De Russen zijn geen sceptici, zij zijn dogmatici, bij hen verkrijgt alles een religieus karakter; het relatieve begrijpen ze slecht. Het Darwinisme dat in het Westen een biologische hypothese was, kreeg bij de Russische intelligentsia een dogmatisch karakter, alsof het ging om de redding voor het eeuwige leven. Het materialisme was een object van godsdienstig geloof en zijn tegenstanders werden in een bepaalde periode behandeld als vijanden van de volksbevrijding. In Rusland werd alles geschat naar de categorieën: orthodoxie en ketterij.
Nikolai Berdjajew. Het Russische Denken in de Negentiende en Twintigste Eeuw. 1947
In de introductie van de essaybundel The Rhetoric of American Exceptionalism (2011), stellen de Amerikaanse academici David Weiss en Jason A. Edwards dat
American exceptionalism is the distinct belief that the United States is unique, if not superior, when compared to other nations. Champions of American exceptionalism hold that because of its national credo, historical evolution, and unique origins, America is a special nation with a special role – possibly ordained by God – to play in human history. The belief in American exceptionalism is a fundamental aspect of U.S. cultural capital and national identity. It is an essential part of America’s political, cultural, and social DNA. Deborah Madsen has argued that American exceptionalism has always ‘offered a mythological refuge from the chaos of history and the uncertainty of life…' To believers in American exceptionalism, the United States continues to move in constant upward pattern, remaining the beacon of light in the darkness and the defender of the rights of man as long as the nation exists. Moreover, America and Americans are exceptional because they are charged with saving the world from itself; at the same time, America and Americans must maintain a high level of devotion to this destiny. Ultimately, champions of American exceptionalism argue that American exceptionalism functions to order Americans’ universe and define their place in it.
The rhetoric of American exceptionalism permeates every period of American history… American exceptionalism has been fundamental to political rhetoric, serving as the foundation for the doctrine of Manifest Destiny, which was used to justify the Mexican, Spanish–American, and Vietnam wars as well as the westward expansion of U.S. sovereignty across the American continent,
aldus beide Amerikaanse hoogleraren. Het exceptionalisme heeft het leven van miljoenen niet-Amerikanen heeft gekost, omdat dit geloof het expansionisme van de VS legitimeert. Het is de bron van de meedogenloze exploitatie van mens en natuur. In Een ecologische geschiedenis van Noord-Amerika (2001) stelt de Australische paleontoloog Tim Flannery:
De kern van de pionierservaring schuilt in de enorme rijkdommen en als die rijkdommen onbegrensd zijn, waarom zou je daar dan zuinig mee omspringen of ze zelfs maar efficient benutten. Het doel is de bestaansbronnen zo snel mogelijk te exploiteren en vervolgens verder te trekken. Het is deze pioniershouding ten aanzien van de benutting van bestaansbronnen die ten grondslag ligt aan het kapitalisme en waar hedendaagse natuurbeschermers het zo moeilijk mee hebben. In deze zin is de erfenis van de Amerikaanse pionier nog altijd onder ons.
In totaal 437 pagina’s lang toont Flannery aan hoe door de geschiedenis heen het Amerikaanse kapitalisme een systeem van roofbouw is geweest dat alles wat in de weg stond en staat radicaal vernietigt. Flannery in 2001:
In de jaren vijftig van de vorige eeuw hadden de Noord-Amerikanen ongeveer viervijfde van de dierenwereld van het continent uitgemoord, meer dan de helft van de bomen gekapt, de inheemse culturen vrijwel volledig vernietigd, de meeste rivieren afgedamd, de productieve zoetwater-visserijen verwoest en een groot deel van de bodem uitgeput. Ze hadden een grote overwinning in de oorlog behaald en een van de welvarendste en zelfgenoegzaamste maatschappijen aller tijden gecreëerd, en nog was de plundering van de de natuurlijke bestaansbronnen niet afgelopen. In 1999 stonden twaalfhonderd inheemse Noord-Amerikaanse soorten op de officiële lijst van bedreigde diersoorten en dat is een zware onderschatting, want betrouwbare schattingen gaan ervan uit dat ongeveer zestienduizend soorten ernstig in hun voortbestaan bedreigd worden… superioriteit heeft wel een prijskaartje gehad, want het kostte het continent een groot deel van zijn natuurlijke rijkdommen en zijn ecologische stabiliteit. Zelfs nu nog offert het agressieve kapitalisme rivieren, grond en de armere volkeren van Noord-Amerika op het altaar van de god van fortuin, net zoals de Azteken 500 jaar geleden met hun slachtoffers deden.
