Chris, jij en ik zijn van dezelfde generatie, jij bent in 1953 geboren, ik in 1947. Beiden behoren we tot de na-oorlogse generatie, een generatie die geen oorlog heeft gekend op eigen grondgebied. Net zoals een generatie die een oorlog heeft meegemaakt daardoor getekend is, is onze generatie getekend door het feit dat ze geen oorlog heeft gekend. Een van de symptomen daarvan is dat onze generatie in wezen vrijblijvend door het leven gaat, dat wil zeggen: een consequentieloze levenshouding erop nahoudt. Men kan nagenoeg alles zeggen en doen zonder dat het ook maar 1 levensbedreigende consequentie heeft. Je kan zoals de politici van onze leeftijd enthousiast oproepen om elders in de wereld volkeren te bombarderen en burgers te vernietigen, zonder dat deze volksvertegenwoordigers zelf ooit ervaren hebben welke gruwelijkheden dit in de praktijk betekent. Het is ook onze generatie die het begrip precisiewapens heeft geintroduceerd, precisiewapens waarmee men een schone oorlog kan voeren, wapens die een onderscheid maken tussen onschuldige burgers en 'schuldige' combattanten. In de praktijk bestaan die wapens niet, maar dat is het punt niet. We doen alsof ze bestaan. We doen alsof er een wereld bestaat die wij hebben bedacht en beheersen, als het ware door een druk op de knop. Onze generatie gelooft meer dan welke generatie ook in de maakbaarheid van de wereld. Of dat nu via overheidsingrijpen gebeurt dan wel door de werking van de vrije markt. Wij verzinnen gewoon dat die wereld bestaat, we suggereren het, en zeggen het zelfs expliciet. En op die manier zijn we in een wereld beland die gedreven wordt door een rationaliteit zonder rede.
Ik stel dit nog eens duidelijk Chris omdat jij in je column in Spreek'buis het volgende schrijft: 'En ook Dow Jones is overleden. Altijd gedacht dat het een metafoor zou blijven. Maar het voelt nu wel heel erg alsof ook Dow zelf ons inderdaad is ontvallen.' Jawel, het begrip 'ontvallen,' markant gesteld, illustrerend voor de levenshouding die ik hierboven beschreef. Uit je woorden blijkt dat je van mening was dat de handel in lucht eeuwig zou doorgaan, dat de vooruitgang ongestoord zijn beloop zou krijgen, dat de bomen tot in de lucht zouden groeien, en Chris ook dat is tekenend voor de consequentieloze levenshouding van onze generatie. Niets in de natuur is als een eeuwig opgaande lijn, alles is er een cirkel van geboorte en dood. Alleen dwazen geloven dat de vooruitgang eeuwigdurend is. En onze generatie is dwaas, zoals nu opnieuw blijkt. De werkelijkheid is geen 'metafoor' van iets anders. Het leven is het leven zelf, met opgang, hoogtepunt en neergang.
Je schrijft nu dat door de ineenstorting van de kapitalistische geldhandel 'een doos van Pandora' is geopend 'waar ik me toch een paar weken geleden niet echt bewust van was. Of waarvan ik, product van het na-oorlogse Europese optimisme immers, toch echt van dacht dat we niet alleen de sleutel hadden weggegooid maar dat de kist ook definitief diep begraven was.' Chris, ik kan me geen voorbeeld bedenken die de consequentieloze levenshouding van onze 'na-oorlogse' generatie beter illustreert dan deze zinnen en het feit dat je de metafoor: de doos van Pandora gebruikt.
Zoals je zult weten gaat deze mythe over de menselijke nieuwsgierigheid, het verlangen de wereld te doorgronden. Het is te vergelijken met het verhaal over Eva's appel. Kennis krijgt de mens niet zonder consequenties, kennis maakt de mens namelijk bewust van zijn eigen bestaan, met alle daaraan gebonden ellende. Eenmaal van de appel gegeten of de doos geopend en daar kwamen alle rampen, ziekten en zorgen die zich zich over de aarde verspreidden: aan het kommerloze bestaan van de mensen was een einde gekomen.
Allereerst dit Chris, niet alleen kan de mens 'de sleutel' van de doos niet weggooien, net zomin als hij de appel weer aan de boom kan hangen, maar de mens kan ook niet 'de kist definitief diep begraven'. Het bewustzijn van de mens maakt het nu eenmaal onmogelijk om niet bewust zijn van de werkelijkheid om hem heen. De mens kan men wel in een 'kist definitief diep begraven' maar het bewustzijn niet. Alleen dwazen menen dat alle ellende zal verdwijnen als men maar in de vooruitgang gelooft, en men alle ellende 'definitief diep' begraaft. En dwaas is onze generatie, Chris. Buitengewoon dwaas. Vergeet niet, de doos van Pandora is geen sprookje, het is een mythe.
Ik leg je als domineeszoon het volgende dilemma voor: met de dood van God werd het lijden betekenisloos. Om dat existentiele probleem op te lossen beweren de gelovigen in de Vooruitgangsideologie dat de mens niet hoeft te lijden zolang hij maar blijft geloven in en blijft werken aan de vermeerdering van kennis. Als vanzelf leidt dit tot meer geluk en minder lijden. Na Auschwitz en Hiroshima weten we natuurlijk dat dit niet waar is, maar toch blijft dit geloofsartikel nog steeds centraal staan in de Vooruitgangsideologie, zoals opnieuw ook uit jouw column blijkt.
John Berger schrijft in Stemverheffing: ‘Consumptie en communicatie zijn tegenwoordig verenigd in een diabolische vennootschap, en uit deze vennootschap bestaat datgene wat wij kennen als de media. Eerst en vooral vertegenwoordigen de media een economisch contract waardoor alles wat er in de wereld gebeurt wordt gekoppeld aan het mechanisme van de verkoop… Als het koor in een Griekse tragedie besefte dat het machteloos stond tegenover wat er gebeurde, dan was dat voor de koorleden geen reden tot wrok. Ze zochten geen oplossingen voor wat er gebeurd was maar uitdrukkingsmiddelen. Hun machteloosheid werd verzacht door hun besef te worden aangesproken als getuigen die vanuit hun eigen ervaring vragen konden stellen en commentaar konden leveren en hoop konden koesteren en die, zodra ze het bespeurden, het tragische konden benoemen als tragisch… In het Griekse theater bracht het tragische iedereen tot nederigheid… Er zijn tal van waarheden waarvoor geen directe oplossing bestaat. Het woord “oplossing” raakt niet aan het tragische. Wij moeten in aanraking komen met het tragische en ons erdoor laten raken. We zouden er misschien door veranderen als we het benoemden.’
Het is een diepe wijsheid van Berger die in de soundbiteshow die Hilversum is geworden nauwelijks of niet aan bod komt. En dat komt voor een groot deel Chris omdat onze generatie consequentieloos leeft. Nu wordt ze voor het eerst met de consequenties geconfronteerd van een consequentieloze levenshouding en juist op dat moment schrijf jij over de ondemocratische besluitvorming aangaande miljarden euro's aan gemeenschapsgeld die in de bodemloze put van de financiele crisis worden gestort: 'En het vreemdste is: we vinden allemaal nog dat Bos gelijk heeft ook. Voor ons journalisten was het natuurlijk niet nieuw dat Wouter Bos ons niet altijd de waarheid vertelde. Wel is het nieuw dat ik op dit moment even niet meer weet of ik wel even hard als vroeger mijn best moet doen om hem die waarheid te laten vertellen. Of er inderdaad niet even een hoger belang is dan "de waarheid, niets dan de waarheid."'
Nu er consequenties moeten worden getrokken uit onze consumentistische consequentieloze levenshouding suggereer jij om een 'hoger belang te dienen dan "de waarheid, niets dan de waarheid."' Opnieuw consequentieloos. Onze generatie Chris zal het nooit leren. Want degenen die wel iets leren worden gemarginaliseerd, ook dat is een consequentie van een consequentieloze levenshouding.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten