Egbert Kalse van de NRC 2

Beste Egbert,

Volgens jou is de financiele crisis te wijten aan louter en alleen domheid. 'Iedereen (dan bedoel ik voor de verandering maar weer eens echt iedereen) dacht dat de huizenprijzen in Amerika altijd zouden blijven stijgen. Dom natuurlijk, maar zo was het wel.' De onjuistheid van die stelling daargelaten, is het voor journalisten natuurlijk buitengewoon interessant om een verklaring te zoeken van een dergelijke collectieve domheid. Want nogmaals, volgens jou was 'echt iedereen' al die jaren bevangen door domheid. En dan kun je je als journalist niet beperken tot een kwalificatie, je zult een verklaring moeten zoeken.

Als onafhankelijk journalist, Egbert, probeer ik het mechaniek van een samenleving te laten zien. Hoe werken dingen, zowel zelfstandig als met elkaar. Hoe ontstaan bijvoorbeeld sociale patronen en economische ontwikkelingen?

Onlangs schreef ik dit op deze weblog:

'Het probleem met de Nederlandse journalistiek is dat de overgrote meerderheid van mijn collega's niet op de hoogte is van de context waarbinnen de westerse journalistiek zich manifesteert. Ze hebben zich te weinig verdiept in hun vak, zo weet ik uit eigen ervaring. Onlangs zag ik Century of Self, de schitterende documentaire die Adam Curtis voor de Britse televisie maakte en waarin hij over de grondlegger van de public-relations industrie, de invloedrijke Amerikaan Edward Bernays, zegt dat deze neef van Freud de industrielen demonstreerde: 'how they could make people want things they did not need by linking mass produced goods to their unconscious desires. Out of this would come a new political idea of how to control the masses. By satisfying people's inner selfish desires one made them happy and thus docile. It was the start of the all-consuming self, which has come to dominate the world today.'
De meeste journalisten die ik ken beseffen dit niet. Hebben er nooit over nagedacht, zullen het belachelijk vinden als je vertelt dat ze een onderdeel zijn van de wereldwijde propaganda voor 1 bepaald mens- en wereldbeeld, de gelukkige consument die werkt om te consumeren, en consumeert om te werken.
Hoe is een serieuze discussie over journalistiek in Nederland mogelijk als de meeste journalisten het bovenstaande niet weten, of domweg ontkennen? [...]

Bernays was een van de eerste opiniemakers die realiseerde dat 'it was possible to persuade people to behave irrationally if you linked products to their emotional desires and feelings... It meant that irrelevant objects could become powerfull emotional symbols of how you wanted to be seen by others.' Bijvoorbeeld door het verbinden van sigaretten roken met vrijheid. Een product kocht men niet meer omdat het 't intellect bevredigde, maar om de emoties te bevredigen en dat inzicht was doorslaggevend voor de ongecontroleerde ontwikkeling van een in wezen irrationele consumentenmaatschappij. Paul Mazer, een vooraanstaande bankier van de inmiddels failliete Lehman Brothers vatte de nieuwe ideologie als volgt samen: "We must shift America from a 'needs' to a 'desires' culture, people must be trained to desire, to want new things even before the old has been completely consumed . We must shape a new mentality in America, man's desires must overshadow his needs."Het spreekt voor zich dat de massamedia, de pers, hierin een centrale rol kreeg toebedeeld. Maar dat zullen de meeste van mijn collega's ontkennen. Vandaar dat er geen serieuze discussie over het vak bestaat. De kritiek blijft altijd geneuzel over niets.Intussen zitten we midden in een financiele crisis, het failliet van een systeem dat door Bernays als een van de eerste werd uitgedacht, een systeem waarbij de burgers worden 'getraind om te verlangen.' Hun begeerte wordt nog steeds kunstmatig op peil gehouden met een vloedgolf aan dingen. Dat is de kern van de irrationele consumentenmaatschappij. Maar vanuit deze context zullen de commerciele massamedia nagenoeg nooit berichten.'

Zie: http://stanvanhoucke.blogspot.com/search?q=bernays

Welnu Egbert, ik zou de financiele crisis niet afdoen met de kwalificatie 'dom'. Want hoe dom de bankiers, politici en de overgrote meerderheid van de journalisten ook mogen zijn, die domheid zelf wordt daarmee niet verklaart. Ik zou zeggen, de domheid komt voort uit de begeerte die het kapitalisme permanent kweekt. Het kapitalisme heeft nooit genoeg, er bestaat geen bovengrens aan de winsten, aan bezit en inkomen. Opmerkelijk genoeg bestaat er wel een ondergrens aan de winsten, het kapitalisme moet blijven groeien, anders stort het ineen. Begeerte dus, hebzucht, en nu zijn we al enigszins dichter bij een verklaring voor de domheid. Met andere woorden: ik denk dat Paul Mazer van de Lehman Brothers dichter bij de waarheid zit: "We must shift America from a 'needs' to a 'desires' culture, people must be trained to desire, to want new things even before the old has been completely consumed . We must shape a new mentality in America, man's desires must overshadow his needs."

En het ironische feit is Egbert dat de bank van Mazer nu ten onder is gegaan aan diezelfde begeerte, hun 'desires' hebben de 'needs' overschaduwd. Het zou economisch redacteuren sieren als ze dat nu eens aan hun lezers en kijkers en luisteraars uitlegden. Maar ik vrees dat dit niet snel zal gebeuren. Want voor het verspreiden van dit inzicht word je niet betaald.