11 September 1973 (3)

Deze open brief heb ik net naar mijn oude vriend Jan van Loenen, redacteur van NOVA, gemaild:

‘Beste Jan, wat is er met je gebeurd?

Gisteravond besteedde NOVA precies acht minuten en geen seconde langer aandacht aan het leven van Pinochet. De toon en strekking van het item werd onmiddellijk gezet in de inleiding.Clairy Polak: ‘Gisteren overleed de Chileense oud-dictator Augusto Pinochet. Pinochet was een dictator pur sang, 3000 tegenstanders van zijn regime werden vermoord, duizenden werden gemarteld, vervolgt, gevangen gezet of vluchtten onder druk het land uit. Pinochet gebruikte zijn absolute macht 17 jaar lang ook om een nieuw economisch model in te voeren. Wim Fortuyn sprak hierover met een slachtoffer en een vriend van de generaal.’

De vriend is de vloeiend Nederlands sprekende zakenman Peter Schaad en het slachtoffer is de gebrekkig Nederlands sprekende ‘ambtenaar van Allende’ Bincho Alarcon. Het spreekt voor zich dat beiden een volstrekt andere kijk op de terreur van Pinochet hadden.

Schaad introduceert voor de kijkers de oud-dictator als volgt: ‘Hij was een uiterst aimabel, vreselijk beleefd, soft spoken, hele stoute oogjes… een old fox, maar ontzettend, ontzettend, als vriend een ontzettend aardige man.’

De stem van NOVA-medewerker Jan van Loenen: ‘De vriendschap ontstond in 1995 toen Pinochet naar Londen kwam voor een rugoperatie.’
Shaad: ‘Ik wilde hem bedanken voor het gelegenheid geven aan jonge entrepeneurs zoals ondergetekende die in die twee jaar in Chili een geweldige kans hebben gekregen in een land zonder veel bureaucratie, zonder corruptie, waar hard gewerkt werd. En ik heb zowel voor mijn werkgevers als voor mijzelf goed verdiend en dat vond ik de moeite waard om dat eens een keer persoonlijk aan generaal Pinochet te vertellen.’

Jan van Loenen: ‘Schaad en Thatcher zien in Pinochet vooral de man die Chili welvaart en stabiliteit bracht door het land te redden uit de handen van de communisten. Hij vormde het land om naar de ideen van Nobelprijswinnaar en vrije markt kampioen Milton Friedman.’
Schaad: ‘Het is een heel bijzonder, heel bijzonder geval namelijk wat daar gebeurd is. Dit is de eerste keer en de enige keer – want het is nooit herhaald – dat een kapitalistisch economisch model ontworpen is, en uitgevoerd is gedurende een serieuze periode van een aantal jaren, zonder politieke invloed. Niemand van de politiek heeft zich ermee bemoeid. Dus voor een economist is dat, dat is, dat is, dat is een unieke mogelijkheid om te laten zien dat het werkt.’
Jan van Loenen: 11 september 1973, de militaire coup komt op een moment dat de Chileense economie volledig is ingestort. Pinochet, net door president Allende benoemd tot legerleider wil niet ingrijpen, maar kon niet anders, zegt Peter Schaad.
Schaad: ‘Natuurlijk, Allende was gekozen op democratische wijze, maar hij heeft er een geweldige pan van gemaakt. Het leven was gewoon, werd elke dag slechter. Er was geen eten, er was geen vervoer. Pinochet en zijn mede-junta members die zijn gevraagd door de bevolking om er wat aan te doen. Ik bedoel, d’er waren, de huisvrouwen die gingen naar het ministerie van Defensie met hun polleples en hun pannen en gingen vragen: ‘doe d’er alsjeblieft wat aan.’ En dat hebben ze uiteindelijk gedaan en Pinochet - moet ik erbij zeggen - zeer tegen zijn zin. Want Pinochet was pas een maand daarvoor was die benoemd door Allende als hoofd van het leger. En toen is hij overtuigd door zijn collega’s om toch mee te doen. En ik denk dat hij er nooit spijt van gehad heeft dat hij het gedaan heeft. Hij heeft zijn spijt uitgesproken over het feit dat daar mensenlevens ten koste van gegaan zijn. Maar ja, dat gebeurt nou eenmaal. Daar is het Zuid-Amerika voor. Als er een staatsgreep is dan vallen… waar gehakt wordt vallen spaanders. Dat is nou eenmaal zo.’

Jan van Loenen: ‘Bincho Alarcon geeft een andere lezing. Allende’s vijanden hebben de Chileens economie gesaboteerd om de geesten rijp te maken voor een staatsgreep. Onderdeel van die tactiek was het plegen van aanslagen om vervolgens Allende-aanhangers daarvan te beschuldigen, zegt Alarcon.
De kijker ziet beelden van welvarende burgers op een roltrap van een luxueus winkelcentrum. Jan van Loenen vertelt daarbij: 'Chili anno 2006, de vrucht van een economisch experiment dat 3000 mensen het leven kostten en waar de democratie 17 jaar lang voor opzij werd gezet.’
Schaad: ‘Ik ben ervan overtuigd dat een heleboel landen in Zuid-Amerika en Afrika en Azie, daar, dat is eh, de democratie zoals wij dat kennen dat is niet in het belang van het land noch van de mensen die er wonen.’
Interviewer: ‘Maar nu is hier een democratie dus.’
Schaad: ‘Ja, nu is het een democratie, maar d’r is dus, u vraagt mij, u vraagt mij: was het nodig geweest om 17 jaar lang zo’n, zo’n… Ja, dat was nodig om het helemaal recht te zetten en het is recht gezet en als je vandaag de dag naar Santiago gaat, dat is niet te vergelijken met welke andere staat in Zuid-Amerika ook.’
Tenslotte zegt Schaad: ‘Over honderd jaar staat hij in de geschiedenisboekjes als een grote, grote held. Daar is geen twijfel over mogelijk.’
Interviewer: ‘Met een standbeeld?’
Schaad: ‘Ja, ja, absoluut.’

Ik richt me nu alleen op hetgeen Peter Schaad te melden had over zijn vriend de dictator omdat het voor de beoordeling van dit NOVA-item het interessants is. Natuurlijk vond het slachtoffer Pinochet een schurk. Dat is niet verwonderlijk. Maar waarom had vriend Schaad zoveel sympathie voor deze schurk met die ‘hele stoute oogjes’? En, belangrijker nog, waarom werd hij onweersproken en uitgebreid aan het woord gelaten? Was zijn privé-mening van doorslaggevend belang voor een journalistiek serieuze beoordeling van het fenomeen Pinochet? Ik bedoel: deze manier van journalistiek zou men niet in bijvoorbeeld 1945 hebben verwacht. Het was destijds ondenkbaar dat een gebrekkig Nederlands sprekende joodse vrouw die de nazi-terreur had weten te ontvluchten tegenover een vloeiend Nederlands sprekende manager van IG Farben was gezet om het nationaal socialistisch regime te beoordelen, hoe economisch succesvol Hitler en zijn trawanten in het begin ook mochten zijn geweest.
Deze journalistieke werkwijze past veel meer in deze postmoderne tijd waarin iedere mening een waarheid vertegenwoordigt. Elke mening telt en de waarheid bestaat niet meer, kan hooguit een synthese van twee meningen zijn, de waarheid is als het ware gedemocratiseerd. Een fascist heeft evenveel gelijk als een overtuigde democraat. Dat de waarheid niet meer telt en ergens in het midden moet liggen, blijkt uit de wijze waarop de terreur van Pinochet wordt belicht. Niet alleen heeft hij onschuldige landgenoten laten vermoorden en langdurig laten martelen, vaak jonge mensen, maar ook heeft hij een kennelijk succesvol economisch model geïntroduceerd. Dat is tenminste het NOVA verhaal voor de onwetende kijker. Hier wordt een dictator in al zijn verschijningsvormen geduid voor het grote publiek. Daarom is de mening van Schaad ook nodig, die volgens eigen zeggen ‘goed verdiend’ heeft in de jaren dat Pinochets tegenstanders in geheime gevangenissen dood gemarteld werden, ‘zonder veel bureaucratie,’ want de ambtenaren van Allende waren gevlucht, of zaten in de gevangenis of waren al vermoord en de degenen die waren achtergebleven, haalden het niet in hun hoofd om Schaad en zijn vrienden een strobreed in de weg te leggen. En ‘zonder corruptie, waar hard gewerkt werd.’ Hard gewerkt werd er wel degelijk, want degenen die dat niet deden wisten wat hen te wachten stond, opkomen voor de eigen belangen kon niet want dat was verboden en degenen die dat niet begrepen werden desnoods dood gemarteld. Wie zegt dat? Ik, als journalist. Hoe weet ik dat? Door me net als elke onafhankelijke journalist te verdiepen in de beschikbare bronnen. Via boeken, documentaires, internet.

