Het Neoliberale Geloof 222

Het Commentaar van zaterdag 11 oktober 2008 van NRC Handelsblad

'Het neoliberale model dreigt de slag te verliezen

In de Verenigde Staten is het debat over ‘de toekomst van het kapitalisme’ losgebarsten. In Newsweek schrijft Fukuyama, de filosoof die bijna twintig jaar geleden de definitieve overwinning van de liberale democratie verkondigde, deze week over „de ondergang van NV Amerika”. Fukuyama kritiseert al langer de regering-Bush. Maar nu verkeert het ‘kapitalisme’ kennelijk in dezelfde toestand als het ‘communisme’ een generatie geleden: in surseance. Er is inderdaad reden om de noodklok te luiden. Nooit sinds de Koude Oorlog hebben overheden die juist economische vrijheid predikten, zo grootscheeps ingegrepen. Alleen al in Amerika en Groot-Brittannië is 525 respectievelijk 650 miljard euro gereserveerd voor de private financiële sector, ofwel ruim tweemaal het bruto binnenlands product van heel Nederland. En tot overmaat van ramp blijkt dat ook nog eens amper zin te hebben.

Hoewel niemand weet waarom, is het niet gewaagd te veronderstellen dat de economische chaos ook politieke consequenties zal hebben. Economische systemen functioneren namelijk niet in het luchtledige, maar worden gedragen door politieke ideeën. De afgelopen drie decennia domineerde het idee van Thatcher en Reagan. Overal gingen deregulering en privatisering de boventoon voeren, ook in programma’s van partijen met een andere traditie. Mede door de ideologische orthodoxie en de boekhoudkundige blindheid van Bush is een ooit nuttig concept nu ontspoord. En dat raakt niet alleen dit Angelsaksische model, waarin de wil van de aandeelhouder wet is. Ook continentaal Europa zal onder ogen moeten zien dat het op een kruispunt staat. Maar waarheen?'

Waarom schrijft de NRC commentator in deze overigens heldere analyse dat 'niemand weet waarom' het storten van gemeenschapsgeld in een failliet financieel systeem niet helpt? Deze bewering is aantoonbaar onjuist. De redacteur schrijft dit omdat de enige consequentie van zijn eigen analyse is dat het systeem failliet is en er een wezenlijk ander systeem moet komen. Maar dat is als vloeken in de kerk, het kapitalistische geloof dat op den duur iedereen een winnaar zal zijn moet overeind blijven. Want hoewel we 'onder ogen moeten zien dat' we 'op een kruispunt' staan, blijft de klemmende vraag 'maar waarheen?' En alleen al het stellen van die vraag is angstaanjagend voor een gelovige. Die angst tekent ook de onvoorstelbare armoede van het westerse denken. Het systeem werkt an sich totalitair. In die zin dat geen van de dragers ervan zich een ander systeem kunnen voorstellen. En dat is een kenmerk van totalitarisme. Het is een gesloten denksysteem, een benauwende ideologie. Meer hierover later.