorgaans aan zijn laars lapt.’ De vraag is alleen waarom je het Palestijnse verzet langs een morele meetlat legt en de joods-Israelische strijdkrachten niet? Je zult nooit, maar dan ook nooit in jouw krant spreken van Israelische terreur. Waarom niet? Vanwaar toch dat onderscheid? Wat is daar journalistiek relevant aan? Waarom is het onderwerp ineens niet langer meer de langdurige bezetting door Israel, en de belegering en al die andere schendingen van het internationaal recht, maar is het onderwerp voor jou de morele kwaliteiten van Hamas en daarmee van het gehele Palestijnse volk? Het enige resultaat van je werkwijze is dat de lezer denkt, ja alles goed en wel, maar ‘ook Hamas zijn geen lieverdjes,’ terwijl de hele context van het geweld achter de horizon is verdwenen, onzichtbaar is gemaakt en de lezer het idee krijgt dat het geweld voortkomt uit Hamas-raketten. Dit is bewust verwarring zaaien, met als gevolg dat het lijkt alsof de Palestijnen de agressors zijn. Het volgende schreef de joods-Israelische hoogleraar Benjamin Beit-Hallahmi over deze taktiek: ‘Het lijden van de joden door de eeuwen heen, en speciaal tijdens de Holocaust, is gebruikt om het ontzeggen van Palestijnse rechten te rationaliseren en te rechtvaardigen. Dit is zo doeltreffend gebeurd dat de Palestijnen beschouwd worden als de agressors in het Israëlisch-Palestijnse conflict, dat gezien wordt als een simpele voortzetting van de eeuwenlange joodse vervolging.’ En degenen die een doorslaggevende rol spelen in het verspreiden van deze propaganda zijn de journalisten, de mensen zoals jij, Carl, die Israelische oorlogsmisdaden verkoopt als ‘beheerst en effectief’. Er druipt bloed aan je pen. Jij kunt dit alles consequentieloos doen, het zijn anderen, met name vrouwen, kinderen, bejaarden die de rekening betalen voor jouw propaganda.