‘Zonder corruptie?’ Waarom confronteerde Wim Fortuyn Schaad niet met de feiten? Een druk op de computerknop, et voila: ‘Court strips Pinochet immunity on corruption charges. A Chilean court has lifted former dictator Augusto Pinochet's immunity from prosecution for fraud while another panel has dropped human rights charges for his role in a crackdown conspiracy of South American dictatorships.Chile's internal tax service filed the corruption charges after a US Senate probe uncovered accounts Pinochet opened in US banks under assumed names and totalling millions of dollars. Appeals court judges voted 21-4 to strip Pinochet of immunity, accorded him as a former head of state, to stand trial for tax fraud. Pinochet's defence still can appeal the ruling to Chile's Supreme Court. The judge in charge of the financial fraud case, Sergio Munoz, has estimated the assets of Pinochet, then a general, and his wife, Lucia Hiriart, at $US15.9 million. Pinochet had 125 secret holdings in cash, stocks and bonds in the United States, allowing him to move at least $US13 million, the US Senate reported March 15.’ Zie: http://www.abc.net.au/news/newsitems/200506/s1386975.htm
Kennelijk wist de interviewer dit niet en liet het in 't vraaggesprek met Schaad in de uitzending onweersproken. En als Fortuyn het wel wist dan is de vraag waarom hij de geïnterviewde daarmee niet confronteerde? Daarover in een ander stuk meer.

Opmerkelijk is ook het volgende: Jan van Loenen: ‘11 september 1973, de militaire coup komt op een moment dat de Chileense economie volledig is ingestort. Pinochet, net door president Allende benoemd tot legerleider wil niet ingrijpen, maar kon niet anders, zegt Peter Schaad.’ Bij de interviewer roept deze bewering geen vraag op. Hoe komt het dat die economie ineenstortte? Of Fortuyn weet niets of hij vindt de mening belangrijker dan het feit. En dus mag Schaad ongeclausuleerd verder met zijn verhaal. ‘Het leven was gewoon, werd elke dag slechter. Er was geen eten, er was geen vervoer. Pinochet en zijn mede-junta members die zijn gevraagd door de bevolking om er wat aan te doen. Ik bedoel, d’er waren, de huisvrouwen die gingen naar het ministerie van Defensie met hun polleples en hun pannen en gingen vragen: ‘doe d’er alsjeblieft wat aan.’ En dat hebben ze uiteindelijk gedaan en Pinochet - moet ik erbij zeggen - zeer tegen zijn zin. Want Pinochet was pas een maand daarvoor was die benoemd door Allende als hoofd van het leger. En toen is hij overtuigd door zijn collega’s om toch mee te doen.’

