De auteur Milan Kundera:
Je kunt je de toekomst wel voorstellen zonder de klassenstrijd of zonder de psychoanalyse, maar niet zonder de onweerstaanbare opkomst van pasklare ideeen die, ingevoerd in computers, gepropageerd door de massamedia, het gevaar met zich meebrengen binnenkort een macht te worden die elk oorspronkelijk en individueel denken verplettert en zo de werkelijke essentie van de Europese cultuur van onze tijd verstikt.
Kundera wees erop dat wij in het Westen op die manier de wereld van de kitsch zijn binnengetreden:
Het woord kitsch verwijst naar de houding van degene die tot elke prijs zoveel mogelijk mensen wil behagen. Om te behagen dien je je te conformeren aan wat iedereen wenst te horen, in dienst te staan van de pasklare ideeen, in de taal van de schoonheid en de emotie. Hij beweegt ons tot tranen van zelfvertedering over de banaliteiten die wij denken en voelen…
Op grond van de dwingende noodzaak te behagen en zo de aandacht van het grootst mogelijke publiek te trekken, is de esthetiek van de massamedia onvermijdelijk die van de kitsch en naarmate de massamedia ons gehele leven meer omsluiten en infiltreren, wordt de kitsch onze dagelijkse esthetiek en moraal.
Ik moest hieraan denken toen ik in Geert Mak's boek In Europa. Reizen door de twintigste eeuw op pagina 1014 de volgende woorden aantrof van SP-multimiljonair Derk Sauer die in tien jaar tijd in het ineengestortte Rusland van de Mafia rond de 150 miljoen vergaarde met onder andere de uitgave van glossy magazines als Playboy en Cosmopolitan:
Kundera wees erop dat wij in het Westen op die manier de wereld van de kitsch zijn binnengetreden:
Het woord kitsch verwijst naar de houding van degene die tot elke prijs zoveel mogelijk mensen wil behagen. Om te behagen dien je je te conformeren aan wat iedereen wenst te horen, in dienst te staan van de pasklare ideeen, in de taal van de schoonheid en de emotie. Hij beweegt ons tot tranen van zelfvertedering over de banaliteiten die wij denken en voelen…
Op grond van de dwingende noodzaak te behagen en zo de aandacht van het grootst mogelijke publiek te trekken, is de esthetiek van de massamedia onvermijdelijk die van de kitsch en naarmate de massamedia ons gehele leven meer omsluiten en infiltreren, wordt de kitsch onze dagelijkse esthetiek en moraal.
Ik moest hieraan denken toen ik in Geert Mak's boek In Europa. Reizen door de twintigste eeuw op pagina 1014 de volgende woorden aantrof van SP-multimiljonair Derk Sauer die in tien jaar tijd in het ineengestortte Rusland van de Mafia rond de 150 miljoen vergaarde met onder andere de uitgave van glossy magazines als Playboy en Cosmopolitan:
Een tijdschrift is hét middel om een lifestyle uit te drukken. In de sovjettijd werd iedereen geacht gelijk te zijn. Dit blad leerde de mensen om hun individualiteit weer uit te dragen. Het was hun gids voor het nieuwe leven.
Mak was diep onder de indruk van Sauer's uiteenzetting, want hij voelde geen enkele behoefte om de voor de hand liggende vragen te stellen als: hoe kunnen reclamebladen als Playboy en Cosmopolitan iemand's 'individualiteit' leren 'uit te dragen'? Reclame is er immers per definitie op gericht om de 'individualiteit' van de consument juist te vernietigen, anders kan men geen producten aan hem en haar slijten. Het was niemand minder dan Edward Bernays, de grondlegger van de public relations industrie die de reclamemakers leerde dat het hun taak was om
regimenting the public mind every bit as much as an army regiments the bodies of its soldiers.
De Amerikaanse geleerder Noam Chomsky schreef over hem:
Bernays was drawing from his experience in Woodrow Wilson’s state propaganda agency, the Committee on Public Information. 'It was, of course, the astounding success of propaganda during the war that opened the eyes of the intelligent few in all departments of life to the possibilities of regimenting the public mind,' he wrote. His goal was to adapt these experiences to the need of the 'intelligent minorities,' primarily business leaders, whose task is 'The conscious and intelligent manipulation of the organized habits and opinions of the masses.' Such 'engineering of consent' is the very 'essence of the democratic process,' Bernays wrote shortly before he was honoured for his contributions by the American Psychological Association in 1949. The importance of 'controlling the public mind' has been recognized with increasing clarity as popular struggles succeeded in extending the modalities of democracy, thus giving rise to what liberal elites call 'the crisis of democracy' as when normally passive and apathetic populations become organized and seek to enter the political arena to pursue their interests and demands, threatening stability and order. As Bernays explained the problem, with 'universal suffrage and universal schooling,… at last even the bourgeoisie stood in fear of the common people. For the masses promised to become king,' a tendency fortunately reversed – so it has been hoped – as new methods 'to mold the mind of the masses' were devised and implemented.
Maar omdat Mak en de andere mainstream journalisten Chomsky en Bernays en vele andere deskundigen op het gebied van de massamedia niet gelezen hebben, slagen 'con men' als Sauer erin hun nonsens als waarheid te verkopen. En dus liet Mak zijn publiek weten dat de glossy magazines van Sauer de Russen leerden 'om hun individualiteit weer uit te dragen. Het was hun gids voor het nieuwe leven.' En dat 'nieuwe leven' lijkt verdacht veel op het 'oude leven' in het Westen waarbij, in de woorden van de Amerikaanse socioloog C. Wright Mills:
het doel van de opinie-organisatoren [is] om de bevolking in een voortdurende staat van emotionele onderworpenheid te houden... Immers, als het maar eenmaal gelukt is om een mentaliteit van volgzaamheid en gehoorzaamheid te kweken, is het niet moeilijk meer om de mensen te doen geloven en te doen voelen wat men maar wil... hun opinies zijn parallel omdat ze alle uit één bron afkomstig zijn: die van de media.
Deze gezaghebbende academicus constateerde verder dat
in the absence of political debate that is wide and open and informed, people can get into touch neither with the effective realities of their world nor with the realities of themselves.
En zo verergert het probleem, namelijk 'the misery of vague uneasiness... the beat feeling that all is somehow not right.' In The Sociological Imagination stelde C. Wright Mills dat:
in essence democracy implies that those vitally affected by any decision men make have an effective voice in that decision.
What are required are parties and movements and publics having two characteristics: (1) within them ideas and alternatives of social life are truly debated, and (2) they have a chance really to influence decisions of structural consequence. Only if such organisations existed could we become realistic and hopeful about the role of reason in human affairs which I have been trying to outline. Such a situation, by the way, I should consider one major requirement for any fully democratic society.
Zelfs de door onze autoriteiten zo geprezen Mak kan niet serieus volhouden dat wij in een werkelijk democratisch bestel leven, waarbij de bevolking in staat is
the dealers of the Free Market and their corollary, the Mafia... now have the world in their pocket. They have. But to maintain their confidence they have to change the meaning of all the words used in languages to explain or praise or give value to life: every word, according to them now, is the servant of profit. And so they have become dumb. Or, rather, they can no longer speak any truth. Their language is too withered for that. As a consequence they have also lost the faculty of memory. A loss which one day will be fatal.
Op zijn beurt concludeerde de Angelsaksische sociale wetenschapper Alex Carey dan ook dat
Contrary to common assumptions, propaganda plays an important role -- and certainly a more covert and sophisticated role -- in technologically advanced democratic societies, where the maintenance of the existing power and privileges are vulnerable to popular opinion.
Net als iedereen weet Geert Mak hij dat Playboy en Cosmopolitan een product verkopen die niets te maken heeft met het vinden van de eigen 'indivdualiteit.' Dat blijkt overigens wel uit de bewoordingen van Sauer zelf wanneer hij verklaart dat
Een tijdschrift hét middel [is] om een lifestyle uit te drukken... Het was hun gids voor het nieuwe leven.
Dus een 'gids' voor 'een lifestyle' die de consumenten vertelt wat voor kleren ze moeten dragen, welke after shave ze moeten kopen, wat voor soort vrouwen lekker in de markt liggen, welke schoenen ze moeten aanschaffen, welke gedachten acceptabel zijn en vooral ook welke niet, hoe ze hun huis moeten inrichten, naar welke muziek ze moeten luisteren, etc.
