11 September 1973 (10)

De volgens zakenman Schaad 'hele stoute oogjes' van 'generaal Pinochet.'


Hieronder het hoofdredactioneel commentaar van NOVA naar aanleiding van onder andere mijn kritiek op het uitgezonden item over dictatorPinochet.

‘De wijze waarop NOVA stilstond bij de dood van de Chileense dictator Pinochet is sommige kijkers in het verkeerde keelgat geschoten.Het voornaamste verwijt luidt dat een persoonlijke vriend van Pinochet alle ruimte kreeg om kritiekloos zijn zegje te doen. In plaats daarvan hadden we ons moeten houden bij de zwarte feiten achter het totalitaire bewind van Pinochet of bij de duistere rol van de Amerikanen op de achtergrond. Dat hebben we niet gedaan. En wel op grond van de volgende overwegingen.De feiten zijn bekend en onweersproken als het gaat om Pinochet: de staatsgreep, de 3000 doden en verdwijningen, de martelingen, het verbieden van politieke partijen en vrije pers - het spreekt allemaal voor zich. Ook de rol van de Amerikanen bij de staatsgreep is lang en breed bekend. Het is allemaal gedocumenteerd in een groot aantal bronnen, die voor een ieder toegankelijk zijn. Ook NOVA heeft daar in het verleden aandacht aan besteed.We zouden in onze taak tekortschieten als we zouden blijven steken in die feiten en de simpele veroordeling daarvan - zeker op een dag dat de voltallige pers terugblikt op de staatsgreep en de al vaak benadrukte gruwelijkheden. We hebben de aanvulling gezocht in twee onderbelicht gebleven feiten, namelijk dat de junta zijn almacht heeft gebruikt voor uitvoeren van een kapitalistisch experiment en het gegeven dat Pinochet een grote groep aanhangers heeft die de offers misschien niet goedpraat, maar wel relativeert en voor een deel rechtvaardigt - juist vanwege de resultaten van dat experiment.Wat de kijker daar ook van moge vinden; de Pinochettisten vertegenwoordigen een denkwereld die Chili 17 jaar lang heeft gedicteerd en wij achten het onze taak daarin inzicht te bieden. In Nederland is geen betere vertolker van dat gedachtengoed te vinden dan Peter Schaad - niet alleen leerde hij Pinochet persoonlijk kennen; ook was hij ondernemer in Chili in de beginjaren van diens regime. Dat we Schaad de ruimte geven wil niet zeggen dat we zijn mening delen; het betekent dat we zijn opvattingen relevant genoeg vinden om er kennis van te nemen.De aanname dat Schaad niet kritisch is ondervraagd of onweersproken blijft, is onjuist. Maar als hij zegt 3000 doden en 17 jaar onderdrukking een verantwoorde schadepost te vinden, dan komt het niet aan op doorvragen maar op een oordeel of die afweging abject is of niet. Dat geldt ook voor zijn overtuiging dat niet ieder land (en volk) gebaat is bij democratie. En voor dat oordeel heeft de kijker ons niet nodig.NOVA is er uiteindelijk om te informeren; niet om te getuigen. De impliciete opvatting van sommige briefschrijvers dat we de kijker maar op verkeerde ideeën brengen door mensen als Schaad aan het woord te laten, kunnen we niet serieus nemen. Aan bevoogding van het kijkerspubliek doen we niet mee, ook al omdat dat zomaar kan leiden tot vormen van zelfcensuur die haaks staan op onze informerende taak.Tot slot: tegenover Schaad staat de Chileen Bincho Alarcon, die niet alleen duidelijk is in zijn veroordeling van Pinochet, maar ook heldere vraagtekens en nuances plaatst bij de welvaart die de junta Chili heeft gebracht met het kapitalistische experiment en vooral bij wijze waarop dat is gebeurd: namelijk door alle critici de mond te snoeren. Om zijn opvattingen goed voor het voetlicht te brengen, hebben we besloten Alarcon te ondertitelen. Sommige kijkers ervaren dat kennelijk als denigrerend. Maar dat Alarcon minder goed Nederlands spreekt kan toch moeilijk reden zijn minder gewicht te hechten aan zijn woorden.’

