Ad Lagendijk Professor 9

Bekend is dat intelligentie niet gepaard hoeft te gaan met veel kennis. Bovendien zijn kennis en wijsheid twee verschillende zaken. En vooral ook: veel kennis leidt niet automatisch tot veel intelligentie. Het is een misvatting te denken dat een deskundige op een bepaald gebied ook onmiddellijk intelligent is. Intelligentie is kennis dat vruchtbaar is gemaakt door verbeeldingskracht. Het probleem is nu dat onze samenleving aangevoerd wordt door deskundigen zonder verbeeldingskracht, mensen met veel kennis op een beperkt gebied die tegelijkertijd lijden aan een gebrek aan inzicht. Er is bij wetenschappers een verpletterende eigenwaan ontstaan, veel van hen denken de wijsheid in pacht te hebben en dat ze het wereldraadsel kunnen onthullen, maar ook dat hun kennis van doorslaggevend belang is op werkelijk elk gebied. Laat ik de natuurkunde als voorbeeld geven, het specialisme van professor Ad Lagendijk.

Al sinds God in de achttiende, negentiende eeuw onvermijdelijk van zijn troon was gevallen, wil de wetenschap de opengevallen plaats innemen. De wetenschap wil voor de mens bepalen wat de waarheid is. De vraag blijft alleen 'hoe wij met onze beperkte zintuigen en begrensde intelligentie tot absolute kennis van het ware en het goede [kunnen] geraken?' zoals Flaubert in 1857 schreef. Maar dit inzicht kent de natuurkundige niet en wel omdat hij de wereld wil veroveren, de plaats van de religie wil innemen. Daarom is de fysicus op zoek naar een wiskundige formule die een alles omvattende theorie geeft van verleden, heden en toekomst, een super E=MC2, waarmee alles dat we waarnemen, zichtbaar zowel als onzichtbaar, in 1 klap kan worden verklaard. Dit verlangen is buitengewoon stupide, aangezien een dergelijke formule per definitie onmogelijk is, en wel omdat achter elke horizon een nieuwe horizon opdoemt, elke vraag roept een nieuwe vraag op, elk antwoord dwingt tot het stellen van een nieuwe vraag. De onveranderlijke natuurwetten van Newton blijken enkele eeuwen later niet op te gaan in de subatomaire wereld. Daar valt als het ware de appel niet altijd naar beneden, waardoor de wetenschap nu een nieuw universum betreedt, waar een nieuwe 'waarheid' zal worden gevonden, tot ook dat universum in kaart is gebracht en de oneindigheid weer als een terra incognita voor ons ligt. En Einstein mag dan wel hebben gesteld dat God niet dobbelt, maar wat hij wel doet weet de wetenschap niet, en zal ze nooit weten. Net als een paard met oogkleppen op kan de mens niet meer zien dan hij weet, en aangezien het vergaren van kennis nooit zal stoppen kan de mens nooit de hele werkelijkheid doorgronden. Zo simpel is het.

Tijd en ruimte zijn oneindig en 'met onze beperkte zintuigen en begrensde intelligentie' kunnen we de waarheid nooit volledig doorgronden. De waarheid voor de mens kan niet meer zijn dan een aanname, een projectie. Het zijn de mystici geweest die dit als eersten doorhadden. De waarheid is te groot om ooit door mensen volledig doorgrond te kunnen worden. Het was in het begin van de moderne tijd de Italiaan Giordano Bruno die dit nog eens poneerde en daarvoor op de brandstapel verdween. Volgens Bruno was het universum uit een oneindig aantal eindige werelden opgebouwd, die zo met elkaar verbonden waren dat ze een eenheid vormden, ziedaar de onuitputtelijke kracht van het raadselachtige scheppingsvermogen. Maar omdat 'de heilige stoel' een andere waarheid claimde, een andere formule waarmee alles werd verklaard, moest Bruno worden vernietigd. Er kan voor de macht immers maar 1 waarheid zijn, dat spreekt voor zich, en die waarheid wordt bepaald door degene met de meeste macht, of dat nu de vertegenwoordigers zijn van God of de vertegenwoordigers van de alles overheersende wetenschap, dat maakt geen wezenlijk verschil uit.

De wetenschap is het nieuwe geloof dat aanspraak maakt op de waarheid op elk gebied, of dat nu de natuurkunde is of de wijze waarop de burger zijn democratie dient te belijden. En degene die weigert deze waarheid voetstoots aan te nemen 'ondermijnt de democratie' zoals de natuurkundige Lagendijk beweert. En iedereen die 'de democratie' bedreigt is een vijand van het ware geloof en dient geneutraliseerd te worden, net als met Bruno gebeurde. De samenleving kan natuurlijk niet het gevaar blijven lopen dat allerlei vrijzinnige opvattingen als kankercellen blijven doorwoekeren. We hebben hier immers te maken met 'een stelletje ongeregeld,  een verzameling anonieme personen zonder enige vorm van legitimiteit.' En lui zonder 'enige vorm van legitimiteit' zijn inherent crimineel en dienen als 'een stelletje ongeregeld' uitgeschakeld te worden. Het zijn dit soort levensgevaarlijke meningen, van nature levend onder de heffe des volks, die nu 'wetenschappelijk' worden bekrachtigd. Elke afwijking van de norm moet uit de weg worden geruimd. Voor Lagendijk is het seminarie vervangen door het laboratorium, Ad behoort tot de gelovigen 'die van organisaties dromen, van wetgevingen, van een maatschappij als een klooster.' Ten tijde van Flaubert kon men nog in de geest en de ruimte ontsnappen, nu niet meer. De Lagendijken zijn overal.