SIVMO

Voor De Brug, het tijdschrift van Het Steuncomité Israëlische Vredes- en Mensenrechtenorganisaties (SIVMO) interviewde ik dit keer de Palestijns Nederlandse filmmaker Mahmoud Al Massad.

This Is My Picture When I Was Dead heet de documentaire van Mahmoud Al Massad die tijdens de recente IDFA draaide. De 41-jarige Palestijns-Nederlandse regisseur volgt daarin de Jordaanse politieke cartoonist Bashir Mraish, zoon van de vooraanstaande PLO-strijder Mamoun Mraish die in 1983 in Athene door de Mossad werd doodgeschoten. Het is een sombere film die de eindrekening opmaakt van het decennialange verzet tegen het Israelisch onrecht. Het is tevens een gecompliceerde documentaire omdat het zoveel vragen oproept over de zin en betekenis van verzet, over het volstrekt vergeefse van al het menselijke handelen. De diepe teleurstelling en de schaamte over het verraad ook binnen eigen kring. Een van de cartoons van Mraish illustreert de sfeer: onder de titel: Vooraf/Achteraf zijn twee tekeningen te zien met dezelfde ezel die achter dezelfde wortel blijft aansjokken. Een andere cartoon heet Wederopbouw Gaza, een hijskraan die ruimte maakt voor nog meer graven.

Mahmoud, vanwaar die overweldigende desillusie?

Laat ik me eerst beperken tot Bashir, de zoon van een Palestijnse verzetsheld die zelf zwaar gewond raakte bij de aanslag op zijn vader. Hij kan zijn verdriet en woede alleen nog laten zien via  cartoons, waarin hij de werkelijke situatie toont. De gewapende strijd heeft geen zin meer, heeft niet gebracht wat men ervan verwacht en gehoopt had, namelijk vrijheid en geen onderdrukking. Zijn cartoons gaan in feite over de Arabische wereld, het verraad, de corruptie, de hypocrisie, alle elementen die het Palestijnse en in het algemeen het Arabische bestaan determineren. Zijn identiteit ontleent Bashir niet aan het gewapend verzet, maar aan het chroniqueurschap. Als waarnemer brengt hij zijn eigen volk in beeld, een volk dat wordt vernietigd, maar ook zichzelf vernietigt. Ik heb Bashir eens gevraagd wat zijn vader zou doen als hij zou terugkeren uit de dood. Een van de antwoorden die hij gaf was dat zijn vader dan misschien wel zelfmoord zou plegen omdat hij zou weten dat hij het onrecht niet kon stoppen. Ik kan me dat ook wel voorstellen, want ikzelf heb een intens medelijden met de nieuwe generatie Palestijnen en Joden in Israel, want zij betalen een enorm hoge prijs voor iets dat zijzelf niet hebben geschapen. De gedachte van grondleggers van de staat Israel was dat de ouderen zouden sterven en de jongeren zouden vergeten, maar die veronderstelling is fout gebleken. Het lot van de komende generaties is bepaald door ideologen als Ben-Goerion die besloten dat Palestina niet een gebied kon zijn voor joden, christenen en moslims, maar een etnisch zuiver territorium moest worden en zo hebben zij een proces op gang gezet waar niemand meer een greep op heeft. Het is buitengewoon pijnlijk daarvan getuige te zijn. Intussen kan de overgrote meerderheid van de Joden in Israel geen enkel ander perspectief zien dan hun eigen. Ze voelen zich slachtoffers terwijl ze daders zijn, zo onvrij zijn ze gemaakt. De Palestijnen kunnen niets meer geven, zitten opgesloten in enclaves of in vluchtelingenkampen, ze staan met hun rug tegen de muur. De Joden in Israel daarentegen kunnen vrij reizen van het ene land naar het andere en zijn overal in het Westen welkom. De wrange ironie is dat wij nu van het christelijke Westen de rol van jood krijgen toebedeeld, die overal onwelkom en gehaat is. De desillusie onder de Palestijnen is gigantisch. Voor de gewone burgers bestaat er alleen nog maar een keuze tussen de corruptie van Fatah en het extremisme van Hamas. En dit alles is in eerste instantie bewerkstelligd door de westerse democratieën, het is het product van een langdurig bewust politiek beleid.

In je documentaire zegt de moeder van Bashir Mraish dat een volk niet kan leven zonder een land. Mijn vraag is of dit waar is, want de geschiedenis van nu juist de joden toont aan dat ze millennialang geen land nodig hebben om jood te kunnen zijn. Er woonden zelfs eeuwenlang joden in vrede in Palestina.

Zoals gezegd, er is geen oplossing doordat het zionisme het samenleven met anderen onmogelijk heeft gemaakt. Maar afgezien daarvan, heb ik geen antwoord op die vraag omdat dit te maken heeft met individuele keuzes, ik kan niet voor anderen spreken. Ik weet wel dat etnische groeperingen vreedzaam met elkaar kunnen leven. En kijk nu naar Israel. Is dat een levensvatbare staat? Alles draait er om veiligheid, veiligheid en nog eens veiligheid. Ze zijn tot hun tanden toe bewapend, leven permanent half hysterisch van angst. Is dit het beloofde land waar joden in vrede zouden kunnen leven? Waarom zou een jood naar Israel emigreren? De meesten blijven dan ook in hun eigen land wonen. De Joden in Israel zijn moreel gecorrumpeerd geraakt door hun eigen toedoen en nu zijn ook nog eens hun politieke leiders betrokken bij allerlei financiële corruptieschandalen, net als de Palestijnse Autoriteit. De schaamteloosheid ook waarmee de Joden in Israel met de Holocaust omspringen. Het misbruik ervan, en ondertussen behandelen ze ons als het Westen hen verle generatieslang heeft behandeld. Ik heb het nu niet over de nazimisdaden, maar over de herhaaldelijke christelijke vervolgingen. Je weet hoe verschrikkelijk het is wat ze jou hebben aangedaan en toch is het kennelijk zo makkelijk hetzelfde te doen tegenover anderen. Ook dat is zo ontzettend ontluisterend. Kijk, wat kan Bashir anders doen dan een cartoon maken van de realiteit zoals die opnieuw werd geformuleerd door Obama, president van het machtigste land, die zich meteen onvoorwaardelijk achter Israel opstelde en sprak van een onwankelbare betrokkenheid van de VS met de ‘Joodse natie’.  Wat kan men daar tegenover stellen? Een cartoon, een documentaire, dat is alles, de idealen van vroeger konden nooit verwezenlijkt worden. De gewapende strijd is zo nutteloos gebleken, het resultaat zo teleurstellend. Wij moesten het opnemen tegen de grootste wereldmacht en zijn Europese bondgenoten. Wat doet een mens uiteindelijk? Hij verbergt zich in de veilige omgeving van zijn familie en gezin, hij probeert het conflict te mijden. Als je naar Jordanië gaat kun je er rijke Palestijnen ontmoeten die zich nergens meer druk over maken, behalve over de vraag hoe ze nog rijker kunnen worden.

Wat me ook interesseert is de relatie tussen Bashir en zijn vader Mamoun, tussen de cartoonist en de vrijheidsstrijder.

Dat is een belangrijke kwestie, zonder respect voor je vader kun je geen zelfrespect opbouwen. Bashir ziet zijn vader als een held die zijn leven gaf voor de Palestijnse zaak. Tegelijkertijd ziet hij ook het verraad. De vader ging er namelijk vanuit dat de PLO na zijn dood voor zijn gezin zou zorgen. En ook dat is niet gebeurd. Het verraad dat van binnenuit komt is het allerergste. Een Jood in Israel kun je niet verwijten dat hij de vijand is, ook hij probeert te overleven, veel pijnlijker is het verraad in eigen kring. En dat terwijl de Palestijnen drie dingen gemeen hebben, ze zijn Palestijn, moslim en Arabier, en toch dat verraad. Ik weet wel dat het overal bestaat, maar toch, zodra het jezelf overkomt kun je het niet echt accepteren. Alles wordt door verraad gekleurd, zowel naar het verleden toe als naar de toekomst en het heden. Door het verraad lijkt de dood van Mamoun Mraish zinloos, betekenisloos, alsof hij voor niets is gestorven, de droom is een nachtmerrie geworden. En dat is des te bitter aangezien zoveel mensen in de wereld zich gesteund voelen in hun strijd juist door het verzet van de Palestijnen. Het verraad is daarmee universeel geworden. Het is zo beschamend allemaal, zo vreselijk teleurstellend. Ik geef je een voorbeeld uit eigen ervaring, tijdens een bezoek aan een Palestijns vluchtelingenkamp in Libanon zag ik hoe verpletterd de mensen daar reageerden op de strijd tussen Hamas en Fatah. Het was voor hen een klap in het gezicht te ontdekken dat de Palestijnen zichzelf begonnen te verscheuren, en dat terwijl er nog steeds geen enkele oplossing in zicht is voor het Palestijnse leed dat hen door Israel is aangedaan. Ik denk dat dit de ultieme teleurstelling is in hun leven. Het toonde haarscherp aan dat de zionisten er na al die jaren Palestijns verzet er toch in geslaagd zijn de ruggengraat van de Palestijnse bevolking te breken. Vergeet niet dat Hamas door Israel is gecreëerd om de macht van Fatah te neutraliseren, verdeel en heers. Het is onvoorstelbaar triest, ik wil daarmee niet zeggen dat de Palestijnen goed zijn, want net als bij elk ander volk zitten er schurken en uiterst fatsoenlijke mensen onder, maar wat ik wil benadrukken is dat de Palestijnen op het verkeerde moment in de geschiedenis op de verkeerde plaats waren, en dat de zionisten dan wel met geweld gewonnen hebben maar dat dit geen millimeter verandert aan het feit dat wij het recht blijven behouden op het land waarvan we verdreven zijn. Israel is vanaf het allereerste begin een koloniaal project geweest dat de belangen van anderen dient en alleen dankzij de grootscheepse westerse steun naar de hegemonie in het Midden-Oosten kan blijven streven. En in die strijd zijn de Palestijnen door iedereen, zowel de Arabische potentaten als de westerse democraten opgeofferd. Gezien de machtsverhoudingen in de wereld kon dit gewoonweg niet anders, het stond als het ware in de sterren geschreven. Het was onmogelijk om van de ingrediënten Palestijnen en zionisten een eetbare maaltijd te maken. Daar gaat mijn film over. Uiteindelijk draait het allemaal om macht, reaalpolitiek, de rest zijn praatjes om de handel te verkopen. De geschiedenis wordt geschreven door de sterken, de overwinnaars, de zwakken verdwijnen van het toneel, die worden onzichtbaar. Zo is helaas het leven. Wat met de Palestijnen is gebeurd is een metafoor voor het menselijk bestaan. Alleen mensen met een groot hart zullen medelijden blijven hebben met de Palestijnen, en verder een eeuwig zwijgen. Daarom wil ik de tragedie vastleggen voor een modern publiek dat alleen nog naar beelden kijkt om de wereld te begrijpen.

En de zionisten? Wat gebeurt met hen?

 Nu ze de Palestijnen eronder hebben zullen ze de bladzijde willen omslaan om een nieuw hoofdstuk te beginnen. Maar hoe? Het is allemaal zo beschamend, zo eerloos. Hun boek is doordrenkt van het bloed dat ze hebben laten vloeien, de zionistische terreur heeft een zwarte vlek op hun ziel achter gelaten, alles in de wereld kent een prijs, ze hebben een krijgszuchtige cultuur geschapen, die elke beschavingsregel schendt zodra dit lucratief lijkt. Een dergelijke groep mensen heeft geen toekomst, simpelweg omdat ze blind is voor de werkelijkheid. Ook de Joden in Israel zitten voorgoed gevangen in deze tragedie. Ook zij zullen hun lot met zich mee moeten dragen.

http://www.sivmo.nl/de-brug/