Deze reactie van de hoofdredactie van NOVA is een zwakke verdediging van een journalistieke misstap. Zwak vooral ook omdat het niet ingaat op de wezenlijke kritiek. Dat blijkt al meteen in het begin van het commentaar door het onjuist woordgebruik: ‘in het verkeerde keelgat geschoten.’
Het was evenwel geen kwestie van in het verkeerde keelgat schieten, tenminste twee kijkers hebben wezenlijke kritiek op de wijze van verslaggeving, en dat is toch iets heel anders. Ikzelf had helemaal niet het idee dat er wat bij mij in het verkeerde keelgat was geschoten, geenszins, ik schaamde me over het feit dat mijn vak op een dergelijke manier werd misbruikt, hetgeen toch een heel andere zaak is. Ik sta hier wat langer bij stil, want door het woordgebruik probeert de hoofdredactie de zaak te relativeren. Er wordt de criticus een bepaalde houding toegedicht, als het ware wordt hem woorden in de mond gelegd. Dat blijkt ook uit de volgende zin: ‘Het voornaamste verwijt luidt dat een persoonlijke vriend van Pinochet alle ruimte kreeg om kritiekloos zijn zegje te doen. In plaats daarvan hadden we ons moeten houden bij de zwarte feiten achter het totalitaire bewind van Pinochet of bij de duistere rol van de Amerikanen op de achtergrond.’ De eerste zin klopt, de tweede niet. Mijn voornaamste verwijt is dat de zakenman Schaad die ‘goed verdiend’ heeft aan Pinochets terreur niet met de feiten werd geconfronteerd, zoals op het moment dat hij beweerde dat er geen corruptie was onder Pinochet, terwijl de dictator - zoals bekend - officieel verdacht wordt van corruptie. Kritiek ook op het feit dat hij zijn impliciet racisme onweersproken kon ventileren en dat zijn betoog over de ‘de vrucht van een economisch experiment’ begeleid en daarmee ondersteund werd door beelden van welvarende Chileense burgers op een roltrap van een luxueus winkelcentrum, zonder ook maar een woord over het feit dat 1 op de 5 Chilenen onder de armoedegrens leeft.

Mijn kritiek is dat er gedaan wordt alsof er sprake is van twee gelijkwaardige meningen, die beide onweersproken aan de kijker worden voorgelegd. Ook al kloppen die meningen niet, zoals in het geval Schaad, dan toch wordt die mening gepresenteerd als gelijkwaardig aan de mening van iemand die wel de feiten juist weergeeft. In mijn ogen is er geen sprake van gelijkwaardigheid van meningen. Zoals ik eerder schreef: Ik richt me nu alleen op hetgeen Peter Schaad te melden had over zijn vriend de dictator omdat het voor de beoordeling van dit NOVA-item het interessants is. Natuurlijk vond het slachtoffer Pinochet een schurk. Dat is niet verwonderlijk. Maar waarom had vriend Schaad zoveel sympathie voor deze schurk met die ‘hele stoute oogjes’? En, belangrijker nog, waarom werd hij onweersproken en uitgebreid aan het woord gelaten? Was zijn privé-mening van doorslaggevend belang voor een journalistiek serieuze beoordeling van het fenomeen Pinochet? Ik bedoel: deze manier van journalistiek zou men niet in bijvoorbeeld 1945 hebben verwacht. Het was destijds ondenkbaar dat een gebrekkig Nederlands sprekende joodse vrouw die de nazi-terreur had weten te ontvluchten tegenover een vloeiend Nederlands sprekende manager van IG Farben was gezet om het nationaal socialistisch regime te beoordelen, hoe economisch succesvol Hitler en zijn trawanten in het begin ook mochten zijn geweest.Deze journalistieke werkwijze past veel meer in deze postmoderne tijd waarin iedere mening een waarheid vertegenwoordigt. Elke mening telt en de waarheid bestaat niet meer, kan hooguit een synthese van twee meningen zijn, de waarheid is als het ware gedemocratiseerd. Een fascist heeft evenveel gelijk als een overtuigde democraat. Dat de waarheid niet meer telt en ergens in het midden moet liggen, blijkt uit de wijze waarop de terreur van Pinochet wordt belicht. Niet alleen heeft hij onschuldige landgenoten laten vermoorden en langdurig laten martelen, vaak jonge mensen, maar ook heeft hij een kennelijk succesvol economisch model geïntroduceerd. Dat is tenminste het NOVA verhaal voor de onwetende kijker. Hier wordt een dictator in al zijn verschijningsvormen geduid voor het grote publiek. Daarom is de mening van Schaad ook nodig, die volgens eigen zeggen ‘goed verdiend’ heeft in de jaren dat Pinochets tegenstanders in geheime gevangenissen dood gemarteld werden, ‘zonder veel bureaucratie,’ want de ambtenaren van Allende waren gevlucht, of zaten in de gevangenis of waren al vermoord en de degenen die waren achtergebleven, haalden het niet in hun hoofd om Schaad en zijn vrienden een strobreed in de weg te leggen. En ‘zonder corruptie, waar hard gewerkt werd.’ Hard gewerkt werd er wel degelijk, want degenen die dat niet deden wisten wat hen te wachten stond, opkomen voor de eigen belangen kon niet want dat was verboden en degenen die dat niet begrepen werden desnoods dood gemarteld. Wie zegt dat? Ik, als journalist. Hoe weet ik dat? Door me net als elke onafhankelijke journalist te verdiepen in de beschikbare bronnen. Via boeken, documentaires, internet.’ Zie ook: Zie: http://stanvanhoucke.blogspot.com/2006/12/deze-open-brief-heb-ik-net-naar-mijn.html En:http://stanvanhoucke.blogspot.com/2006/12/11-september-1973-4.html En:http://stanvanhoucke.blogspot.com/2006/12/11-september-1973-5.html