De in de VS ontwikkelde neoliberale ideologie is inmiddels, al dan niet met geweld, geglobaliseerd, en vormt vandaag de dag een bedreiging voor niet alleen het voortbestaan van de mensheid. In The Sixth Extinction. An Unnatural History (2014) schrijft de Amerikaanse auteur Elizabeth Kolbert van The New Yorker:
No creature has ever altered life on the planet in this way before, and yet other, comparable events have occurred. Very, very occasionally in the distant past, the planet has undergone change so wrenching that the diversity of life has plummeted. Five of these ancient events were catastrophic enough that they're put in their own category: the so-called Big Five. In what seems like a fantastic coincidence, but is probably no coincidence at all, the history of these events is recovered just as people come to realize that they are causing another one.
Zondag 30 maart 2014 berichtte The Huffington Post:
UN Report: Global Warming Worsens Security Woes
In an authoritative report due out Monday a United Nations climate panel for the first time is connecting hotter global temperatures to hotter global tempers. Top scientists are saying that climate change will complicate and worsen existing global security problems, such as civil wars, strife between nations and refugees.
Woensdag 28 oktober 2015 opende de International New York Times op haar voorpagina met de vijf kolommen brede bericht dat:
Greenland Is Melting Away
Fieldwork, threatened by Congress, who's ice sheet like 'Swiss cheese.'
Scientists know that the melting of Greenland is accelerating. As the temperature rises, large lakes form on the surface of the ice, which in turn create a network of rivers.
'The rivers melt down faster than the surrounding ice, like a knife through butter,' Dr. Smith said.
The rivers then flow down into giant holes in the ice, called moulins, which drain through tunnels in the ice sheet and out into the ocean.
De gevolgen van het smelten van de ijskappen zijn desastreus, van het stijgen van de zeespiegel tot het stilleggen van de Golfstroom, die Europa een gematigd klimaat verschaft. Ondertussen blijven halsstarrige neoliberale ideologen en hun mainstream-pers het te ver doorgevoerde westers individualisme propageren. Ze kunnen niet anders, hun hele mens- en wereldbeeld is gebaseerd op het parasitaire kapitalisme met zijn winstprincipe dogma. En zo neemt niet alleen de kloof tussen rijk en arm wereldwijd toe, maar ook de tegenstelling tussen werkelijkheid en illusie, realiteit en virtualiteit. Het is het onvermijdelijk gevolg van een systeem dat het individualisme verheerlijkt en noodzakelijkerwijs het conformisme afdwingt. In zijn boek The American Political Tradition (1948) The American Political Tradition. And The Men Who Made It toont de prominente Amerikaanse historicus Richard Hofstadter gedocumenteerd aan dat het westers individualisme van de eenling alleen kan bestaan wanneer het conformisme van de massa wordt afgedwongen, en dat dan ook:
Democratic ideas are most likely to take root among discontented and oppressed classes, rising middle classes, or perhaps some sections of an old alienated, and partially disinherited aristocracy, but they do not appeal to a privileged class that is still amplifying its privileges. With a half-dozen exceptions at the most, the men of the Philadelphia Convention were sons of man who had considerable position and wealth, and as a group they had advanced well beyond their fathers. Only one of them, William Few of Georgia, could be said in any sense to represent the yeoman farmer class which constituted the overwhelming majority of the free population. In the late eighteenth century 'the better kind of people' found themselves set off from the mass by a hundred visible, tangible, and audible distinctions of dress, speech, manners, and education. There was a continuous lineage of upper-class contempt, from pre-Revolutionary Tories like Peggy Hutchinson, the Governors daughter who wrote one day: 'The dirty mob was all about me as I drove into town,' to a Federalist like Hamilton, who candidly disdained the people. Mass unrest was often received in the spirit of young Gouverneur Morris: 'The mob began to think and reason. Poor reptiles! […] They bask in the sun, and ere boon they will bite, depend upon it. The gentry begin to fear this.' Nowhere in America or Europe — not even among the great liberal thinkers of the Enlightenment — did democratic ideas appear respectable to the cultivated classes. Whether the Fathers looked to the cynically illuminated intellectuals of contemporary Europe pr to their own Christian heritage of the idea of original sin, they found quick conformation of the notion that man is an unregenerate rebel who has to be controlled,
