Geert Mak en De Kroning van 2013 (7)

From  time to time despair enters into the lives which are mostly grief. A hope against hope (which is still far from a promise) colllapses or is collapsed; despair fills the the space in the soul which was occupied by that hope. Despair has nothing to do with nihilism.

Nihilism, in its contemporary sense, is the refusal to believe in any scale of priorities beyond the pursuit of profit, considered as the end-all of social activity, so that, precisely: everything has it price. Nihilism is resignation befote the contention that Price is all. It is the most current form of human cowardice…

The worst cruelties of life are its killing injustices. Almost all promises are broken.

John Berger. Hold Everything Dear. Dispatches On Survival And Resistance. 2007

Waar is Geert Mak zonder ‘hoop’? Het antwoord is kort: ‘nowhere’! Voor hem staat tegenover de hoop niets anders dan de wanhoop en die wanhoop zou hem vernietigen. Voor het tragische is geen plaats in zijn brandende verlangen naar verlossing. Ook in dit opzicht is Mak het prototype van de Nederlander. Vandaar dat zijn boeken zo populair zijn. Net als zijn vader trekt Geert evangeliserend het land door, om overal zijn boodschap van ‘hoop’ te verspreiden, want ‘ik kan niet zonder hoop, Stan, dat klinkt misschien wat pathetisch, maar het is toch zo.’  Alles moet ondergeschikt worden gemaakt aan de redding van zijn wereld. ‘Nothing else matters.’ Wat Mak zich niet realiseert is dat dit verlangen zijn keerzijde kent, zoals W.H. Auden liet zien in The Massacre  of the Innocents:

Reason will be replaced by Revelation… Knowledge will degenerate into a riot of subjective visions… Idealism will be replaced by Materialism... Justice will be replaced by Pity as the cardinal human virtue…

De geschiedenis toont ons keer op keer hetzelfde proces in telkens weer iets andere vorm. De oorspronkelijke impuls die tot bevrijding had moeten leiden, verandert onvermijdelijk in zijn tegendeel. Mak’s wanhopige verlangen naar ‘hoop’ dat hem zo geliefd maakt bij het mainstream publiek en de commerciele massa media is een onlosmakelijk onderdeel van de verpaupering in onze consumptiecultuur. Ruim  twintig jaar geleden schreef John Berger daarover:

De veronderstellingen waarvan het mediabedrijf uitgaat namens het publiek zijn behalve blind ook verblindend… Misschien is het precies op dit punt dat onze vorm van democratie een langzame dood sterft. Als dat zo is, dan als gevolg van een weigering. De weigering van het mediabedrijf om het feit te erkennen en te laten doorwerken dat het publiek in zijn hart weet hoe de wereld in elkaar zit… De reden van deze weigering die een bedreiging is voor onze vorm van democratie, de reden waarom het mediabedrijf stelselmatig onderschat wat we gemeen hebben, die reden is steeds dezelfde: de normloze drang tot verkopen… Wat ik wil is dat mensen zich ervan bewust worden hoe voddig het mediabedrijf ze bedient als publiek. Voddig, omdat met de waardigheid van kijker en bekekene de vloer wordt aangeveegd. Herstel iets van die waardigheid – gun mensen de tijd, verschuif het gebruikelijke zwaartepunt – en slecht nieuws wordt van een onderbreking de waarheid. Er zijn tal van waarheden waarvoor geen directe oplossing bestaat. Het woord ‘oplossing’ raakt niet aan het tragische. Wíj moeten in aanraking komen met het tragische en ons erdoor laten raken. We zouden er misschien door veranderen als we het benoemden. Ook benoemd blijft het tragische tragisch, maar slecht nieuws zou het niet worden. Alleen van daaruit is een realistische politiek mogelijk. - Stemverheffing (1992).

De Amerikaanse dichter en vertaler van Griekse tragedies, wijlen Robert Fagles, schreef in een inleiding van Sophocles’ tragedie Oedipus the King met betrekking tot koningin Jocasta, moeder en echtgenote van Oedipus:

Jocasta thought that there was no order or design in the world, that dreams and prophecies had no validity; that man had complete freedom because it made no difference what he did – nothing made any sense. She was wrong; the design was there, and when she saw what it was she hanged herself. But the play now seems to give us a view of man’s position that is just as comfortless as her acceptance of a meaningless universe. What place is there in it for human freedom and meaningfull action? Oedipus did have one freedom: he was free to find out or not find out the truth… One freedom is allowed him: the freedom to search for the truth, the truth about the prophecies, about the gods, about himself. And of this freedom he makes full use. Against the advice and appeals of others, he pushes on, searching for the truth, the whole truth and nothing but the truth. And in this search he shows all those great qualities that we admire in him – courage, intelligence, perseverance… This freedom to search, and the heroic way in which Oedopus uses it, make the play not a picture of man’s utter feebleness caught in the toils of fate, but on the contrary, a heroic example of man’s dedication to the search of truth, the truth about himself. This is perhaps the only freedom, the play seems to say, but there could be none more noble.

Dit tragische levensgevoel staat diametraal tegenover het geloof in een verlossing via het christendom of via de Vooruitgangsidelogie van de Verlichting. Robert Fagles:

ignorance can be remedied, the ignorant can learn, and the force with which Oedipus now reasserts his presence springs from the truth he now understands: that the universe is not a field for the play of blind chance, and that man is not its measure. This knowledge gives him a new strength which sustains him in his misery and gives him the courage needed to go on living, though he is now an outcast, a man from whom his fellow-men recoil in horror… The catastrophe of the tragic hero thus becomes the catastrophe of… man; all his furious energy and intellectual daring drive him on to this terrible discovery of his fundamental ignorance – he is not the measure of all things but the thing measured and found wanting.

Ook in dit opzicht zijn de thema’s van de oud-Griekse tragedieschrijvers 2500 jaar nadien nog steeds actueel.

Sophocles’ play has served modern man and his haunted sense of being caught in a trap not only as a base for a psychoanalytic theory which dooms the male infant to guilt and anxiety from his mother’s breast, but also as the model for a modern drama that presents us, using the ancient figures, our own terror of the unknown future which we fear we cannot control – our deep fear that every step we take forward on what we think is the road of progress may really be a step toward a foreordained rendezvous with disaster. The greatest of these modern versions is undoubtedly Jean Cocteau’s Machine Infernale; the title alone is, as the French say, a whole program. Cocteau also worked with Stravinsky on an operatic version of the Sophoclean play (the text in liturgical Latin), and for a recording of this work he wrote a prologue that sums up his compelling vision of man’s place in a strange and haunted universe. ‘Spectateurs,’ the author says in his forceful, rather nasal voice, ‘sans le savoir…’ without knowing it, Oedipus is at grips with the powers that watch us from the other side of death. They have spread for him, since the day of his birth, a trap and you are going to watch it snap shut… Nothing mortal can resist the chages Time brings: not bodily strength, not friendship between man and man, still less between city and city. No man can be confident of the future; human confidence is based on total ignorance.

Gemeten naar de kennis van de goden of de natuur, zo u wilt, is ‘human knowledge at its greatest ignorance compared to theirs… It is a universe governed by powers in whose justice man must assert, in ignorance and with little hope of confirmation, a desperate belief.

Het probleem waarmee Vooruitgangsgelovigen als Geert Mak worstelen, werd in 2005 helder verwoord door Milan Kundera in zijn essay - And If the Tragic Has Deserted Us?

De grote menselijke conflicten bevrijden van de naïeve interpretatie als een strijd tussen goed en kwaad, ze begrijpen in het licht van het tragische, was een enorme prestatie van de geest; het bracht de onvermijdelijke relativiteit naar voren van menselijke waarheden; het maakte de noodaak duidelijk om rechtvaardig te zijn tegen de vijand. Maar het morele manicheïsme heeft een onvernietigbare vitaliteit… Hitler dompelde Europa niet alleen onder in een onbeschrijflijke verschrikking maar beroofde het ook van het tragische levensgevoel. Net als de strijd tegen het nazisme, zou de hele hedendaagse politieke geschiedenis van toen af aan gezien en ervaren worden als een strijd tussen goed en kwaad… Is dit een regressie? Een terugval in de pré-tragische fase van de mensheid? Maar als dat zo is, wat heeft dan een terugval ondergaan? De Geschiedenis zelf, die onrechtmatig in bezit is genomen van criminelen? Of is het onze manier van begrijpen van de Geschiedenis? Vaak denk ik: het tragische heeft ons verlaten; en dat zou weleens de ware straf kunnen zijn.”

- And If the Tragic Has Deserted Us?

Maar deze wijsheid kan Mak onmogelijk accepteren omdat het geen ‘hoop’ overlaat op ‘verlossing.’ Het tragische wereldbeeld van de klassieken betekent namelijk een frontale aanval op de hoogmoed van het technocratisch systeem en het neoliberale geloof. Zoals Mak destijds van het christendom afdreef, zo dreef hij geleidelijk aan af van de sociaal-democratische heilsleer van de jaren zestig, en dreef hij na 2000 met de huidige toonaaangevende stroming mee, het neolibaralisme, dat ‘moderne en open verhoudingen tussen mannen en vrouwen, chefs en ondergeschikten’ creëert, zo liet hij zijn ‘protagonisten’ in het boek In Europa verklaren. Met instemming stelde hij voorts dat

De Amerikaanse soft power… nog altijd sterk aanwezig [is]… Soft power is, in de kern, de overtuigingskracht van een staat, de kracht om het debat naar zich toe te trekken, om de agenda van de wereldpolitiek te bepalen… En nog steeds zijn de Verenigde Staten het anker van het hele Atlantische deel van de wereld in de ruimste zin van het woord. Het is nog altijd de ‘standaardmacht’, een rol die Rusland, Europa en ook China niet snel zullen overnemen,

aldus Mak’s blijde boodschap in zijn Reizen zonder John. Op zoek naar Amerika, het beloofde land waarvoor hij ‘altijd al’ een ‘geheime liefde’ heeft gekoesterd. Gezien zijn achtergrond zal het niemand kunnen verbazen dat Geert Mak anno 29 april 2013 opnieuw van inzicht veranderde nu de tijdgeest zich wederom afkeert van de ‘zegeningen’ van het neoliberale marktdenken, en Mak tot de ontdekking is gekomen dat het ‘grootkapitaal,’ waarin ‘ik nooit zo in geloofd [heb], maar nu wel’ de democratie om zeep heeft geholpen, als gevolg van het feit dat de kapitalistische economische macht ‘ons totaal ontglipt’ en dat je daar ‘niks tegen kunt doen.’

Voordat Mak zijn boek over de VS schreef, was hij van plan een boek over de jaren zestig te schrijven. Ook dat boek zal de Makkiaanse mainstream versie van de werkelijkheid worden, waarbij duidelijk zal worden dat voor Mak de jaren zestig geen doorleefde werkelijkheid waren. Aan de marge heeft hij alleen de verpolitiekte vorm ervan meegemaakt, maar nooit de culturele kern ervan, de poging een andere verbeelding te scheppen, de bevrijding van de macht door bijvoorbeeld bewustzijnsveranderende middelen en psychedelische muziek die het burgerlijke bewustzijn relativeerde. Mak heeft nooit iets geslikt, gesnoven, gespoten of gerookt. Hij had dat allemaal niet nodig, hij heeft genoeg aan zijn verslaving aan ‘hoop.’ Net zoals een junkie niet zonder zijn shot door het leven kan, ‘kan [ik] niet zonder hoop, Stan.’  Nooit zal hij aanvoelen wat Bob Dylan kan hebben bedoeld met Tombstone Blues van zijn album Highway 61 Revisited.

When you’re lost in the rain in Juarez


And it’s Eastertime too


And your gravity fails


And negativity don’t pull you through


Don’t put on any airs


When you’re down on Rue Morgue Avenue


They got some hungry women there


And they really make a mess outta you

Just Like Tombstone Blues

Buffalo Springfield:

There's somethin' happenin' here

What it is ain't exactly clear

There's a man with a gun over there

Tellin' me, I got to beware

I think it's time we stop, children, what's that sound?

Everybody look what's going down

Paranoia strikes deep

Into your life it will creep

It starts when you're always afraid

You step out of line, the man come and take you away…

Maar wat dat ‘iets’ was dat ‘gebeurde’ heeft Mak nooit kunnen begrijpen, om de simpele reden dat hij dat ‘iets’ nooit heeft beleefd. Daarvoor ontbreekt hem, als typische Nederlander, het ‘heroische,’ zoals onze grootste historicus Johan Huizinga  dit gevoel eens omschreef. De angst van de kleinburger om de grond onder zijn voeten te verliezen, belemmert hem ooit ‘a walk on the wild side’ te maken. HIj heeft zichzelf verbannen naar het maatschappelijk bewustzijn waarin de consument een radertje is in een systeem van anderen waarvan hij vervreemd is geraakt en zichzelf verloren heeft. Hij is ‘Lost’ in ‘Nowhere,’ van het ‘Grootkapitaal’ dat ‘ons totaal ontglipt,’ en waar niet uit te ontsnappen valt, aangezien je daar ‘niks tegen kunt doen,’ aldus het huidige evangelie van Geert Mak. Inderdaad, God’s wegen zijn ondoorgrondelijk en zelden aangenaam.

http://www.radio1.nl/terugluisteren/tijd?terugluisteren_dag=2013-04-29&terugluisteren_hour=10

Dames en Heren,

Mijnheer de Minister

Beste Geert Mak

Als ik u, voordat ik terugkom op uw rijke carrière, kort zou moeten omschrijven, dan zijn de woorden die in mij opkomen “Europese intellectueel”. U bent zowel journalist als historicus en wordt beschouwd als een belangrijke getuige en kroniekschrijver van deze tijd...

De Franse Republiek, die ik hier vertegenwoordig, wil uw Europese inzet en uw pedagogie, gebaseerd op uw kennis van de geschiedenis van Europa, huldigen met een nationale onderscheiding, die van de Légion d’Honneur.

Tombstone Blues

When you’re lost in the rain in Juarez
And it’s Eastertime too
And your gravity fails
And negativity don’t pull you through
Don’t put on any airs
When you’re down on Rue Morgue Avenue
They got some hungry women there
And they really make a mess outta you...

Up on Housing Project Hill
It’s either fortune or fame
You must pick up one or the other
Though neither of them are to be what they claim
If you’re lookin’ to get silly
You better go back to from where you came
Because the cops don’t need you
And man they expect you to say

Now all the authorities
They just stand around and boast
How they blackmailed the sergeant-at-arms
Into leaving his post
And picking up Angel who
Just arrived here from the coast
Who looked so fine at first
But left looking just like a ghost

I started out on burgundy
But soon hit the harder stuff
Everybody said they’d stand behind me
When the game got rough
But the joke was on me
There was nobody even there to bluff
I’m going back to New York City
I do believe I’ve had enough

Bob Dylan