Terreur 6

In zijn studie over het Eichmann-proces schreef Harry Mulisch alweer bijna een halve eeuw geleden: 'De mens is geen gegevenheid, maar een mogelijkheid -- tot alles. Dat is natuurlijk ook zijn grootheid, maar die is niet ons onderwerp. Ons onderwerp is de keerzijde van zijn grootsheid. Daarmee wordt Eichmann niet toch weer iets groots, niet een ''Antichrist" of "Djenghize Khan", maar het tegendeel nu juist van "grootheid": kleinheid. Eichmann als de kleinste mens -- met dat portret komen wij het dichtst bij de gelijkenis. En hij kon zo klein zijn omdat de techniek zo groot was: de spoorwegen, de administratie, de gaskamers, de krematoria. De kleine mens met zijn grote techniek is het, die wij bestrijden. Met de komst van de H-bom is de mens nog kleiner geworden, -- het gaat er op lijken, dat er binnenkort niets meer aan hem te vernietigen zal zijn. Hier schuilt de moeilijkheid van ons gevecht tegen de atoomwapens. Deze techniek zijn wij zelf, of beter: zij is wat wij juist niet meer zelf zijn, zij is ons tekort, zij is groot ten koste van ons. Als wij haar in haar moorddadige uitingen bestrijden, bestrijden wij in de eerste plaats onszelf (er schuilt een tegenspraak in om een auto en TV te willen bezitten, en vervolgens te weigeren, de stralingsdood te sterven) en niet C of K, die hier of daar toevallig aan de knop zitten. Het al of niet gebruiken van die knop heeft niets met "politiek" te maken, niets met "tegenstellingen" in de wereld, maar gebruikt deze slechts als voorwendsel. Als wij morgen allemaal kommunist of ondernemer worden, bestaat de dreiging onverminderd voort -- tot aan het einde der tijden.'

En op haar beurt beschreef Hannah Arendt het als 'the banality of evil'. De banaliteit van het kwaad van de kleine moderne mens, die zodra hij geroepen wordt of meent te worden geroepen zijn/haar vernietigingskracht toont.

Abel Herzberg: 'Is hij slecht, die doodgewone man? Welnee. Is hij goed? Ook niet. Hij is geen van beide en beide tegelijk. Hij is een beetje wreed tegen een vlieg en sentimenteel tegen een muis. En nu hebben ze hem gezegd, dat hij sterk is en dat kracht is: als je niet bang bent voor bloed en nu is hij niet bang. Dat wil zeggen, hij is vreselijk bang en juist daarom slaat hij er maar op los. Hij heeft angst voor zijn angst en dat noemt hij moed… Uit Amor Fati: Scharfuehrer X is niets. Hij is leeg. Men heeft hem idealisme toegedacht. Hij bezit dat niet. Men heeft hem opvattingen toegeschreven. Hij mist ze. Men heeft in hem tenminste vaderlandsliefde of nationaal enthousiasme willen ontdekken. Hij heeft er geen zweem van. Hij heeft een maag, een hart, longen, darmen, nieren en hij stelt er bijzondere prijs op, deze behoorlijk te doen functioneren. Dientengevolge zijn natje en zijn droogje hem heilig. Voor het overige is hij een ding. Leeg.'

En in in het interview met mij zei in 1984 Abel Herzberg over het nazi-tijdperk: ‘Orde, zeg je? Is dat dan geen orde? Jij spreekt over het geweten en vraagt je af hoe dit of dat allemaal kon. Ik zeg: hoe komt het dat nog steeds een doodgewone soldaat zijn poten opheft, stijl de lucht in, met zijn allen, voorwaarts, mars! Hup, hup, hup! Wat is zo'n mens op dat moment. Denkt men dat er geen orde is? Natuurlijk is er een orde, en hoe! Zo iemand heeft alleen dat opgezogen wat hij van hoger hand krijgt. Hij denkt niet meer uit zichzelf. Het is hem te moeilijk, het bezwaart hem, hij begrijpt het niet. Hij heeft een vijand nodig die hij kan haten en daar leeft hij zich helemaal op uit. Dat is zijn leven, dat is de reden van zijn bestaan, dat is zijn ideaal. Zo was het en zo is het. Het is toch een schandaal, nietwaar, het is toch eenvoudig een menselijk schandaal dat na alles wat er is gebeurd wij nu bang moeten zijn voor een Derde Wereldoorlog, en wat voor een oorlog! ... Het is niet zo eenvoudig om een mens te zijn. Maar de mens kan wel degelijk zijn eigen bestialiteit bedwingen, door opvoeding, door wijsheid, door zelfbeheersing, door te weten dat je niet zo'n voortreffelijke meneer bent als je denkt dat je bent. Je kunt fatsoenlijk zijn. De mensheid kan de Derde Wereldoorlog voorkomen. Daar hebben ze het vermogen toe. En als ze die oorlog niet voorkomen dan zijn ze het niet waard om geen oorlog te krijgen.' Lees verder:

http://www.stanvanhoucke.net/deoneindigeoorlog/interviews/herzberg2.html

Maar over onszelf willen we niet praten, dan komt het te dichtbij, alleen over 'eenlingen' hebben we een mening, en die mening is dat we nu 'met lege handen’ staan, omdat het geweld van 'de eenling' volledig onverklaarbaar zou zijn. En zo wil men het houden. Wie zijn wij?

W.B Yeats

The Wheel

THROUGH winter-time we call on spring,

And through the spring on summer call,

And when abounding hedges ring

Declare that winter's best of all;

And after that there s nothing good

Because the spring-time has not come -

Nor know that what disturbs our blood

Is but its longing for the tomb.

In de vertaling van  Jan Eijkelboom

Het Wiel

's Winters willen wij de lente

en in de lente liefst de zomer,

en als het wemelt in de heggen

zeggen wij: laat de winter komen.

En daarna is er niets meer goed:

het voorjaar komt er niet meer aan.

Wij weten niet dat in ons woedt

verlangen om maar dood te gaan.