De Mainstream Pers 4

Om te voorkomen dat het lijkt alsof alleen kritische journalisten weten hoe de commerciele massamedia functioneren zal ik enkele opvattingen geven van binnenuit, van journalisten die al jaren meedraaien in het mainstream circus. Zo schreef de Volkskrant-journalist-columnist Bert Wagendorp dat 'het  in ons eigen belang [kan] zijn dat we stevig worden voorgelogen,' een opvatting die symptomatisch is voor de mentaliteit onder Nederlandse journalisten, voor wie zoals VPRO-journalist Chris Keijne stelde: ‘Nederland een journalistiek paradijsje is.’  Een 'journalistiek paradijsje' dat Kijne eerder -- zonder enige ophef -- als volgt aanprees:

had u tot voor kort gedacht dat een minister van Financien er mee weg zou komen wanneer hij tegen de Kamer zei: "Nee, natuurlijk heb ik u vorige week, toen ik op het punt stond de grootste ingreep in de economie te doen die een minister van financien ooit heeft gedaan, niet de waarheid verteld. En als ik volgende week een nog grotere ingreep ga doen, vertel ik het u weer niet.'' Is toch gebeurd. Gaat over democratie. En het vreemdste is: we vinden allemaal nog dat Bos gelijk heeft ook. Voor ons journalisten was het natuurlijk niet nieuw dat Wouter Bos ons niet altijd de waarheid vertelde. Wel is het nieuw dat ik op dit moment even niet meer weet of ik wel even hard als vroeger mijn best moet doen om hem die waarheid te laten vertellen. Of er inderdaad niet even een hoger belang is dan "de waarheid, niets dan de waarheid."

In dit geval ging volgens Kijne cum suis het landsbelang, dat wil zeggen, het neoliberale kapitalisme, boven de waarheid, dus om collega Wagtendorp nog eens aan te halen was 'het  in ons eigen belang… dat we stevig worden voorgelogen.’ Ook het poldermodel wordt in stand gehouden door de oude en beproefde propagandatraditie, zoals men al gauw tot de ontdekking komt wanneer men ondermeer het boek van Larry Tye, een veel gelauwerde journalist van The Boston Globe, leest over Edward Bernays, de neef van Sigmund Freud die de Amerikaanse elite de elementaire technieken van de moderne propaganda bijbracht. De conclusie van Tye in zijn studie 'The Father of Spin. Edward L. Bernays and the Birth of Public Relations,' is kort samengevat dat Bernays 'remains, in the end, a role model for propaganda who take us to war.'  Bernays, die 'was named one of the 100 most influential Americans of the 20th century by Life magazine'  is 'the father of the spinmeisters who manipulate our perceptions of politicians,' een 'profi' die al in 1928 zijn rijke opdrachtgevers leerde dat aangezien een echte democratie in een massamaatschappij absoluut onmogelijk was: 

the engineering of consent the very essence of the democratic proces,' is oftewel 'the freedom to persuade and suggest... The conscious and intelligent manipulation of the organized habits and opinions of the masses is an important element in democratic society. Those who manipulate this unseen mechanism of society constitute an invisible government which is the true ruling power of our country.

Waar gehakt wordt vallen spaanders. In een boekbespreking van The Father of Spin. Edward L. Bernays and the Birth of Public Relations geschreven door John Stauber and Sheldon Rampton wordt een duidelijke illustratie gegeven van de rucksichtlosheid van de spindoctor:

The term "banana republic" actually originated in reference to United Fruit's domination of corrupt governments in Guatemala and other Central American countries. The company brutally exploited virtual slave labor in order to produce cheap bananas for the lucrative U.S. market. When a mildly reformist Guatemala government attempted to reign in the company's power, Bernays whipped up media and political sentiment against it in the commie-crazed 1950s.

"Articles began appearing in the New York Times, the New York Herald Tribune, the Atlantic Monthly, Time, Newsweek, the New Leader, and other publications all discussing the growing influence of Guatemala's Communists," Tye writes. "The fact that liberal journals like the Nation were also coming around was especially satisfying to Bernays, who believed that winning the liberals over was essential. . . . At the same time, plans were under way to mail to American Legion posts and auxiliaries 300,000 copies of a brochure entitled 'Communism in Guatemala -- 22 Facts.'’

His efforts led directly to a brutal military coup. Tye writes that Bernays "remained a key source of information for the press, especially the liberal press, right through the takeover. In fact, as the invasion was commencing on June 18, his personal papers indicate he was giving the 'first news anyone received on the situation' to the Associate Press, United Press, the International News Service, and the New York Times, with contacts intensifying over the next several days."

The result, tragically, has meant decades of tyranny under a Guatemalan government whose brutality rivaled the Nazis as it condemned hundreds of thousands of people (mostly members of the country's impoverished Maya Indian majority) to dislocation, torture and death.