Een onafhankelijke journalist die zich had voorbereid had het volgende kunnen weten. ‘De naam Allende was een gruwel voor extreem-rechts in Chili, voor een aantal grote bedrijven (met name ITT, Pepsi-Cola en de Chase Manhattan Bank) die zaken deed in Chili en de Verenigde Staten, en voor de CIA. Deze afkeer deelde zich al snel mee aan president Nixon. Hij had een persoonlijke verplichting aan Donald Kendall, de president-directeur van Pepsi-Cola, die hem zijn eerste bedrijfsaccount had gegeven toen hij als jonge jurist was toegetreden tot het advocatenkantoor van John Mitchell in New York. In een reeks gesprekken in Washington, binnen elf dagen na Allendes verkiezingsoverwinning, werd in feite het lot van de Chileense democratie bezegeld. Na ontmoetingen met Kendall, met David Rockefeller van Chase Manhattan, en met CIA-directeur Richard Helms ging Kissinger met Helms naar de president. Uit de aantekeningen die Helms van dit gesprek maakte, blijkt dat Nixon van zijn hart geen moordkuil maakte. Allende mocht geen president worden. “Kan me niet schelen hoe riskant. Ambassade erbuiten laten. 10.000.000 dollar beschikbaar, zo nodig meer. Fulltime karwei – beste mensen die we hebben […] Laat de economie kermen. 48 uur voor plan de campagne.” Uit vrijgegeven documenten blijkt dat Kissinger – die zich nooit eerder voor Chili had geïnteresseerd en het land losweg typeerde als “een dolk die op het hart van Antartica was gericht” - met beide handen deze kans aangreep om indruk te maken op zijn baas. In Langley, in de staat Virginia, werd een werkgroep gevormd die tot doel had een “tweesporenpolitiek” voor Chili te voeren: één die schijnbaar volgens de diplomatieke regels verliep, en een tweede – buiten medeweten van het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Amerikaanse ambassadeur in Chili, Edward Korry – een strategie van destabilisatie, ontvoering en moord, met het doel een militaire staatsgreep uit te lokken,’ aldus de onderzoekersjournalist Christopher Hitchens in De Zaak Henry Kissinger. In het kader van de algehele destabilisering van Chili werd ook de chef van de Chileense generale Staf, generaal René Schneider vermoord. Hij was namelijk ‘een onverbiddelijk tegenstander van elke militaire inmenging in het verkiezingsproces.’ Schneider werd opgevolgd door Pinochet, maar ook over de reden van Pinochets aantreden wordt door NOVA gezwegen. In plaats daarvan horen we Jan van Loenen zeggen: ‘Bincho Alarcon geeft een andere lezing. Allende’s vijanden hebben de Chileense economie gesaboteerd om de geesten rijp te maken voor een staatsgreep. Onderdeel van die tactiek was het plegen van aanslagen om vervolgens Allende-aanhangers daarvan te beschuldigen, zegt Alarcon.’ Zegt Alarcon? Maar ja, zo heeft iedereen wel een mening, zo heeft de kijker even daarvoor kunnen constateren aan het verhaal van Schaad. Is er dan geen onafhankelijke beschouwing mogelijk? Jawel, maar daar moet de journalist dan wel in geïnteresseerd zijn en bereid zijn zich via studie daarin te verdiepen. En dat heeft NOVA kennelijk niet.

We naderen het einde van precies acht minuten NOVA nieuwsgaring. Wat moet de kijker hier toch allemaal van vinden? Schaad: ‘Ik ben ervan overtuigd dat een heleboel landen in Zuid-Amerika en Afrika en Azie, daar, dat is eh, de democratie zoals wij dat kennen dat is niet in het belang van het land noch van de mensen die er wonen.’ Zo, een zekere dosis racisme als mooie opmaat voor het slot. Die kleurlingen in Zuid-Amerika zijn niet in de wieg gelegd voor de blanke democratie, die overigens maar al te vaak achter de staatsgrepen zit. Het blijven immers halfbloedjes die nu eenmaal te primitief zijn voor zo’n hoogstaand en ingewikkeld systeem, het is een opvatting die we wel meer bij rechtse politici en de heffe des volks aantreffen. Uit deze gedachtewereld kwam Pim Fortuyn en Geert Wilders voort.

Schaads slotakkoord over zijn ‘uiterst aimabele, vreselijk beleefde’ vriend Pinochet, is niet slecht: ‘Over honderd jaar staat hij in de geschiedenisboekjes als een grote, grote held. Daar is geen twijfel over mogelijk.’
Interviewer: ‘Met een standbeeld?’
Schaad: ‘Ja, ja, absoluut.’

Ik denk dat Schaad gelijk gaat krijgen. Gezien de wijze van verslaggeving van de NOVA's in de wereld kan het haast niet anders dan dat de terreur van ‘old fox,’ alsnog met een standbeeld zal worden beloond. De waarheid bestaat immers niet meer, behalve dan voor de man en vrouw en kind die aan de terreur bezweken, de slachtoffers die geen stem meer hebben.

Jan, oude vriend, wat is er met je gebeurd?

Hier kunt u luisteren naar het NOVA-item onder de rubriek fragmenten: http://webdisk.planet.nl/houck006/default.aspx