Joodse Identiteit?

Idith Zertal: De manier waarop het Israëlische zionisme de diaspora-jood heeft afgebeeld is vreselijk; die is zwak, lelijk, steriel. Zo kon men een nieuwe zionistische Jood scheppen, er is een hele cultuur daaromheen gebouwd, die mannelijk is, de Sabra is viriel en krachtig, terwijl de diaspora als vrouwelijk wordt gezien, volgzaam en zwak.

U ziet op de bovenste foto hoe de bejaarde Hajo Meyer die Auschwitz overleefde en kritiek heeft op Israel luistert naar een jonge zionist die vurig de belangen van Israel verdedigt. Het was in feite een gesprek over tegenovergestelde identiteiten. Meyer bepleit het millennia-oude joods humanisme, de jongeman verdedigt de 'Joodse staat'. De jonge zionist voelt zich slachtoffer van de wereld en cultiveert dit gevoel. Daarentegen ontleent Hajo Meyer, slachtoffer van de nazi's, zijn identiteit niet aan het slachtofferisme, maar aan de joodse intellectuele traditie. Een jeugdig hoofd vol hasbara-propaganda versus een oud hoofd vol ervaring en wijsheid.
Rechts, de zionistische jongeman die me met geweld bedreigde als ik een foto nam waarop ook hij stond, terwijl hij ondertussen zijn vriend aanstuurde bij het fotograferen van critici van de staat Israel. Tezamen met een groepje joodse jongeren probeerde hij de belangen van Israel te verdedigen tijdens een door Een Ander Joods Geluid georganiseerde avond in Felix Meritis in Amsterdam. Toen ze te laat aankwamen en ze om de tijd te doden door de buurt rondliepen werd het keppeltje keurig opgeborgen, maar gelijk weer opgezet toen ze het gebouw betraden om duidelijk te maken dat ze joods waren. Het is illustrerend voor het identiteitsvraagstuk waarmee deze jonge knapen, net als sommige Marokkaanse jongens van hun leeftijd, worstelen. Ze voelen zich door de christelijke Europese cultuur vernederd, kampen met een al dan niet latent minderwaardigheidscomplex dat met bravoure en intimiderend gedrag krampachtig wordt verhuld. Over dit onderwerp sprak ik met Joods-Israelische academici onder wie Benjamin Beit-Hallahmi, hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Haifa, die in de VS, Engeland en Frankrijk doceerde en auteur is van talloze boeken waaronder Original Sins. Reflections on the History of Zionism and Israël. Hij sprak met me ondermeer over het feit dat 'in ruil voor de onbeperkte politieke steun aan Israël' joden in de zogeheten diaspora datgene kregen 'waaraan het ze het meest ontbreekt: een ideologische inhoud om de leegte van hun identiteit te vullen.’

De joodse jongeren op de foto's ontlenen hun identiteit aan de Sabra, maar deze geleende identiteit is tegelijkertijd problematisch. De houding tussen de Joden in Israel en de joden buiten Israel kan als problematisch worden ervaren, zo benadrukt ook de joods-Israëlische hoogleraar Idith Zertal. Ze doceert geschiedenis en cultuur aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem en is algemeen bekend door haar publicaties. Ze was als hoogleraar verbonden aan zowel de Universiteit van Chicago als aan de École des Hautes Études en Sciences Sociales in Parijs, en doceert momenteel ook aan het Institut für Jüdische Studien van de Universiteit van Bazel. Haar boeken zijn naast het Hebreeuws in het Engels, Frans, Duits en Spaans verschenen. In haar opzienbarende studie Israël’s Holocaust and the Politics of Nationhood laat deze historica zien hoe ‘het proces van het heilig verklaren van de Holocaust – dat op zichzelf al een vorm van devaluatie is -- gekoppeld aan het concept van de heiligheid van het land… een vaderland heeft veranderd in een tempel en een eeuwig altaar.’

Zertal zei ondermeer het volgende tegen me:

De enige dialoog die Israël onderhoudt met de diaspora is een utilitaire: “stuur ons geld en treedt op als een lobby voor onze zaak”. Die houding is destructief omdat Israël daarmee een dubbele loyaliteit eist. Israël erkent niet dat de joden in de diaspora ingezetenen zijn van een ander land. Hun eerste loyaliteit dient ‘‘de Joodse natie’’ te zijn en pas dan hun eigen land. Israël zou zijn mentaliteit ten opzichte van de diaspora fundamenteel moeten wijzigen. Pas als het de culturele rijkdom van de diaspora-joden beseft en pas als het Israëlische zionisme het recht erkent om anders te zijn en om andere keuzes te maken, alleen dan kan Israël iets leren van de joodse gemeenschappen in andere landen. Tot nu toe is er geen kritische dialoog met de diaspora, er is geen open en respectvolle gedachte-uitwisseling met het jodendom. Overigens, er is ook geen echte pluralistische dialoog in Israël zelf. Israël heeft nooit naar de diaspora geluisterd en heeft de joden in de wereld alleen maar de les gelezen en onder druk gezet. De vraag is waarom Israël zichzelf als het centrum van de joodse wereld beschouwd. Waarom kan de diaspora dat niet zijn? Het woord diaspora alleen al is onthullend omdat het impliceert de marge te zijn, terwijl Israël het centrum is. Waarom kan er geen sprake zijn van een dialoog tussen twee gelijken? En niet alleen een dialoog, maar ook een relatie tussen gelijken, tussen verschillende joodse gemeenschappen, die van Israël en die van bijvoorbeeld Nederland, Frankrijk en de Verenigde Staten. Een dergelijke dialoog is er nooit geweest. Integendeel, het zionisme heeft de diaspora nodig als de inferieure ander om zichzelf te kunnen definiëren als het superieure centrum. De term aliyah betekent opstijgen, omhoog gaan, met andere woorden: als een joodse Nederlander naar Israël emigreert, dan emigreert hij niet zozeer, maar hij stijgt op, hij wordt heiliger, hij komt van een inferieure plaats en arriveert in een hogere plaats. Deze gedachte is vervuld van zowel een religieuze betekenis als een politiek neerbuigende betekenis. De manier waarop het Israëlische zionisme de diaspora-jood heeft afgebeeld is vreselijk; die is zwak, lelijk, steriel. Zo kon men een nieuwe zionistische Jood scheppen, er is een hele cultuur daaromheen gebouwd, die mannelijk is, de Sabra is viriel en krachtig, terwijl de diaspora als vrouwelijk wordt gezien, volgzaam en zwak. Het zionisme wilde een schone lei. De geschiedenis moest opnieuw beginnen, de Joden moesten zichzelf opnieuw uitvinden, een nieuwe identiteit scheppen en daar paste het beeld niet in van de -- in hun ogen -- altijd vernederde diaspora-jood. Ze schaamden zich ervoor. Hannah Arendt was het slachtoffer van deze zionistische doofheid en blindheid, haar woorden waren zo bedreigend dat ze geboycot werd. Pas in 2000 verscheen haar eerste boek in het Hebreeuws, Eichmann in Jeruzalem, bijna veertig jaar nadat het gepubliceerd was. Ik heb onlangs The Origens of Totalitarianism vertaald, een boek dat in alle mogelijke talen is verschenen, een meesterwerk van de 20^e eeuw. De stem van Hannah Arendt werd al die jaren gesmoord en dat toont het gebrek aan een open politiek discours in Israël. De democratie is hier niet werkelijk geïnternaliseerd, de res publica is hier nog zeer problematisch. De publieke sector wordt niet beheerst door een gemeenschap van mensen die zich inspant voor een goed bestuur, burgerlijke deugden en een fatsoenlijk functionerende democratie. Alles staat hier in het teken van het geweld en de veiligheid. Ook dat is een groot probleem, dat opgelost moet worden.

Jonathan Cook, voormalig vaste medewerker van The Guardian en The Observer, schrijft als correspondent in Israël voor The Times, Le Monde diplomatique, International Herald Tribune, Al-Ahram Weekly en Aljazeera.net. Hij leeft in Nazareth, de Palestijnse stad in Noord-Israël. Cook is de auteur van Blood and Religion, The Unmasking of the Jewish and Democratic State. Hij verklaarde dit:

De zionisten beschouwden de joden die in de Europese vernietigingskampen werden afgeslacht als zwakkelingen die zich als willoos vee naar de slachtbanken lieten leiden. Een van de zionistische projecten was het scheppen van om een nieuw soort Jood, de zogeheten Sabra, genoemd naar de tzabar, de vijgcactus die in doornen gehuld is en waarvan de vruchten zoet smaken, een Jood die onafhankelijk is, sterk, gespierd, aan niemand gehoorzaamt, aan niemand schatplichtig is, maar toch innemend. Net als de cactus moest de Sabra standvastig zijn en tegelijk beminnelijk, stekelig van buiten, zoet van binnen, iemand die alleen in de woestijn zijn eigen lot bepaalt. De zionisten waren en zijn nog steeds van mening dat de joden niet zichzelf kunnen zijn zolang ze niet naar hun eigen land zijn teruggekeerd. Volgens hen heeft de geschiedenis dit aangetoond. De joods-Amerikaans auteur Philip Roth laat in zijn roman Operatie Shylock een van de romanfiguren over joods-Israëli’s zeggen: ‘’Ze zijn arrogant ten opzichte van jullie en jullie mentaliteit. Deze provinciale onbenullen kijken neer op jullie… Wat weten zij van ‘joods’, die ‘gezonde, zelfverzekerde’ Joden die neerkijken op jullie, jullie ‘neurotici’ in de diaspora?’’ De Sabra ziet de joden buiten Israël als zwakker, vrouwelijker, geen echte kerels, er zit een sterke onderstroom van machismo in het zionistische denken. Het is ook de drijfveer achter de wens om de joden “terug te brengen naar hun vaderland”, want pas dan kunnen ze als het ware bevrijd worden van al hun zwakheden. Daarnaast is het Israëlische leiderschap er erg op gebrand om deze diaspora-joden naar Israël te krijgen omdat men zo veel mogelijk Joden nodig heeft om te voorkomen dat de Palestijnen een “demografisch gevaar” worden, zoals dat openlijk wordt genoemd. Hoe meer joden er worden “bevrijd” des te sterker de staat wordt en des te minder het Joodse karakter gevaar loopt. Althans, dat is de doctrine, het grijpt allemaal in elkaar. Het probleem is dat de Palestijnen in Israël een voortdurende herinnering zijn aan de etnische zuiveringen. Door hun aanwezigheid hier worden de Israëlische joden in verlegenheid gebracht, ze krijgen er een ongemakkelijk gevoel door. Dat is ook een van de redenen dat de Palestijnen in getto’s zitten en zo veel mogelijk worden gemarginaliseerd. Het is beter dat ze onzichtbaar blijven. In de praktijk leidt deze houding op politiek niveau tot het ontwerpen van wetten om de Palestijnen eronder te houden, om te voorkomen dat ze dezelfde rechten krijgen, en ook tot voorstellen om hen op de een of andere manier uit de Joodse staat te verwijderen, zodra het moment daar is, dus wanneer de internationale gemeenschap niet oplet of helemaal niets meer durft te zeggen.

Keppeltje op, keppeltje af als teken van een problematische identiteit. Sectarisch en cosmopolitisch, voor de 'Joodse staat' maar toch Nederlands, niet zeker waar uiteindelijk hun loyaliteit ligt, net als sommige Marokkaanse jongemannen van hun leeftijd. Hoe nu verder?

Jonge zionisten, ik geef jullie de ruimte op mijn weblog om met mij in discussie te gaan over de zogeheten 'Joodse staat'. Welnu, een democratischer voorstel is ondenkbaar, nietwaar?