Deze kritiek is veel wezenlijker dan dat me iets 'in het verkeerde keelgat is geschoten,' woorden die een heel andere waarde vertegenwoordigen. Het feit dat in het hoofdredactioneel commentaar niet ingegaan wordt op deze wezenlijke kritiek is tekenend.

Het volgende argument van de hoofdredactie is deze: ‘De feiten zijn bekend en onweersproken als het gaat om Pinochet: de staatsgreep, de 3000 doden en verdwijningen, de martelingen, het verbieden van politieke partijen en vrije pers - het spreekt allemaal voor zich. Ook de rol van de Amerikanen bij de staatsgreep is lang en breed bekend. Het is allemaal gedocumenteerd in een groot aantal bronnen, die voor een ieder toegankelijk zijn.’

Ik heb een dochter die aan de UVA geschiedenis studeert en een zoon die op de middelbare school zit. Vandaar dat ik ook op die manier regelmatig met jongeren in aanraking kom en weet dat feiten betreffende iets dat meer dan een kwarteeuw geleden gebeurd is niet ‘lang en breed bekend’ zijn. Bovendien weet ik uit eigen ervaring dat programmamakers in Hilversum zich in alle mogelijke bochten wringen om aansluiting te vinden bij de doelgroep jongeren. Daarnaast weet ook NOVA dat veel kijkers niet op de hoogte zijn van allerlei doorslaggevende bijzonderheden, zoals bijvoorbeeld het door NOVA verzwegen feit dat: 'Court strips Pinochet immunity on corruption charges. A Chilean court has lifted former dictator Augusto Pinochet's immunity from prosecution for fraud while another panel has dropped human rights charges for his role in a crackdown conspiracy of South American dictatorships.Chile's internal tax service filed the corruption charges after a US Senate probe uncovered accounts Pinochet opened in US banks under assumed names and totalling millions of dollars. Appeals court judges voted 21-4 to strip Pinochet of immunity, accorded him as a former head of state, to stand trial for tax fraud. Pinochet's defence still can appeal the ruling to Chile's Supreme Court. The judge in charge of the financial fraud case, Sergio Munoz, has estimated the assets of Pinochet, then a general, and his wife, Lucia Hiriart, at $US15.9 million. Pinochet had 125 secret holdings in cash, stocks and bonds in the United States, allowing him to move at least $US13 million, the US Senate reported March 15.’ Zie: http://www.abc.net.au/news/newsitems/200506/s1386975.htm.
Wisten alle kijkers dit? Dat is uiterst onwaarschijnlijk, zeker ook als NOVA dit verzwijgt en de geïnterviewde Schaad het tegenovergestelde onweersproken laat beweren.

Dit alles wetende is het volgende argument betekenisloos geworden: ‘We zouden in onze taak tekortschieten als we zouden blijven steken in die feiten en de simpele veroordeling daarvan - zeker op een dag dat de voltallige pers terugblikt op de staatsgreep en de al vaak benadrukte gruwelijkheden. We hebben de aanvulling gezocht in twee onderbelicht gebleven feiten, namelijk dat de junta zijn almacht heeft gebruikt voor uitvoeren van een kapitalistisch experiment en het gegeven dat Pinochet een grote groep aanhangers heeft die de offers misschien niet goedpraat, maar wel relativeert en voor een deel rechtvaardigt - juist vanwege de resultaten van dat experiment.’

Opnieuw: hier worden mij woorden toegedicht die ik niet heb geuit. Ik heb niet beweerd dat NOVA moest ‘blijven steken in die feiten en de simpele veroordeling daarvan.’ Wat ik heb gesteld is dat geïnterviewde Schaad onweersproken onjuistheden kon ventileren, waardoor de kijker op het verkeerde been werd gezet. En als NOVA ervan uitgaat dat de kijker zo goed is geïnformeerd, dan is de vraag waarom in Haagse verslaggeving telkens weer nagenoeg dezelfde dingen herhaalt, alsof de kijker nergens van weet? Het argument: 'We hebben de aanvulling gezocht in twee onderbelicht gebleven feiten, namelijk dat de junta zijn almacht heeft gebruikt voor uitvoeren van een kapitalistisch experiment en het gegeven dat Pinochet een grote groep aanhangers heeft die de offers misschien niet goedpraat, maar wel relativeert en voor een deel rechtvaardigt - juist vanwege de resultaten van dat experiment' is een wonderlijk argument. Dat ‘een grote groep aanhangers’ van de dictator de terreur goedpraat dankzij het feit dat men er financieel beter van is geworden, is niets nieuws. Het verhaal van Schaad kan men elke dag overal van dit slag mensen horen. Collaboratie van immorele mensen met een terreur regime is absoluut geen nieuw fenomeen, ook in Nederland was daarvan sprake tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Het is eeen journalistiek uitstekend idee om een portret te maken van dit soort mensen, dat handel drijft met terreur zaaiers als Pinochet of Saddam. Maar dat werd door NOVA niet gedaan. Hier werden twee meningen als gelijkwaardig gepresenteerd, zo van: voor alles valt wel wat te zeggen. Met als gevolg dat de feiten niet werden gecheckt en dat is toch de belangrijkste journalistieke taak.

Ook het volgende argument is opmerkelijk: ‘Dat we Schaad de ruimte geven wil niet zeggen dat we zijn mening delen; het betekent dat we zijn opvattingen relevant genoeg vinden om er kennis van te nemen.’ Hier deelt de NOVA-hoofdredacteur zichzelf een genadeslag toe. Het feit dat Carel Kuyl publiekelijk duidelijk moet maken dat hij de verwerpelijke opvattingen van Schaad niet deelt, is illustrerend voor het feit dat het Pinochet-item journalistiek fout was gemaakt. Kennelijk is niet voldoende duidelijk geworden uit het item zelf dat NOVA de opvattingen van Schaad niet deelt. Vele decennia geleden zei Henk Hofland eens tegen me: 'Stan, in de journalistiek geldt, hoe minder brieven je van lezers krijgt, des te beter heb je het uitgelegd.' En wat betreft de relevantie van Schaads opvattingen: relevant voor wie? Ik bedoel, het feit dat er mensen rondlopen met verwerpelijke gedachten is ruimschoots bij de kijkers bekend. Dat is nu juist een van de weinige dingen die al ‘lang en breed bekend’ zijn. Bovendien, uit de reactie van mijn vriend en NOVA-verslaggever Jan van Loenen blijkt: ‘We hebben hem wel vaker in NOVA gehad, toen Pinochet zich in Londen liet behandelen, en min of meer de gast was van Margareth Thatcher.’ Dus hij was al vaker aan het woord gelaten. Zijn Schaads opvattingen zo ‘relevant’ dat ze herhaald moeten worden? En tegelijkertijd: zijn de feiten zo irrelevant dat ze niet meer verteld hoeven worden? Zie: http://stanvanhoucke.blogspot.com/2006/12/11-september-1973-7.html

Meer over de hoofdredactionele reactie van NOVA in een volgend stukje.