Bernays relished and apparently never regretted his work for United Fruit, for which he was reportedly paid $100,000 a year, a huge fee in the early 1950s. Tye writes that Bernays' papers "make clear how the United States viewed its Latin neighbors as ripe for economic exploitation and political manipulation -- and how the propaganda war Bernays waged in Guatemala set the pattern for future U.S.-led campaigns in Cuba and, much later, Vietnam." 

http://www.prwatch.org/prwissues/1999Q2/bernays.html

Dit inzicht is van belang om te begrijpen hoe het geweld tegen Syrie verkocht wordt. Het zijn niet alleen de Angelsaksische intellectuelen die weten hoe propagandistisch de mainstream media functioneren. Neem bijvoorbeeld de uitspraken van de gezagsgetrouwe Frits van Exter, de voormalige hoofdredacteur van Trouw en huidige hoofdredacteur van Vrij Nederland die de Nederlandse journalistiek als volgt samenvatte: 

De aandacht van de media [wordt] natuurlijk voor een belangrijk deel gestuurd … door de politieke machten … Dat geldt voor de nationale politiek, maar natuurlijk ook voor de internationale politiek … Het heeft voor een deel te maken met de vluchtigheid van het medium. Deels ook volgen de media elkaar, sommige zijn dominanter, en andere lijden aan kuddegedrag … Als je volgend bent, dan betekent dat als een autoriteit, of iemand die gekozen is om een bepaald gezag uit te oefenen, zegt “ik vind dit een belangrijk onderwerp, daar gaan we nou es wat aan doen,” dat je dat ook bekijkt. De dingen waar hij het niet over heeft, die volg je dus minder… het werkt voor een deel reflexmatig. Reflexen zijn het, je bent daar geconditioneerd in.

Een andere ‘geconditioneerde’ journalist die via ‘reflexen’ werkt is de Vlaamse hoofdredacteur van NRC/Handelsblad, Peter Vandermeersch, die op 23 juni 2011 zijn lezers ondermeer het volgende liet weten:

wat drijft mij eigenlijk? Daar moest ik toch wel even voor gaan zitten. Want wat drijft een mens om intussen bijna een kwarteeuw – bijna de helft van mijn leven tot nu toe – te wijden aan journalistiek? Wie dat doet, bedacht ik me, moet misschien wel goed gek zijn. Had ik eigenlijk niet beter iets nuttigs met dat halve leven kunnen doen?
 
Er is immers niks dat vluchtiger is dan journalistiek…

En wel omdat volgens Vandermeeersch die journalist niet meer is dan

Een kroniekschrijver die zijn tijd niet zou besteden aan het zoeken naar dieper liggende verbanden, maar voortaan de waan van de dag achterna zou hollen.
 
Want hollen is wel degelijk het woord. Dagbladjournalistiek, dat is immers een snelle sprint…

Journalistiek is niet alleen vluchtig, ze dreigt ook oppervlakkig te zijn. Want, op gelukkig nu en dan een uitzondering na, we moeten toegeven dat we als journalisten soms niet meer kunnen dan aan de oppervlakte van het dossier krabben. Wat weten we eigenlijk van die regeringsvorming, van die beursgang, van die transfer, van dat politieonderzoek, van dat festival? In veel gevallen wel iets – soms iets meer; maar zelden alles. We hebben slechts voor een deel zicht op de waarheid…

Meer dan eens blijkt die waarheid er een dag of week later toch net iets anders uit te zien, een tikkeltje genuanceerder te zijn, een heel stuk gecompliceerder vooral, dan we de avond of middag daarvoor wel dachten. Eigenlijk zouden we bij elk stuk moeten afdrukken: dit is enkel de waarheid zoals we die vanmiddag bij het ter perse gaan van de krant meenden te kennen…

Daarom is ons vak soms bijzonder frustrerend… Als journalist moet je je werk doen in de wandelgangen. Ben je afhankelijk van bronnen die jou iets willen toefluisteren, die het jou gunnen als eerste zicht op dat dossier te krijgen. Maar dat zelden belangeloos doen. Do ut des. Voor wat hoort wat, in dit vak.

Dus zitten we met zijn allen in een tredmolen die soms behoorlijk – excusez le mot – hoerig is. Journalistiek is verleiden en verleid worden. Gebruiken en gebruikt worden. Hoe verleid je een bron om nieuws naar jou te lekken? In welke mate laat je je gebruiken door die bron? Wat is de wederdienst? Welke informatie gebruik je net niet, om je bron te beschermen? En wanneer gaat het verhaal vóór die bron? […]

Wij journalisten schurken zolang tegen die macht aan dat wij er zelf ook wel eens van willen proeven…

Dit alles overdenkend werd ik er bijna een beetje treurig van. De vaststelling dat ik dag in dag uit de waan van de dag achterna moet hollen; niet veel meer kan doen dan even krabben aan het oppervlakkig en glanzend glazuur waaronder de brute waarheid zich verbergt; en dat mijn macht over het algemeen toch maar zeer beperkt is.

Daarbij kwam bovendien nog eens het gevoel bovendrijven dat de journalistiek zoals we die bedrijven niet goed genoeg is. Dat ook wij, journalisten, Dutroux nodig hadden om te beseffen hoe gecorrumpeerd politie en justitie waren. Dat we Lehman Brothers nodig hadden om te zien hoe fout het financiële systeem in elkaar zat en zit. Dat we Fortuyn nodig hadden om in te zien dat we sommige maatschappelijke problemen ook in de pers niet durfden te benoemen. Dat we een Griekse schuldencrisis nodig hadden om te beseffen op welke lemen voeten de Europese reus staat. Dat we de ene na de andere dopingaffaire nodig hebben om nog niet te beseffen dat we zelf meeschrijven aan de illusie van een eerlijke sport. En zo kan ik nog wel even doorgaan.
 

http://www.nrc.nl/hoofdredacteur/2011/06/23/journalistiek-frustrerend-en-oppervlakkig/ 

Deze omschrijving van de journalistiek past naadloos is het beeld dat serieuze wetenschappelijke studies keer op keer geven, zoals de lezer van mijn weblog maar al te goed kan weten. Het interessante nu is dat ondanks het feit dat de direct betrokkenen ervan overtuigd zijn dat ze zich laten gebruiken door de macht en een ‘hoerige’ rol spelen, zij desondanks blijven weigeren kritisch tegenover dezelfde macht te staan, waarschijnlijk omdat  ‘journalisten  zolang tegen die macht aan[schurken] dat wij er zelf ook wel eens van willen proeven.’ Uit de uitspraken van de mainstream-journalisten blijkt boven alles hoe weinig zelfrespect ze bezitten, hoe de menselijke waardigheid door hen voor een habbekrats wordt ingeleverd, hoe ze bereid zijn anderen die elders wonen op te offeren door weer eens massaal geweld aan het grote publiek te verkopen. Daar komt nog iets bij. Vandaag meldt nrc.next onder de stellige bewering: ‘Fransen hangen graag de redder uit,’ met evenveel stelligheid ‘ongeveer tweederde van de Fransen voelt weinig voor interventie in Syrie.’ Binnen enkele zinnen spreekt de journalist zichzelf tegen, maar dit maakt niets meer uit. Bij de ‘vrije westerse pers’ speelt de waarheid geen enkele rol meer van betekenis. We leven inderdaad in een virtuele wereld die door de socioloog C. Wright Mills al in de jaren vijftig werd gedefinieerd als ‘rationality without reason,’ er is geen logica meer in onze hoog technologische samenleving. Onze opiniemakers weten dat, ze zijn zelfs bereid publiekelijk toe te geven dat ze corrupt zijn, maar opnieuw, het maakt niets meer uit, zoals uit het volgende voorbeeld blijkt. Ditmaal de bestsellerauteur Geert Mak, die het volgende verklaart:

Nemen wij, chroniqueurs van het heden en verleden, onze taak, het ‘uitbannen van onwaarheid’, serieus genoeg.  Zeker in deze tijd? Ik vraag het me af. Op dit moment vindt op Europees en mondiaal niveau een misvorming van de werkelijkheid plaats die grote consequenties heeft.

http://www.geertmak.nl/nl/Leven/Kijken%20en%20luisteren/De%20woede%20van%20mijn%20oom%20Petrus/

In zijn schitterende verslag van een reis door Zuid Italie, getiteld Tegenlicht, schreef de Duitse auteur Joachim Fest:

Voor de eerste maal zijn wij getuige van een decadentieproces dat niet begeleid wordt door verfijningen, dat grootsheid noch stijl afleidt uit het bewustzijn van de eigen vergankelijkheid, en waarbij de instellingen samen met de goede smaak in verval raken. Geen feestelijk vuurwerk in elk geval, geen apotheose, maar een dood zonder verheerlijking. Dat blijkt op allerlei punten, uit het brutalisme van de architectuur en van de kunsten in het algemeen, uit het steeds primitiever worden van de taal en de expressie, en ook uit de ordinaire vreugde in alles wat massaal is. Bij het beeld van cultureel late tijdperken, van het hellenisme tot in het begin van deze eeuw, hoort de cultus van het individuele en wat daar voor doorgaat: scepsis en ironie, het gevoel voor maskerade, spel met ideeën en citaten, en de algemene transformatie van al het reële tot literatuur. In plaats daarvan overheersen nu de overtuigingen. In het koor van als oerkreet uitgestoten opvattingen, waarvan de straten weergalmen, verdrinkt elke mogelijkheid tot intelligente omgang met de tegenstellingen, het geluk van de radeloosheid, zonder dat het gehoord wordt. En een alternatieve cultuur, die alles loochent wat bij het begrip cultuur hoort, namelijk het streven naar vorm in alle opzichten, vindt ontelbare aanhangers. Men kan jammeren over dergelijke verschijnselen. Opvallend is hierin dat de geschiedenis dergelijke regressieprocessen steeds verbindt met de beelden van geestelijke ondermijning of van geweld dat van buiten komt, terwijl de verwoesters in dit geval uit de coulissen van de verouderde cultuur zelf te voorschijn komen: een avant-garde van de verveling, vol verachting voor het traditionele en open voor elke afbrekende neiging; zonder ware kracht echter, ondanks alle voorkeur voor het vulgaire en haveloze.

Een nog heldere beschrijving van onze tijd is voor mij ondenkbaar.