De Nuance van de NRC 188

Naar aanleiding van de vooronderstelling van de NRC dat de nar een consequentieloze lolbroek is, ziehier Joachim Fest in Tegenlicht:

De commedia dell'arte. Hun maskers zijn geen vermomming, maar onthulling. In tegenstelling tot het carnavalsmasker blijkt daaruit niet wat iemand in het geheim zou willen zijn, maar wat hij, achter alle kostumering van het permanente carnaval van het leven, in werkelijkheid is...

Af en toe kan het onechte in de kunst toch het ware zijn...

Het maatschappelijk lichaam verliest onmerkbaar zijn toekomst. Dan is de tijd gekomen voor genot en algemene consumptie. Het vrijwel altijd schitterende en meeslepende einde van een staatsconstructie wordt gevierd met een feestelijk vuurwerk, waarbij alles wordt verbrand wat men tot die tijd niet durfde te verspillen. De staatsgeheimen, de particuliere schaamtegevoelens, de onderdrukte gedachten, de lange tijd verjaagde dromen, de totale overmatig geprikkelde en opgewekt vertwijfelde bestaansgrondslag, alles wordt naar buiten gekeerd en in het openbare bewustzijn geworpen...

Voor de eerste maal zijn wij getuige van een decadentieproces dat niet begeleid wordt door verfijningen, dat grootsheid noch stijl afleidt uit het bewustzijn van de eigen vergankelijkheid, en waarbij de instellingen samen met de goede smaak in verval raken. Geen feestelijk vuurwerk in elk geval, geen apotheose, maar een dood zonder verheerlijking. Dat blijkt op allerlei punten, uit het brutalisme van de architectuur en van de kunsten in het algemeen, uit het steeds primitiever worden van de taal en de expressie, en ook uit de ordinaire vreugde in alles wat massaal is. Bij het beeld van cultureel late tijdperken, van het hellenisme tot in het begin van deze eeuw, hoort de cultus van het individuele en wat daar voor doorgaat: scepsis en ironie, het gevoel voor maskerade, spel met ideeën en citaten, en de algemene transformatie van al het reële tot literatuur. In plaats daarvan overheersen nu de overtuigingen. In het koor van als oerkreet uitgestoten opvattingen, waarvan de straten weergalmen, verdrinkt elke mogelijkheid tot intelligente omgang met de tegenstellingen, het geluk van de radeloosheid, zonder dat het gehoord wordt. En een alternatieve cultuur, die alles loochent wat bij het begrip cultuur hoort, namelijk het streven naar vorm in alle opzichten, vindt ontelbare aanhangers. Men kan jammeren over dergelijke verschijnselen. Opvallend is hierin dat de geschiedenis dergelijke regressieprocessen steeds verbindt met de beelden van geestelijke ondermijning of van geweld dat van buiten komt, terwijl de verwoesters in dit geval uit de coulissen van de verouderde cultuur zelf te voorschijn komen: een avant-garde van de verveling, vol verachting voor het traditionele en open voor elke afbrekende neiging; zonder ware kracht echter, ondanks alle voorkeur voor het vulgaire en haveloze...

Dat had een eigenaardige cultuur van onmacht opgeleverd. De kenmerken waren ontrouw, opportunisme, geweld, onverschilligheid en geslepenheid.

Aldus Fest. De communicatiemedia zouden de werkelijkheid moeten laten zien door te ontmaskeren, het masker af te rukken, of zouden juist moeten maskeren, dat wil zeggen het masker van de idioot te laten zien. Ze doen geen van beiden, omdat de communicatiemedia onderdeel zijn van de propagandaoorlog die elke dag woedt en waarachter de ware macht zich schuilhoudt.

Het punt daarbij is dit: een fundamentele wet in elke organisatie, dus ook in de parlementaire democratie, is de wet van de aantallen. Des te minder mensen weet wat de macht doet, des te slechter weet die macht wat er buiten de deur gebeurt, want de macht bezit dan minder ogen en oren om zich een goed beeld te vormen van de werkelijkheid. De despoot krijgt alleen nog maar te horen wat hij gewend is te horen en wat hij in feite wil horen, tot het te laat is. Dit geldt ook voor een zogeheten parlementaire democratie. De politici rond dat pleintje in Den Haag voorzagen de opkomst van de Fortuynachtigen niet, en ook de politieke pers had niets door tot het te laat was. Alleen Koot en Bie als satirici zagen dat de Tegenpartij (is er voor jou en voor mij) aan het groeien was, maar omdat de journalistiek en de politiek dachten dat ze te maken hadden met grappenmakers op tv trokken ze geen consequenties uit datgene dat onder hun neus gebeurde. Tot de geschiedenis hun voordeur binnenmarcheerde en nu staan ze met een mond vol tanden.