Begin jaren negentig, kwam ik Sauer tegen in Moskou, waar net het communisme ineen was gestort. Mijn oude kameraad gaf inmiddels een aantal glossy bladen uit, waaronder de Moscow Times, waarvan ik nog een exemplaar in het Russisch heb met Madonna op de voorpagina. Op dat moment vroren dakloze bejaarden dood op banken in de Moskouse straten, zag je overal bedelende mensen en kon je in de enige winkelstraat met galeries voor enkele tientallen dollars oude en waardevolle iconen kopen die decennialang verborgen waren geweest. Ik was in Moskou om voor de Humanistische Omroep enkele tv-documentaires te maken over de sociale en politieke ineenstorting van het Russische Rijk. Intussen toonde de 'joviale' Derk de Russen de Amerikaanse zangeres Madonna, die in pikante lingerie ondersteboven haar kruis liet zien waar ze een microfoon bij hield die verdacht veel op een penis leek. Aldus verspreidde Derk dit soort hoogtepunten van de westerse beschaving, kennelijk in de overtuiging dat daar op dat moment de grootste behoefte aan was. Ook toen vond ik dit opmerkelijk gedrag voor een maoist en nadat ik hem had gevraagd wat zijn motieven waren gaf hij wijselijk geen antwoord. Terwijl de Russische mafia steeds machtiger werd, kon men in Sauer's Moscow News het volgende lezen:
The Yuppies Are Coming! This group of hipsters are among a chosen few who are defying Moscow's stacked-up odds: shortages, downward mobility and a nihilistic outlook. A new breed of Moscow youth like money, want a better life for themselves and are fending off the system which chokes so much of their city... 'I like to make money,' said 25-year-old Sterligov, founder of the Russian Millionaire's Club, who also earns hard currency. 'And money makes money.'
Deze neoliberale propaganda verscheen in een land waar als gevolg van de ineenstorting 40 procent van de bevolking onder de armoedegrens leefde, de gemiddelde levensverwachting van de man was gedaald naar 58 jaar, het gemiddeld inkomen per hoofd van de bevolking lager was dan in 1978 toen men nog onder de communisten leefde en de kindersterfte drie keer zo hoog was als in Nederland. Men zou denken dat ieder mens inzag dat deze bevolking wel wat anders aan het hoofd had dan yuppies en het kruis van Madonna. Maar zo niet Derk. Hij en zijn redactie vonden het getuigen van 'een nihilistische kijk' als niet iedere arme sloeber meteen ambieerde een yuppie te worden. Op een avond nam hij mij en de filmploeg mee naar een mafiafeest, speciaal ter gelegenheid van de komst van de nieuwe Beaujolais Primeur. Na ons eerst door een haag bedelaars te hebben geworsteld, betraden we een warme, hel verlichte zaal, waar op een grote tafel Franse wijnflessen lagen te pronken. Benevens allerlei types in verkeerd zittende Armani-pakken en hun geblondeerde en met juwelen overladen vrouwen, waren er de onvermijdelijke callgirls die je overal tegenkwam en zowaar ook een hoge prelaat van de Russische orthodoxe kerk. Daar tussendoor schuifelde de vrolijk lachende kleine Derk. Ik kwam er ook mafiosi uit Houston tegen die toen nog druk doende waren de markt af te tasten om te kijken of ze zich in het Russische milieu konden binnenknokken. Overigens vergeefs aangezien de Russische mafia nog meedogenlozer en gewelddadiger is dan de Amerikaanse, zoals al spoedig aan het aantal moordaanslagen op vooral 'zakenmensen' zou blijken. Derk wist daarentegen te floreren dankzij goede contacten. Iedereen in Moskou wist wie bij de mafia zat, er werd openlijk over gesproken en de Russische mafiosi zelf maakten zonder omwegen aan iedereen die er belang bij had, dus iedereen met geld, duidelijk welk belang ze vertegenwoordigden. Al die jaren wist Derk zich in dit milieu te handhaven. Sterker nog: mijn linkse kameraad wist in dit ineen gestort imperium binnen een decennium tenminste 150 miljoen bijeen te schrapen.
Zie: http://stanvanhoucke.blogspot.com/2007/02/derk-dauer.html
Zie: http://stanvanhoucke.blogspot.com/2007/02/derk-dauer.html
Kortom, gezien het feit dat Geert Mak dit allemaal kan weten, is de conclusie gerechtvaardigd dat ook hij zich als een 'con man' gedraagt, een 'con man' die een graantje meepikt van hetgeen de tijdgeest produceert.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten