Uri Rosenthal. Een Nederlandse Minister 10

 Meneer Uri Rosenthal,

 Laten de feiten voor zich spreken. Afgelopen maandag meldde politiek commentator Mark Kranenburg van de NRC, dat in onze polder doorgaat voor een 'kwaliteitskrant,' het volgende over u:

Een intellectueel, geen politiek beest

Uri Rosenthal, minister van Buitenlandse Zaken, verdedigt deze week zijn begroting in de Tweede Kamer. Zijn benoeming was een verrassing, maar de Kamer is enthousiast over hem, ook de oppositie. Hij zou best een „natuurtalent” kunnen zijn... De instructies aan de Nederlandse vertegenwoordigers bij de VN of de Europese Unie over het Midden-Oosten houdt Rosenthal zeer nauwlettend in de gaten. „Hij is een nog grotere vriend van Israël dan zijn voorganger Verhagen en dat zegt wat”, klinkt het onder diplomaten...

Omdat niet alles tegelijk kan, zal er onder Rosenthal minder aandacht zijn voor de mensenrechten. Of, zoals hij het afgelopen zaterdag in een vraaggesprek met de Volkskrant verwoordde: „Ik vind dat je niet overal op elk moment ergens achteraan moet jagen”. Rosenthal zal niet zoals zijn voorganger Verhagen zeggen dat hij ‘de geschiedenis in wil gaan als minister die de mensenrechten centraal stelde,’

aldus redacteur Kranenburg, werkzaam voor de krant die in handen is gevallen van onder andere Derk Sauer, een voormalige marxist die in Rusland binnen tien jaar tijd meer dan 150 miljoen wist binnen te slepen met de uitgave van onder andere soft-porno en glossy magazines, terwijl in diezelfde tijd door alcoholisme en de uitzichtloosheid de gemiddelde leeftijd van de Russische man daalde naar 58 jaar, het niveau van de Derde Wereld. Meer dan 150 miljoen in een neoliberale mafiastaat waar als gevolg van de totale  ineenstorting 40 procent van de bevolking onder de armoedegrens leefde, het gemiddeld inkomen per hoofd van de bevolking lager was dan dat van 1978 toen men nog onder de communisten leefde en de kindersterfte drie keer zo hoog was als in Nederland. Meer dan 150 miljoen! Ik schrijf dit om een beeld te geven van de waarden van onze tijd en van ons land. Inmiddels is de SP-miljonair Sauer vanwege zijn uitstekende kwaliteiten voorzitter van IDFA, dat bekend is geworden door het tonen van documentaires over het schrijnende onrecht in de wereld. Dit alles geeft een helder van waar wij Nederlanders staan zodra het erop aankomt. Dit is het land waarvan u het buitenlands beleid bepaalt.

Welnu, in dezelfde krant schrijft Henk Hofland, die in onze polder gezien wordt als de grootste Nederlandse journalist van na de Tweede Wereldoorlog en die de P.C. Hooftprijs 2011 heeft gekregen, omdat volgens de jury: 

„Niemand hier te lande de afgelopen zestig jaar zo nauwlettend en tegelijk zo gedistantieerd, zo scrupuleus en tegelijk met zoveel sprezzatura, én met een van ijzeren discipline getuigende volharding en continuïteit de maatschappelijke toestand [heeft] gepeild.” 

De jury prijst zijn schrijfstijl: 

„De paradox van Hoflands zowel gedistantieerde als geëngageerde houding wordt opgelost in de subtiliteit en de souplesse van zijn virtuoze omgang met het woord.”

De vorm is voor de jury belangrijk, even belangrijk als de inhoud. Opvallend is -- bij gebrek aan een Nederlands equivalent -- het gebruik van het Italiaanse begrip 'sprezzatura'. Ik sta hier even bij stil. Het begrip sprezzatura kreeg zijn inhoud door zestiende eeuwse Italiaanse graaf Baldassar Castiglione in zijn boek Il libro del cortegiano, waarin hij de regels van het spel voor de hoveling uitlegt. Eenmaal vertaalt in het Engels was het de perfecte gids voor de Britse establishment en de Europese hoven. Zijn adviezen waren altijd zowel praktisch als sluw, gericht op het creëren van een bella figura 'especially... before the eyes of his king or great personage he is in service for indeed it is meet to set forth to the show things well done.' Sprezzatura drukt het verlangen uit om 'een valse voorstelling van zaken te geven' die 'de toeschouwer verblindt. Vaak is de pose de enige pathetische manier om tegen het lot te rebelleren, om de onrechtvaardigheden van het leven voor een wanhopig en dapper volk met een van de weinige beschikbare wapens te confronteren, te weten hun verbeeldingskracht,' zo schreef Luigi Barzini in The Italiaans, a full-length portrait featuring their manners and morals, het beste boek dat ik gelezen heb over dit in wezen melancholische volk. Als geen ander zijn de Italianen in staat een bijna 'perfecte imitatie van de werkelijkheid' te geven. Sprezzatura, een imitatie dus, het is niet de werkelijkheid zelf. Het verraadt een zekere nonchalance die de werkelijkheid verhult, een schijnbaar gemak waarmee iemand iets doet. Sprezzatura is daarnaast omschreven 'as a form of defensive irony, the ability to disguise what one really desires, feels, thinks, and means or intends behind a mask of apparent reticence and nonchalance.' 

Sprezzatura is dus een overlevingsstrategie, een zaak van vormgeving, niet van inhoud, een verdediging tegen de grofheid van de macht. Het is het oogverblindend spektakel dat voor de koning of een andere hoge gezagsdrager wordt opgevoerd, of voor het publiek dat de voorstelling mag bijwonen. En hier naderen we de kern van de zaak, het gegeven dat een Nederlandse jury van een prestigieuze prijs een Italiaans begrip gebruikt om een Nederlandse journalist te prijzen. Barzini schreef al in 1964:

'De troost die Italië zich altijd permitteerde zijn oneindig dierbaarder geworden dan ze ooit waren. De westerse wereld voelt zich diep ongemakkelijk. Het begint het nut en onschendbaarheid van sommige van zijn traditionele deugden in twijfel te trekken, die waarop het zijn morele rust en zijn zelfrespect baseerde. De industrie en spaarzaamheid van de bourgeoisie worden in toenemende mate gezien als schadelijk voor de samenleving; de onverschrokken heroïek van de soldaat is niet langer meer vereist; Ongebreideld patriottisme heeft de mens en naties geleid tot tragische vergissingen; moraliteit is iets van zijn glanzende zekerheid kwijt; wetten zijn rekbaar geworden; niemand weet meer of er één waarheid bestaat. Het tijdperk van de machtige staten, trots op hun raciale superioriteit, bazen van hun eigen lot, is afgelopen. Ieders leven wordt geregeerd door de besluiten van ver levende en praktisch onbekende mensen, even machtig en onbereikbaar als Karel de Vijfde leek voor de Italianen in de zestiende eeuw, die ons rijk of arm kunnen maken, die ons kunnen laten leven of ons in onze bedden terwijl we slapen kunnen laten vermoorden. De reglementering van een industriële massamaatschappij wordt meer en meer verstikkend. Mensen worden als galeislaven uit de oudheid aan het werk gehouden door hun begeerte om steeds meer opzichtige materiele bezittingen te veroveren. Ze worden gevoed door pasklare ideeën, ze worden voorzien van door de autoriteiten goed gekeurde kunst, vermaakt door dezelfde shows, verblind door dezelfde ceremoniën, opgezweept door dezelfde slogans, gemobiliseerd door dezelfde collectieve emoties. De moderne mens raakt verdwaald in een doolhof van steeds grotere anonieme organisaties. Eenzaamheid en verveling omhult ieder van hen zodra hij lang genoeg uit het tumult kan ontsnappen om over zichzelf na te denken. De levenskunst, deze verwerpelijke kunst ontwikkeld door de Italianen om de reglementering te verslaan, wordt een onschatbare gids om te overleven. La dolce vita verspreidt zich naar landen waar het veracht werd en gevreesd of steekt de kop op in landen die graag dachten dat het daar niet bestond. Overal proberen belastingbetalers hun heilige plicht te ontduiken. De kleine pleziertjes in het leven hebben een nieuw belang gekregen, voedsel, wijn, een dag in de zon, een mooi meisje, de nederlaag van een rivaal, goede muziek... De Italiaanse manier van leven kan niet als een succes worden beschouwd behalve door passanten. Het lost geen problemen op. Het maakt ze erger. Het zou een soort succes kunnen zijn als het op zijn minst de Italianen gelukkig maakte. Dat doet het niet. De resultaten zijn duur, flinterdun en van korte termijn. Zeker, de mensen genieten van de kortdurende voordelen, zonder die zouden ze het leven niet kunnen verdragen, maar ze worden permanent gekweld door ontevredenheid. Ze gaan tekeer tegen hun huidige lot als ze altijd al hebben gedaan... Het is de Italiaanse manier van leven die alle wetten en instituten gebrekkig doen functioneren. Het is de illusie van een oplossing,.. De onopgeloste problemen stapelen zich op en veroorzaken om de zoveel tijd onvermijdelijk catastrofes. De Italianen zien de volgende altijd met een scherp oog aankomen, maar kunnen, net als dromers in een nachtmerrie, niets doen om zich ervoor te behoeden.'

Sprezzatura. O heilzame sprezzatura, hoe wankeler het huis des te belangrijker de facade. Hoe bedreigder de gezeten burgerij zich voelt des te meer verlangt het naar sprezzatura, de illusie, de vorm, de droom, de mooie woorden die de werkelijkheid verhullen. Toen deze week bekend werd dat Hofland de P.C. Hooftprijs had gekregen drukte de NRC een foto van de hoogbejaarde Hofland af waarop hij de houding van een bokser aannam, alsof we met een prijsvechter te maken hebben. Bella figura. Kijk, die ouwe knar eens, nog steeds strijdbaar. Maar in werkelijkheid licht Henk Hofland al lang geen tegels meer om te kijken wat daaronder allemaal rond scharrelt. Allang schrijft hij niet meer de 'ware verhalen over de autoriteiten in het land van de voldongen feiten.' Het gruwelijke feit doet zich voor dat de 'journalist van de eeuw' de afgelopen dertig jaar geen enkel stuk heeft geschreven dat zo controversieel was dat het tot een felle publieke discussie leidde. Sprezzatura, Hofland's woorden zijn  keurig geschaafd, maar tandeloos. 'Subtiliteit en de souplesse van zijn virtuoze omgang met het woord,'  jazeker,  maar niet controversieel, terwijl een intellectueel juist de taak heeft de burgerij wakker te schudden. Wat is anders de rechtvaardiging van zijn bestaan? Hofland is geen I.F. Stone en zelfs geen Walter Lippmann, publicisten die stukken schreven waarbij de lezer de schellen van de ogen vielen. Integendeel, Hofland is sprezzatura ten voeten uit, fraai geformuleerd en geheel binnen de grenzen van de consensus zoals die onder de gezeten burgerij bestaat. Het ontbreekt in Nederland aan intellectuele moed, het is een land als een kleine apenrots, de een helpt de ander de brug over, cooptatie en vriendjespolitiek. Een land waarin iemand als u, Uri Rosenthal, voor 'intellectueel' kan worden versleten, en niet gezien kan worden als een sluwe politicus wiens politiek bepaald wordt door een problematische verhouding met zijn joodse achtergrond en  'een nog grotere vriend van Israël [is] dan zijn voorganger Verhagen en dat zegt wat.' En hoe! Voor u komen de mensenrechten op de derde plaats, en toch, en toch is zelfs de 'oppositie enthousiast' over u. 'Stomverbaasd was Van Bommel dat Rosenthal kort na zijn aantreden persoonlijk bij hem langskwam om kennis te maken en zelfs zijn mobiele-telefoonnummer achterliet.' Ik bedoel maar. Sprezzatura, sprezzatura... Het gemak van de omgang, het theater, waarbij de malle PVV-er Kortenoeven suggereert dat Iran gebombardeerd moet worden  en u dan de rol van de redelijke en rationele bewindsman kunt spelen. En toch denkt Kranenburg dat u 'geen politiek beest' bent, maar een 'intellectueel.' Bella figura, het maakt allemaal niets uit. De zelfbenoemde stem van links, Femke Halsema, twitterde 2 dagen geleden opgewonden: 'Nu hoop ik nog op tijd te zijn voor de première van Loft,' een Vlaamse film over vijf getrouwde mannen die vreemd gaan op een zolder tot ze met een lijk worden geconfronteerd. Dat wilde ze haar twitterpubliek even laten weten, geen woord over de mensenrechten van weerloze burgers elders die door uw politiek beleid gedupeerd worden. Het maakt allemaal niets meer uit. Sprezzature, Bella figura. De keizer heeft geen kleren. En men komt er mee weg, Luigi Barzini had een halve eeuw geleden gelijk, wij zijn allemaal Italianen aan het worden. Zolang de sprezzatura werkt en de zaak met mooie woorden wordt verkocht lijkt er niets aan de hand te zijn. Maar wee degene die over de onverteerbare werkelijkheid spreekt, verdoemd is hij die de taal als wapen gebruikt, zoals Job Cohen. In tegenstelling tot Hofland wordt Cohen onmiddellijk belaagd door een meute rancuneuze kleinburgers die hem nawijzen en uitschelden omdat hij uit eigen ervaring iets vertelde, namelijk hoe zijn moeder merkte dat joden langzamerhand werden buitengesloten, en dat hij nu hetzelfde siganleert met moslims. 'Praat met moslims en je merkt het. Mensen zijn doodsbang omdat Wilders nu aan de macht is, en dat hij gewoon zegt dat hij liever heeft dat zij het land worden uitgezet.' Dan is er geen sprake meer van sprezzatura, dan blijkt dat de taal de moeder van de gedachte is, niet haar dienstmeid. Dan zakt het masker ineens af en zien we de tronie die daarachter schuilging. Meer hierover later.