om de belangen van de elite veilig te kunnen stellen. In het essay Consuming the American Century, gepubliceerd in The Short American Century. A Postmortem (2012), schrijft Emily S. Rosenberg, hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Californië:
Out of the ideological battles of the twentieth century, consumerism emerged triumphant. Yet even before it had finished unraveling the Communist systems, consumerism had begun to undermine the seemingly preeminent position of the United States itself. Whereas the institutions and desire-making technologies of mass consumerism had once stimulated Amerika's productive capacities and helped solidify its national cohesion and its middle class, the increasingly globalized system of mass production, mass consumerism, and credit 'innovations' began to prey on America's consumer-citizens. The central logic of postwar mass production became driving down prices by driving down costs of production, and Americans, as the world's most reliable consumers, became buyers of last resort in a global economy that inexorably spread productive capacity to ever less expensive areas,
hetgeen professor Rosenberg tot de conclusie voert dat:
Through debt and environmental abuse the Consumer Century that was once identified with the American Century became its undoing.
Anno 2015 kan de conclusie niet anders zijn dan dat het Amerikaanse neoliberalisme een permanente staat van oorlog betekent met mens en natuur, en dat het westers narcistisch individualisme is stukgelopen, wonderlijk genoeg op hetzelfde moment dat het Russisch collectivisme ten onder ging. Opvallend is de mateloosheid die zowel de VS als Rusland kenmerkt. Zo schrijft de historicus Tibor Szamuely in zijn studie The Russian Tradition (1974) dat
Russia had no frontiers: for many centuries she was herself THE frontier, the great open, defenseless dividing-line between the settled civilized communities of Europe and the nomadic barbarian invaders of the Asian steppes. One of the keys to the understanding of Russian history is the fact that for a thousand years, until the end of the eighteenth century, she was always a frontier country…
To quote S.M. Solovyov, the great nineteenth-century Russians historian: 'Russia is a border state; it is the European frontier with Asia. This frontier position of Russia has naturally had a decisive influence on her history.' […] Migration, the colonization of the country,' wrote Kliuchevsky (belangrijke Russische historicus. svh), 'was the central fact of our history, which was more or less closely connected with every other fact.'
Net als de grote Amerikaanse historicus Richard Hofstadter in The American Political Tradition (1948) een diep inzicht geeft in het onuitgesproken Westerse mens en wereldbeeld, zo geeft de grote Russische filosoof Nikolaj Berdjajew in zijn studie Het Russische Denken in de Negentiende en Twintigste Eeuw (1947) een diep inzicht in de gedachten en gevoelens van de Russen. Al in het eerste hoofdstuk stelt Berdjajew meteen dat:
Het Russische volk geen zuiver Europees en geen zuiver Aziatisch volk [is]. Rusland vormt een geheel werelddeel, een reusachtig Oostelijk-Westerlijk werelddeel, dat uit twee werelden bestaat. In de Russische ziel streden steeds twee beginselen, een Oosters en een Westers.
Er bestaat een coördinatie tussen het onomvattelijke, de grenzeloosheid, het oneindige van het Russische land en dat van de Russische ziel, tussen de fysische en de psychische geografie. In de ziel van het Russische volk bestaat een zelfde onomvattelijkheid, een zelfde grenzeloosheid, een zelfde tendens naar de eindeloosheid, die men ook in de Russische vlakte aantreft; vandaar dan ook, dat het voor het Russische volk moeilijk was, deze ontzaglijke uitgestrektheden meester te worden, er vorm aan net geven. In het Russische volk leefde een reusachtige, elementaire kracht, die gepaard ging aan een betrekkelijke zwakheid in het vormgevend vermogen. Het Russische volk was niet een bij uitstek cultureel volk, zoals dit bij de volkeren van West-Europa wel het geval was: het was meer een volk van ingeving en bezieling, het kende geen maat en verviel daardoor gemakkelijk in uitersten.
Het contrast met Geert Mak's beschrijving van Rusland in zijn vuistdikke In Europa (2004) is opvallend, en moet mede verklaart worden uit het feit dat de bestseller-auteur bewust de voormalige marxist-leninist Derk Sauer, die binnen tien jaar in het ineengestorte Rusland 150 miljoen rijker wist te worden, als belangrijkste bron koos voor het, qua oppervlakte, grootste land ter wereld. In de bekende opgeruimde mainstream-stijl introduceert Mak mijn oude kameraad Sauer aldus:
Derk Sauer kwam tien jaar geleden naar Moskou. Er was niets. Nu staat hij aan het hoofd van Ruslands grootste vrije mediaconcern, met vijfhonderdvijftig werknemers, twee dagbladen – The Moskow Times (Mak bedoelt de Moscow Times) en de Russische Financial Times – en zestien tijdschriften, waaronder Cosmo en de Russische Playboy. Hij is vrolijk, geestdriftig en optimistisch: Rusland is gewoon te groot om failliet te gaan.
Geert Mak beweert vervolgens: 'Het eclatante succes van het glimmende damesblad Cosmopolitan in Rusland is een fenomeen op zich.' En bij McDonald’s aan het Poesjkinplein weet een Russin aan Mak te vertellen dat ‘de mensen enorme behoefte hebben aan nieuwe symbolen en iconen, aan nieuwe omgangsvormen.’ Wie Mak ook spreekt, ‘iedereen heeft een mening over’ de Russische uitgave van Cosmopolitan, het glimmende blad van de immer optimistische Derk, die in het failliete Rusland, waar de mafia de lakens uitdeelde, schatrijk werd, terwijl de gemiddelde leeftijd van de Russische man daalde naar 58 jaar, daklozen op straat doodvroren, de kindersterfte drie keer zo hoog was als in Nederland, meer dan de helft van de bevolking onder de armoedegrens leefde, en het gemiddeld inkomen per hoofd van de bevolking lager was dan dat van 1978, toen men nog onder het communisme leefde. Net zoals Mak het ‘optimisme van de Amerikanen,’ bejubelt dat volgens hem kenmerkend is voor het ganse volk, zo prijst Sauer het ‘optimisme’ van de hele Russische bevolking:
Vorige zomer maakte ik mee dat de roebel onderuitging en dat alle banken sloten. Iedereen raakte zijn spaargeld kwijt, mensen die jarenlang gedroomd hadden van een datsja of een buitenlandse vakantie, alles weg, nooit meer terug… Hier, op dit kantoor, had iedereen natuurlijk ook grote problemen, maar toch bleven de meesten zeldzaam laconiek… Russen hebben, na alle ellende, een opvallend talent om tegenslagen te accepteren en eroverheen te stappen.
Alle 'Russen'? Nee, natuurlijk niet, maar wel de 'robber barons' die zich ‘een datsja,’ of een Rolex, etcetera kunnen veroorloven ‘of een buitenlandse vakantie.’ Sauer en Mak hebben het over het kleine kringetje ‘yuppies’ waarin zijzelf rondcirkelen en die als ‘chosen few' één karaktertrek gemeen hebben: ze doen alles voor geld. Beiden doelen in feite op, wat zij noemen, de ‘group of hipsters,’ die de aloude kapitalistische dogma’s gedachteloos heeft geïnternaliseerd, en, 'zijn spaargeld kwijt[raakte].' Gaan we af op de beweringen van de miljonairs Mak en Sauer dan waait er inmiddels een frisse nieuwe wind in Rusland, die volgens hen ‘een hele eigensoortige economie’ heeft geschapen. Een half legaal, half illegaal wereldje waarin de SP-er Sauer zich als een vis in het water voelt, en waarin ‘een kennis’ van hem ‘een handige jongen, de douane om[koopt],' en 'zijn machines zwart [verkoopt],' aangezien ‘hij officieel niet [bestaat].’ De informatie van Derk's ‘kennis’ is nooit weg in een land waar een goudeerlijke zakenman als Sauer tenslotte wel gedwongen wordt te sjacheren, wil hij tenminste een dik belegde boterham verdienen, en een betrouwbare bron kan worden voor Geert Mak. Het is dit virtueel bedrog waarmee enerzijds zijn boek In Europa vol staat, als anderzijds SP-multimiljonair Sauer schatrijk heeft gemaakt. De moderne ‘lifestyle’ heeft deze voormalige linkse jongens niet alleen geleerd dat alles van waarde weerloos is, maar vooral ook dat Oscar Wilde gelijk had toen deze stelde dat een cynicus overal de prijs van weet (en moet weten om te kunnen overleven), maar van niets de waarde. En zolang geldwolven voor creatieve ‘hipsters’ kunnen doorgaan is er niets aan de hand. Het ironische is alleen dat zij in feite precies het tegenovergestelde zijn van de ‘hipsters,’ in de oorspronkelijke betekenis van het woord, te weten: de arme gemarginaliseerden die weigerden zich te conformeren aan de hypocrisy van de petite bourgeoisie. Norman Mailer schreef over hen in een voetnoot van The White Negro (1957):
The hipster is… easy going about the drag and value of a moneyless life of leisure… A hipster moves like a cat, slow walk, quick reflexes; he dresses with a flick of chic; if his dungarees are old, he turns the cuffs at a good angle… If a hipster has a fall, it is to death or jail. Psychosis is not for him. Like a psychopath, he is juggling the perils of getting your kicks in this world, against the hell (or prison) of paying for them in the next. The hipster looks for action, and a bar with charge is where he goes when marijuana has turnes him on…
Laat duidelijk zijn dat een ‘hipster’ nooit zijn geld ergens gunstig zal parkeren om de simpele reden dat hij geen geld heeft om verstoppen. Laat ook duidelijk zijn dat Sauer en Mak nooit ‘marihuana’ hebben gerookt of andere bewustzijnsverruimende middelen hebben gebruikt. Sauer drinkt zelfs geen alcohol, dat is ook één van de belangrijkste redenen van zijn succes. In een land waar iedereen zich klem zuipt is hij nagenoeg de enige die weet wat de drankorgels de avond ervoor meenden in vertrouwen te kunnen zeggen. En Mak heb ik nooit dronken gezien, hoewel wij elkaar regelmatig tijdens drankgelagen hebben gesproken. Kortom, er bestaat een groot verschil tussen de ‘hipster’ en het beeld dat het tandem Sauer en Mak van hem maken als een ongebonden, gefortuneerde persoonlijkheid die in Rusland eindelijk zijn ware ‘individualiteit’ kon vinden aan de hand van westerse ‘rolmodellen.’ De Russische 'hipster' is volstrekt geen vrije persoonlijkheid nu hij de westerse doctrine heeft omarmd, net zo min als de consument in het Westen een voorbeeld is van een vrij mens. Ondanks het wezenlijke verschil tussen een hipster en een mainstream zijn er wel degelijk overeenkomsten. In een reactie op Mailer’s essay wees de Amerikaanse auteur Ned Polsky op het volgende element van de ‘hipster’:
The first thing to notice about these marginal men – white or black – is that they are not the utterly isolated, atomized individuals whom sociologists assume all marginal men to be. They come together and create a little world of their own which elaborates its own world-view, code of behavior, institutions, argot, and so on. They create what to sociologists is a contradiction in terms: a subculture of marginal men.
Het individualisme van de 'hipster' is bij nadere beschouwing vooral toch uiterlijke schijn. Ze spelen een rol, die ze kennen van de ‘rolmodellen.’ Deze mensen zijn daarom volgens Polsky
liberated
op
the superficial ways that many ‘liberals’ are.
Eveneens in Moskou is er sprake van een subcultuur van in dit geval nieuwe rijken, parvenus zonder enige stijl en smaak, die dan ook een gemakkelijk prooi vormen voor de 'lifestyle' van de glossy magazines van het Sauer-imperium met zijn succesformule van blote meiden en nouveau riche-vrouwen, behangen met blingbling. 'Style,' zei de Amerikaanse auteur Gore Vidal 'is knowing who you are, what you want to say, and not giving a damn.' Maar dat beseft alleen iemand die een eigen stijl heeft en niet de massa probeert te behagen om een zo groot mogelijke oplage te bereiken van een glossy magazine als Sauer's Cosmopolitan, of een glossy boek als Mak's In Europa. Wat Sauer en Mak bewonderend 'optimisme' noemen, is in feite iets wezenlijk anders, en werd door Berdjajew als volgt omschreven:
In het grondprincipe van de Russische ziel zijn twee tegenstrijdige beginselen aan te treffen: een natuurlijk, heidens Dyonisisch element en een ascetisch, nauw met het monnikendom verband houdend rechtgelovig element. Men kan dan ook allerlei tegenstrijdige eigenschappen in de Russische natuur vinden…een op de spits gedreven persoonlijkheidsbewustzijn, naast een de persoonlijkheid wegvagend collectivisme, een pronkerig nationalisme naast een de hele mensheid bestrijkend universalisme, een extatisch messianistische innerlijke gelovigheid naast een uiterlijke vroomheid… een slaafse onderdanigheid naast revolutionaire instincten…
De Messias van Rusland is de drager en de beschermer van het echte Christendom, van dat der rechtgelovigheid. Dit is een religieuze belijdenis.' De Russen worden aangeduid als de 'rechtgelovigen.' Rusland is het enige rechtgelovige land en in die zin is Rusland het universele, het oecumenische rijk, gelijk het eerste en tweede Rome (Rome en Het Byzantijnse Constantinopel. svh) dit ook waren.
Ook Berdjajew laat de continuïteit van de Russische geschiedenis zien, en stelt: 'Peter (tsaar Peter de Grote. svh) had bolsjewistische trekken. Hij was een bolsjewiek op de troon,' die zijn blik op het Westen richtte om zijn rijk in technisch opzicht te moderniseren, scheepsbouw, waterbouwkunde, de fysische wetenschappen. Maar, zoals Berdjajew aantoont was de 'Westerse cultuur in het Rusland van de achttiende eeuw een door de hoge heren op oppervlakkige wijze overgenomen en nageaapt product; een zelfstandige gedachte was nog niet ontwaakt.' Dit kon niet anders aangezien de geleidelijke overgang van de Middeleeuwen, Hoog-Gotiek, Renaissance naar de Verlichting en daarmee de moderniteit. zich nooit in Rusland heeft voltrokken. Al deze tamelijk organisch ontstane fasen zijn daar tot op de dag van vandaag overgeslagen. Telkens nadat Rusland het raam naar het Westen had geopend werd dit na één generatie weer gesloten, en stagneerde de samenleving weer, tot een nieuwe technologische achterstand Rusland dwong het raam weer te openen, enzovoorts. En zo werd het verschil tussen het Westen en Rusland almaar groter en moeilijker te overbruggen. Dit manifesteerde zich op alle gebieden. Berdjajew:
De grote Russische schrijvers van de negentiende eeuw zouden niet creëren uit een vreugdevolle scheppingsovervloed, maar uit een dorst het volk, de mensheid, de hele wereld te redden, uit een droefheid, uit een leed over het onrecht, over de slavernij, waarin de mens verkeert… En het hoofdthema in de Russische letterkunde is dan ook niet de creatie van een volmaakte cultuur, maar de schepping van een beter leven. De Russische literatuur zou een meer uitgesproken moreel karakter gaan dragen dan welke andere literatuur ook en zij zou tevens religieuze elementen in zich bevatten.
Hetzelfde gold voor de Russische intellectuelen. Berdjajew:
De intelligentsia was een idealistische klasse, een klasse van mensen, die geheel meegesleurd werden door ideeën en die bereid waren om in naam van die ideeën de gevangenis in te gaan en alle straffen in de katorga (Siberische strafkampen die onder Peter de Grote aangelegd werden. svh) te dragen. De intelligentsia kon bij ons niet in het heden leven; zij leefde in de toekomst en soms in het verleden.
De onmogelijkheid van elke politieke activiteit bracht de leden van de intelligentsia tot een belijdenis van de meest radicale socialistische leerstellingen tijdens de absolute monarchie en bij het bestaan van de lijfeigenschap. Deze intelligentsia was een Russische verschijnsel en had typisch Russische trekken, maar dezelfde intelligentsia voelde zichzelf wortelloos.
In verband met de lengte volgende keer meer.
Links: de door SP-multimiljonair Derk Sauer uitgegeven Russische Playboy, om de Russische man kennis te laten nemen van de Westerse beschaving. Geert Mak gebruikt Sauer als belangrijkste bron voor zijn verhaal over Rusland in zijn bestseller In Europa.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten