Mede mogelijk gemaakt door de overheid: wanbetaling van freelancers
Actueel Nederlandse mediabedrijven krijgen wel degelijk staatssteun. Het mag alleen niet zo heten. Een soepele opstelling van de toezichthouder en een voorkeursbehandeling door de Belastingdienst houden kranten en tijdschriften overeind die het anders niet zouden redden. De rekening gaat naar onderbetaalde nieuwsarbeiders.
Tegenover de schrale beloning van freelance journalisten staan mooie winsten van mediabedrijven en bovenmodale salarissen voor journalisten in vaste dienst. Kranten mogen het volgens de oplagecijfers en advertentie-inkomsten zwaar hebben, hun uitgevers en hoofdredacties weten die pijn bekwaam af te wentelen op andere belanghebbenden.
De Persgroep legde over 2017 opnieuw 40 miljoen euro dividend opzij voor de eigenaren, de familie Van Thillo. Uit de resultaten over 2016 werd 45 miljoen afgeroomd en het jaar daarvoor was de opbrengst 40 miljoen – na een ‘schamel’ 2014 met een dividend van 25 miljoen, tijdens de overname van de regionale titels van Wegener/Mecom.
Concurrent Mediahuis, eigenaar van NRC en De Telegraaf, verstrekt minder cijfers. Maar een winst voor belastingen van 30,2 miljoen euro op een omzet van 303,5 miljoen in 2016 ziet er zakelijk gezond uit. Sanoma Nederland bracht na een verliesgevend 2015 met ontslagen, verkoop van titels en reorganisatie in 2016 de winst voor belastingen alweer op een nette 88 miljoen euro bij een omzet van 580 miljoen.
Tegelijkertijd kan de gemiddelde freelancer niet leven van de journalistiek. Een honorarium van 57,85 euro bruto voor vijf uur werk is geen uitzondering – al weten lezers dit pas sinds Britt van Uem in een tv-programma onthulde hoe dagblad Tubantia freelancers behandelt.
Wat gebeurt er als Tubantia wel een fatsoenlijk honorarium aan Van Uem en andere freelancers betaalt? Het woordtarief bij de Persgroep ligt voor regionale titels rond 13 cent en voor de landelijke AD-editie op 26 cent. Zakelijk directeur Bart Verkade heeft diverse keren laten weten dat elke cent extra neerkomt op een kostenpost van 1 miljoen euro per jaar. Zouden de regionale freelancers naar 26 cent per woord gaan, dan kost dat de Persgroep 13 miljoen.
Dat hakt in het dividend, maar is de freelancer ermee geholpen? In 2004 was het laatste adviestarief voor freelancers op basis van de cao-lonen 47 euro per uur voor een beginner. Zonder inflatie zou Tubantia voor vijf uur werk nu 235 euro afrekenen. De regiofreelancer die 445 woorden levert hoort dan geen 13 of 26, maar 53 cent per woord te ontvangen. Het dividend van de Persgroep is dan volledig verbruikt.
Een fabrikant van kroketten die zijn ingrediënten duurder ziet worden, moet efficiënter werken of de prijs voor de klanten verhogen. Schijnconstructies kunnen de kosten even drukken, zoals PostNL laat zien, maar uiteindelijk grijpen de inspectie en vakbonden naar juridische middelen tegen uitbuiting. Zo niet in de mediasector, waar wanbetaling gewoon is geworden. Winstgevende bedrijven weten dagelijks duizenden nieuwsarbeiders als ‘vrije ondernemers’ opdrachten te geven waar zij hoge eisen aan stellen, voor een honorarium dat amper boven het minimumloon (bruto 9,69 per uur) ligt.
Misbruik van macht tussen grote en kleine bedrijven is een zaak van toezichthouder Autoriteit Consument & Markt (ACM). Maar die wil het verstoorde evenwicht in de media niet zien. De ACM gaat uit van prijsconcurrentie en de vrije keus om te leveren. Ze miskent daarmee de werkelijkheid, waar uitgevers eenzijdig de speelruimte bepalen. De beroepsorganisaties NVJ en Auteursbond krijgen geen ruimte om voor hun leden op te komen door te onderhandelen of te adviseren over een billijk tarief voor de eenmanszaken van freelancers.
Het verbod op tariefafspraken is een één-tweetje van de kartelwaakhond ACM en het ministerie van Sociale Zaken, dat een tariefgebouw voor zelfstandigen uit de cao Architectenbureaus 2015-2017 sloopte. De ACM volgde met de richtlijn dat tariefafspraken tussen zelfstandigen verboden zijn, omdat dit de commerciële vrijheid van de zzp’er zou verkleinen.
