Professor Paul Frissen uit Tilburg

Onlangs stond er in de Volkskrant een interview met Paul Frissen, hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg. Het stuk begon vrijwel in het begin met deze bewering: 'De politieke elite kan geen afspiegeling zijn van het volk, omdat elk individu anders is en "de" volkswil niet bestaat, schrijft hij. Want het volk bestaat uit minderheden. De kern van de democratie is daarom representatie.' Dat klinkt plausibel, maar is het niet, en wel om de volgende reden. Allereerst dit: de politieke elite kan inderdaad geen afspiegeling zijn van het volk, niet omdat het volk zo heterogeen is, maar omdat de elite meer kennis, inzicht en wijsheid in zich zou moeten dragen dan het volk. Anders is het geen elite. We worden dan ook niet door een elite geleid, maar door ambitieuze mensen van tweede, zoniet derde garnituur, die eigenlijk door wijze mensen geleid zouden moeten worden in plaats van dat ze zelf aan de macht zijn. Wat ik hier stel is geen opvatting van mij, maar een empirisch gegeven. Dus, professor Frissen begint met een verkeerde veronderstelling en dat is desastreus voor zijn verdere betoog.

Vervolgens stelt hij dat '"de" volkswil niet bestaat.' Dat klopt, maar dit is eigenlijk een irrelevante constatering, want als u de bevolking vraagt of men oorlog wil dan zal de overgrote meerderheid nee zeggen. Toch zijn er permanent oorlogen. Als u de Nederlanders vraagt of ze de pensioensgerechtigde leeftijd verhoogd willen zien naar 67 jaar dan zal de overgrote meerderheid verklaren dat ze dat niet wil. En toch gebeurt het, niet omdat het volk verdeeld is in minderheden, zoals professor Frissen verklaart, maar omdat een kleine minderheid in het neoliberalisme het voor het zeggen heeft, te weten de grote concerns en de institutionele beleggers. Op het reilen en zeilen van deze machtsinstituten heeft het parlement geen enkele, maar dan ook geen enkele, serieuze greep. De macht van het kapitaal onttrekt zich grotendeels aan de democratie. Die macht bepaalt het leven van miljarden werknemers en honderden miljoenen werklozen. De macht -- van wat de Amerikaanse Republikeinse Afgevaardigde Ron Paul terecht geen capitalism noemt maar corporatism -- is de afgelopen twintig jaar nagenoeg onbeperkt geworden nadat de westerse volksvertegenwoordigingen duidelijk was gemaakt dat ze niets anders konden dan voor deregulering en privatisering te stemmen, waardoor nu de overheid geen enkele greep meer heeft op het gespeculeer met geld en goederen, op investeringen etc. Deze feiten worden door Paul Frissen in een mist van woorden verhuld.

Als nu twee veronderstellingen waarop een conclusie is gebaseerd onjuist zijn kan dan de conclusie juist zijn? 'De kern van de democratie is daarom representatie.' Nee, natuurlijk. Deze bewering is dan ook onzin en de professor uit Tilburg weet dat ook. Paul Frissen, kunt u mij uitleggen: als uw stelling zou kloppen, hoe is het dan mogelijk dat in de VS 1 procent van de rijksten meer dan 40 procent van alle rijkdommen van het land bezit, wanneer 'het volk uit minderheden [bestaat]' en 'De kern van de democratie daarom representatie [is]' ? Waar is die 99 procent gebleven in uw representatie model? Heeft die 99 procent democratisch bepaalt dat ze met de resterende 60 procent genoegen neemt, omdat die ene procent van hun allerrijkste landgenoten die 40 procent verdient? Nee, natuurlijk.

Meneer Frissen, en toch heeft u gelijk, maar op een geheel andere manier dan u denkt. Ik citeer u nog eens: 'De politieke elite kan geen afspiegeling zijn van het volk, omdat elk individu anders is en "de" volkswil niet bestaat schrijft hij. Want het volk bestaat uit minderheden. De kern van de democratie is daarom representatie.' Et voila. Dankzij het feit dat elke groep uit individuen bestaat met verschillende verlangens en angsten is het niet moeilijk om te voorkomen dat er zoiets zal ontstaan als '"de" volkswil' die een effectieve invloed heeft op de politiek. Dat had de elite snel door toen de massamaatschappij zich begon te manifesteren. Zo schreef de gezaghebbende grondlegger van de public relations-industrie, Edward Bernays, al in de jaren twintig van de vorige eeuw: The conscious and intelligent manipulation of the organized habits and opinions of the masses is an important element in democratic society. Those who manipulate this unseen mechanism of society constitute an invisible government which is the true ruling power of our country. Propaganda (1928) Niet alleen in de VS was Bernays invloedrijk, maar ook in nazi-Duitsland, waar zijn werk op de boekenplank stond in Goebbels' werkkamer. Bernays onderwees de macht dat men zich moest concentreren op ‘regimenting the public mind every bit as much as an army regiments the bodies of its soldiers.’ Zo gezegd, zo gedaan, zoals elke academicus die bestuurskunde doceert weet.

In 1933, het jaar dat Hitler democratisch aan de macht kwam, dankzij het geld van de rijke fabrikanten, schreef de vooraanstaande Amerikaanse hoogleraar Harold Lasswell in de Encyclopedia of the Social Sciences dat aangezien de 'masses are still captive to ignorance and superstition' de komst van de democratie 'compelled the development of a whole new technique of control, largely through propaganda.' Want, zo stelt Lasswell, propaganda is 'the one means of mass mobilisation which is cheaper than violence, bribery or other possible control techniques.' Vandaar dat geen enkel zogenaamd 'democratisch' systeem kan functioneren zonder het dagelijkse werk van gedisciplineerde opiniemakers, public-relations managers, politiek angehauchte academici, commerciele journalisten, en andere specialisten in het fabriceren van opinies. Zij moeten voorkomen dat dissidente meningen gevaarlijk kunnen worden voor het heersende systeem. Een van de mensen die dit duidelijk maakte was de grote Schotse Verlichtings-filosoof David Hume. Het belang van de ideologische versie van de werkelijkheid werd in de achttiende eeuw door hem benadrukt toen hij schreef over 'the easiness with which the many are governed by the few' en 'the implicit submission with which the men resign their own sentiments and passions to those of their rulers.' Hume concludeerde: "When we enquire by what means this wonder is brought about we shall find, that as Force is always on the side of the governed, the governors have nothing to support them but opinion. It is therefore, on opinion only that government is founded; and this maxim extends to the most despotic and most military governments, as well as to the most free and most popular.'

Dit inzicht is mede gebaseerd op een oude wijsheid zoals Edward Gibbon die beschreef in zijn The Decline and Fall of the Roman Empire waarin hij opmerkte: 'Augustus was sensible that mankind is governed by names; nor was he deceived in his expectation, that the Senate and people would submit to slavery, provided they were respectfully assured that they still enjoyed their ancient freedom.'

Het probleem nu professor Frissen is dat de Nederlandse academici in tegenstelling tot die in de angelsaksische wereld de klassieken niet meer lezen, waardoor bij hen de misvatting is ontstaan dat ze bezig zijn het wiel uit te vinden. En dan krijg je dit soort uitspraken: 'De kern van de democratie is daarom representatie.'