Die ‘commerciële vrijheid’ komt neer op slikken of stikken. Voor het dagelijkse werk op redacties en voor aangeleverde tekst en foto’s hanteren de Persgroep, Mediahuis en Sanoma hun eigen standaardtarieven, opgelegd via de algemene voorwaarden voor leveranciers. De ‘zelfstandige’ makers van teksten en beelden ontvangen eenmaal per maand een geautomatiseerd overzicht van hun bijdragen met het door hun ‘klant’ vastgestelde honorarium. In dat systeem staat hun factuur al gereed. De ‘zelfstandige ondernemer’ hoeft alleen nog een eigen factuurnummer en datum toe te voegen.
Onderhandelen over het tarief komt in de praktijk nooit verder dan een incidenteel extraatje voor een bijzondere productie - die vanwege het extra werk uiteindelijk dus net zo karig wordt gehonoreerd als de dagelijkse werkzaamheden.
In theorie zou de wetgever voor zzp’ers richtlijnen of minimumtarieven kunnen accepteren. Maar de experts geven de voorkeur aan een andere oplossing: als een machteloze zzp’er in vrije concurrentie geen aanvaardbaar inkomen weet te verwerven, moet het ondernemerschap en de daarbij horende fiscale voordelen vervallen. Deze lijn kiest minister Koolmees van Sociale Zaken met zijn voornemen om zzp’ers en hun opdrachtgevers tot loondienst te dwingen als de verdiensten lager zijn dan 18 euro per uur. Het valt te voorspellen wat de mediabedrijven doen met een loondienstgrens: de zzp-dwangtarieven zullen steevast precies erboven beginnen. Zo vallen de cao-verplichtingen van loondienst, sociale verzekeringen en pensioenpremies te vermijden, met de 40 procent hogere arbeidskosten.
Op de redactievloeren zitten tussen de werknemers in loondienst heel wat zzp’ers. Het heet een flexibele schil, maar in werkelijkheid kunnen de nieuwsmedia geen dag zonder. De ingeroosterde zzp-bureaudiensten zijn moeilijk te rijmen met vrij ondernemerschap, maar wie gaat hier over tot handhaving? Niet de Belastingdienst, die met de uitgevers een convenant heeft dat de sociale wetgeving voor ‘auteurs en redactiemedewerkers’ grotendeels buiten werking stelt. Zolang de mediabedrijven en de journalisten op papier onderneminkje spelen, kijkt de fiscus de andere kant op.
Journalisten in loondienst lijken zich er nauwelijks van bewust hoe hun banen onder druk staan door freelance-bureaubezetting. Hoe valt de hoge cao-beloning te rijmen met de freelance-voordeelaanbieding? ‘De bewustwording is gaande’, zegt NVJ-secretaris Bruning. ‘We hebben een werkgroep “gezond speelveld” over de concurrentie op arbeidsvoorwaarden. Het is niet te verdedigen om er twee klassen van werknemers op na te houden.’
Volgens de cao-tekst zijn de mediabedrijven in overtreding. Oproepkrachten moeten op cao-tarief per uur worden betaald, tijdelijk werk dient op payroll of uitzendcontracten te gebeuren tegen een cao-salaris. Het dwangtarief van 15 euro per uur bruto, de instapschaal voor ‘zelfstandige’ nieuwsredacteuren bij De Persgroep en hun collega’s bij RTV Rijnmond, komt daar alleen op papier in de buurt. Het Persgroep-maximum voor bureauwerk dat sommige gewaardeerde krachten weten te bedingen, ligt met zo’n 30 euro per uur nog altijd ruim onder de resultaten van zzp-rekenmodellen uit de NVJ-tarievencalculator.
Maar wie stapt er naar de rechter of de Raad van Uitvoering? Als een zelfstandige journalist komt klagen is reputatieschade in deze imago gevoelige sector gegarandeerd en het verlies van opdrachtgevers voorspelbaar. Tot nog heeft de NVJ er niemand voor kunnen vinden. Secretaris Bruning: ‘De kans op een pyrrusoverwinning is groot: zaak gewonnen, contract beëindigd.’
De NVJ blijft zoeken naar een aanpak, zegt Bruning, maar dat kost tijd. De bond is er niet aan toe om zelf de arbeidsinspectie op de uitgevers af sturen, zoals de FNV deed bij PostNL wegens onderbetaling van uitzendkrachten.
En zo blijven freelancers werken voor woekertarieven, terwijl anderen de journalistiek verlaten, op zoek naar een broodwinning met betere vooruitzichten. De mediabedrijven houden gezonde winsten in een krimpende markt en de overheid komt met een zorgelijke blik of een troostend woord. Je kunt het zien als pappen en nathouden, of als de enige manier om de klassieke media overeind te houden. Maar noem het beestje liever bij de naam. Consequent wegkijken als grote bedrijven hun kleine leveranciers uitknijpen, is staatssteun voor grootverdieners.
Dit artikel is mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het Matchingfonds van De Coöperatie. De auteur, voorzitter van de sectie Freelance Journalisten van de Auteursbond, schrijft op persoonlijke titel. Hij is zelfstandig journalist en verricht in die hoedanigheid ook werkzaamheden voor de Persgroep.
Concurrentievrije bezorging
Bij de distributie van dagbladen bestaat geen concurrentie meer. Bezorgers ontvangen een schamele betaling, met een kleine vergoeding voor het gebruik van de eigen fiets. Zij kunnen, net als journalisten, hun diensten bijna nergens anders aanbieden: Persgroep, Mediahuis en de noordelijke uitgever NDC hebben de regio’s verdeeld. De noordelijke provincies zijn voor NDC, in Noord-Holland, Flevoland en Limburg stuurt Mediahuis de bezorging aan en in de rest van het land brengen de Persgroep-bezorgers alle titels rond.
Bij de distributie van dagbladen bestaat geen concurrentie meer. Bezorgers ontvangen een schamele betaling, met een kleine vergoeding voor het gebruik van de eigen fiets. Zij kunnen, net als journalisten, hun diensten bijna nergens anders aanbieden: Persgroep, Mediahuis en de noordelijke uitgever NDC hebben de regio’s verdeeld. De noordelijke provincies zijn voor NDC, in Noord-Holland, Flevoland en Limburg stuurt Mediahuis de bezorging aan en in de rest van het land brengen de Persgroep-bezorgers alle titels rond.
Jan Deen, hoofd transport en distributie bij de NDC mediagroep: “Distributie is duur, ongeveer een kwart van de abonnementsprijs gaat erheen. Met efficiency verdienen we miljoenen. En waarom zou je op distributie concurreren? De postbode bezorgt toch ook alle bankafschriften?” Toezichthouder ACM stelt slechts één harde voorwaarde: iedereen moet aan het bezorgconglomeraat mee kunnen doen tegen hetzelfde tarief, ook dagbladen zonder eigen bezorgers en zelfs de fictieve avonturier die met een nieuwe krant komt.
De uitgevers maken zich intussen zorgen over de loondienstgrens die minister Koolmees heeft voorgesteld. NDP Nieuwsmedia schreef in het jaarverslag 2017 dat de krant niet meer stipt bezorgd kan worden als bezorgers een arbeidscontract moeten krijgen. Toch zijn vakkenvullers in de supermarkt voor enkele uren wel in loondienst, waarom is dat bij kranten geen optie? Deen: “In supermarkten wordt gewerkt onder toezicht, dat is voor bezorgers moeilijker. Pietje wordt ziek, en dan? Gaan ze snipperdagen nemen? We hebben een systeem dat bijna nergens anders voorkomt. De meeste mensen kunnen ermee leven zoals het is geregeld. Niemand ervaart de huidige manier van werken als een probleem.”
België pampert ook
Kranten en tijdschriften in België krijgen een bijzondere voorkeursbehandeling van de overheid. De bezorging aan abonnees gebeurt tegen een vriendenprijs door de posterijen, die als compensatie uit de staatskas ‘distributiesteun’ ontvangen. De uitgevers hoeven hun lezers helemaal geen btw in rekening te brengen. Dit voorrecht geldt exclusief voor papieren producten; digitale platforms moeten 21 procent btw vragen en dat verschil zien de nieuwkomers op de markt als een onrechtvaardig nadeel.
Kranten en tijdschriften in België krijgen een bijzondere voorkeursbehandeling van de overheid. De bezorging aan abonnees gebeurt tegen een vriendenprijs door de posterijen, die als compensatie uit de staatskas ‘distributiesteun’ ontvangen. De uitgevers hoeven hun lezers helemaal geen btw in rekening te brengen. Dit voorrecht geldt exclusief voor papieren producten; digitale platforms moeten 21 procent btw vragen en dat verschil zien de nieuwkomers op de markt als een onrechtvaardig nadeel.
De onderzoeksjournalisten van Apache berekenden het totaal van de voordeeltjes voor de klassieke mediabedrijven op 400 miljoen euro per jaar: de helft btw-vrijstelling, de andere helft bespaarde distributiekosten. Hun collega’s van MO zijn ronduit woedend over de benadeling van innovatie door het ongelijke speelveld.
En hoe zit het dan met de digitale edities van de kranten en tijdschriften? Daar hoort de uitgever volgens de Europese richtlijn 21 procent btw over af te dragen, maar medio 2018 was die maatregel nog altijd niet doorgevoerd. Naast de digitale platforms klagen inmiddels ook de uitbaters van kiosken, omdat zij hun klanten meer en meer verleid zien worden door wervingsacties waarbij de uitgeverijen met allerlei cadeaus lezers tot een abonnement verleiden. Zolang er in dat abonnement per week minimaal een papieren exemplaar zit, denken de bedrijven het btw-spook op afstand te houden.
De Vlaamse Federatie van Persverkopers (VFP), de bedrijven die de losse verkoop verzorgen, hebben zich inmiddels tot het Europees Hof van Justitie gewend om de verkapte staatssteun aan de kaak te stellen, zoals Villamedia onlangs berichtte.
De Persgroep: Passie voor mediaLees meer
De Persgroep: Passie voor mediaLees meer
Geen opmerkingen:
Een reactie posten