Vluchtelingenstroom 111

In zijn boek Necessary Illusions (1989) schreef de Amerikaanse geleerde Noam Chomsky:

The dean of U.S. journalists, Walter Lippmann, described a ‘revolution’ in ‘the practice of democracy’ as ‘the manufacture of consent’ has become ‘a self-conscious art and a regular organ of popular government.’ This is a natural development when ‘the common interests very largely elude public opinion entirely, and can be managed only by a specialized class whose personal interests reach beyond the locality.’ He was writing shortly after World War I, when the liberal intellectual community was much impressed with its success in serving as ‘the faithful and helpful interpreters of what seems to be one of the greatest enterprises ever undertaken by an American president’ (New Republic). The enterprise was Woodrow Wilson's interpretation of his electoral mandate for ‘peace without victory’ as the occasion for pursuing victory without peace, with the assistance of the liberal intellectuals, who later praised themselves for having ‘impose[d] their will upon a reluctant or indifferent majority,’ with the aid of propaganda fabrications about Hun atrocities and other such devices.

Fifteen years later, Harold Lasswell explained in the Encyclopaedia of the Social Sciences that we should not succumb to ‘democratic dogmatisms about men being the best judges of their own interests.’ They are not; the best judges are the elites, who must, therefore, be ensured the means to impose their will, for the common good. When social arrangements deny them the requisite force to compel obedience, it is necessary to turn to ‘a whole new technique of control, largely through propaganda’ because of the ‘ignorance and superstition [of]...the masses.’ In the same years, Reinhold Niebuhr argued that ‘rationality belongs to the cool observers,’ while ‘the proletarian’ follows not reason but faith, based upon a crucial element of ‘necessary illusion.’ Without such illusion, the ordinary person will descend to ‘inertia.’ Then in his Marxist phase, Niebuhr urged that those he addressed -- presumably, the cool observers -- recognize ‘the stupidity of the average man’ and provide the ‘emotionally potent oversimplifications’ required to keep the proletarian on course to create a new society; the basic conceptions underwent little change as Niebuhr became ‘the official establishment theologian’ (Richard Rovere. Amerikaanse politieke journalist. svh), offering counsel to those who ‘face the responsibilities of power.’

After World War II, as the ignorant public reverted to their slothful pacifism at a time when elites understood the need to mobilize for renewed global conflict, historian Thomas Bailey observed that ‘because the masses are notoriously short-sighted and generally cannot see danger until it is at their throats, our statesmen are forced to deceive them into an awareness of their own long-run interests. Deception of the people may in fact become increasingly necessary, unless we are willing to give our leaders in Washington a freer hand.’ Commenting on the same problem as a renewed crusade was being launched in 1981, Samuel Huntington made the point that ‘you may have to sell [intervention or other military action] in such a way as to create the misimpression that it is the Soviet Union that you are fighting. That is what the United States has done ever since the Truman Doctrine’ -- an acute observation, which explains one essential function of the Cold War.

At another point on the spectrum, the conservative contempt for democracy is succinctly articulated by Sir Lewis Namier, who writes that ‘there is no free will in the thinking and actions of the masses, any more than in the revolutions of planets, in the migrations of birds, and in the plunging of hordes of lemmings into the sea.’ Only disaster would ensue if the masses were permitted to enter the arena of decision-making in a meaningful way.

Some are admirably forthright in their defense of the doctrine: for example, the Dutch Minister of Defense writes that ‘whoever turns against manufacture of consent resists any form of effective authority.’ Any commissar would nod his head in appreciation and understanding.

At its root, the logic is that of the Grand Inquisitor, who bitterly assailed Christ for offering people freedom and thus condemning them to misery. The Church must correct the evil work of Christ by offering the miserable mass of humanity the gift they most desire and need: absolute submission. It must ‘vanquish freedom’ so as ‘to make men happy’ and provide the total ‘community of worship’ that they avidly seek. In the modern secular age, this means worship of the state religion, which in the Western democracies incorporates the doctrine of submission to the masters of the system of public subsidy, private profit, called free enterprise. The people must be kept in ignorance, reduced to jingoist incantations, for their own good. And like the Grand Inquisitor, who employs the forces of miracle, mystery, and authority ‘to conquer and hold captive for ever the conscience of these impotent rebels for their happiness’ and to deny them the freedom of choice they so fear and despise, so the ‘cool observers’ must create the ‘necessary illusions’ and ‘emotionally potent oversimplifications’ that keep the ignorant and stupid masses disciplined and content.

http://zcomm.org/wp-content/uploads/zbooks/www/chomsky/ni/ni-c01-s06.html 

Maandag 13 juni 2016 waarschuwde de Amerikaanse auteur Gilbert Doctorow, ‘European Coordinator and Board Member of The American Committee for East West Accord Ltd’ voor het feit dat:

the highly tendentious reporting of what we are doing in the world and what others are doing to us, combined with selective news blackouts altogether by major media has left even activists unaware of real threats to the peace and to our very survival that American foreign policy has created over the past 20 years and is projected to create into the indefinite future if the public does not awaken from its slumber and demand to be informed by experts from countervailing views. We are living through a situation unparalleled in our history as a nation where the issues of war and peace are not being debated in public.

Moreover, the risk of accidental war has moved quickly beyond where it was just 18 months ago. Now we are entering upon implementation of very provocative US-directed military expansion of NATO activities at the borders of Russia. The ongoing war games code-named Anaconda-16 in Poland numbering 31,000 troops, 17,000 of them Americans, are rehearsing a NATO seizure and occupation of Russia’s Kaliningrad enclave, just a few miles away. President Putin’s remark at the start of the exercises was that any move into Russian territory would elicit a nuclear response that would not be limited to the European theater but would be directed at the mainland USA. These were clear words, but I greatly doubt any of my readers has heard about them.

The NATO Summit planned for July 6-8 in Warsaw will confirm plans to greatly expand the presence of NATO troops and heavy equipment in bases being built in Poland as well as in the Baltic States of Lithuania, Latvia and Estonia. In response to this unanticipated threat to its national security, Russia is now moving a large part of its armed forces from the center of the country to the Leningrad Oblast, bordering on Estonia. The distances separating Russian and NATO forces will be miniscule.

In this sense, we are now two minutes to midnight on the nuclear catastrophe clock.

What can we do about this dire situation? First, we can write to the editors of our major national daily newspapers and complain about the wholly one-sided view of international affairs that they are feeding us day by day. We should politely demand that they open their op-ed pages to responsible experts and non-experts who challenge our present foreign and defense policies as being aggressive and provocative. The same letters should be sent to the producers of news programming and panel discussions at CNN, MSNBC, Fox News and other leading electronic media who have systematically black-balled all those who do not agree with the Washington Narrative ever since the start of the Information Wars with Russia in 2007.

Secondly, we should write to our Congressmen and women demanding that Congressional hearings on foreign relations and relations with Russia and China in particular must cease to be phony exercises at which only those who support our present policies or call for still more drastic poking the Russians in the eye get invited to testify. Hearings which bring in as well those who believe as I do that we are presently on course for Armageddon should get C-SPAN coverage and give the American public a chance to judge for itself from authoritative and credible sources and not only from “alternative media” that can easily be dismissed by the establishment.

These recommended actions will not by themselves turn back the minute hand on the Clock, but they may stop its progression and give us a very much needed time out to fix policies that are wrongheaded and extremely dangerous.

http://www.tikkun.org/tikkundaily/2016/06/13/the-nuclear-clock-is-at-two-minutes-to-midnight/ 

Door wat in de Angelsaksische wereld de ‘concentration of media ownership’ wordt genoemd is in de Verenigde Staten sinds 1983 de nieuwsverschaffing in handen gekomen van slechts zes concerns, terwijl dit in 1983 nog 50 was. Daarmee is ook het aantal bronnen van de Nederlandse mainstream-media drastisch gedaald. Bovendien werd in 2003 bekend dat ‘Het Commissariaat voor de Media zich net als vorig jaar zorgen [maakt] over de pluriformiteit van de media in Nederland,’ en in 2005 dat ‘De Nederlandse regering’ door de mediaconcentratie ‘vreest dat de pluriformiteit in het medialandschap in gevaar is.’ Tegen deze achtergrond is veelbetekenend dat opdinsdag 5 maart 2013 Het Parool op de voorpagina berichtte:

Sacha de Boer stopt bij Journaal: 'Ik wil geen waan van de dag meer'

Journaallezer Sacha de Boer (45) stopt. Op 3 mei presenteert ze haar laatste uitzending van het NOS Journaal. De Boer is toe aan 'slow journalism.’ 'Ik wil niet meer de waan van de dag volgen, maar weer wat langer over iets nadenken.’

Eigenlijk wilde ze per 1 april vertrekken. Maar toen kwam de koningin met de aankondiging van de abdicatie. Dat wilde De Boer nog wel meepikken. Ze vertrekt nu net na de koningin.

Tien jaar is De Boer het gezicht van het Achtuurjournaal, ook wel de Champions League van journaallezers.

http://www.parool.nl/parool/nl/38/MEDIA/article/detail/3404090/2013/03/05/Sacha-de-Boer-stopt-bij-Journaal-Ik-wil-geen-waan-van-de-dag-meer.dhtml 

Met andere woorden: mevrouw De Boer laat het NOS-publiek weten dat het tien jaar lang 'de waan van de dag'heeft gevolgd, en dat degene die deze 'waan van de dag' voorlas voortaan ‘wat langer over iets’ wil nadenken. Impliciet vertelde de nieuwslezeres van de ‘Champions League’ de kijkers dat zij al die jaren waren bestookt met informatie die niet meer was dan ‘de waan van de dag,’ waarover niet lang was nagedacht. Geen van mijn Nederlandse mainstream-collega’s fronste de wenkbrauwen toen zij dit vernamen, en wel omdat zij allen dit als doodnormaal beschouwen. Het verspreiden van ‘waan’ is nu eenmaal hun vak, en dat ‘het gezicht van het Achtuurjournaal’ dit na tien jaar ervaring opmerkt is voor hen volstrekt geen nieuws. Een dergelijk cynisme is typisch Nederlands en staat haaks op datgene wat ‘associate judge,’ wijlen Lewis Franklin Powell van het Amerikaans Hooggerechtshof, ooit eens heeft opgemerkt, namelijk dat

By enabling the public to assert meaningful control over the the political process, the press performs a crucial function in effecting the societal purpose of the First Amendment,

van de Amerikaanse grondwet, waarin zowel de vrijheid van meningsuiting en vereniging als de persvrijheid zijn vastgelegd. Daarentegen is de ‘cruciale functie’ van de mainstream-pers het verspreiden van, ik citeer De Boer, ‘de waan van de dag.’ De oud-nieuwslezer, die zich nu ‘fotograaf’ noemt, heeft volkomen gelijk. Zo concludeerde de voormalige deken van de Berkeley Graduate School of Journalism, Ben Bagdakian, die als redacteur van de Washington Post de Pentagon Papers van Daniel Elsberg publiceerde, dat de geïnstitutionaliseerde vertekening van de werkelijkheid door de commerciële massamedia

does not merely protect the corporate system. It robs the public of a chance to understand the real world.

Een andere gezaghebbende Amerikaanse media-analist, W. Lance Bennett, hoogleraar Politieke Wetenschappen aan de University of Washington, wijst er op dat

The public is exposed to powerful persuasive messages from above and is unable to communicate meaningfully through the media in response to these messages... Leaders have usurped enormous amounts of political power and reduced popular control over the political system by using the media to generate support, compliance, and just plain confusion among the public,

oftewel ‘de waan van de dag,’ het kenmerk van

a powerful system of induced conformity to the needs of privilege and power. In sum, the mass media of the United States are effective and powerful ideological institutions that carry out a system-supportive propaganda function by reliance on market forces, internalized assumptions, and self-censorship, and without significant overt coercion. This propaganda system has become even more efficient in recent decades with the rise of the national television networks, greater mass-media concentration, right-wing pressures on public radio and television, and the growth in scope and sophistication of public relations and news management,

zoals de Amerikaanse geleerden Edward S. Herman en Noam Chomsky in hun boek Manufacturing Consent. The political economy of the Mass Media (1988) vaststellen. Na een uitgebreid onderzoek constateren de hoogleraren dat:

In contrast to the standard conception of the media as cantankerous, obstinate, and ubiquitous in their search for truth and their independence of authority, we have spelled out and applied a propaganda model that indeed sees the media as serving a 'societal purpose,' but not that of enabling the public to assert meaningful control over the political process by providing them with the information needed for the intelligent discharge of political responsibilities. On the contrary, a propaganda model suggests that the "societal purpose" of the media is to inculcate and defend the economic, social, and political agenda of privileged groups that dominate the domestic society and the state. The media serve this purpose in many ways: through selection of topics, distribution of concerns, framing of issues, filtering of information, emphasis and tone, and by keeping debate within the bounds of acceptable premises,'

De conclusie van het 412 pagina's omvattende boek is tenslotte:

As we have stressed throughout this book, the U.S. media do not function in the manner of the propaganda system of a totalitarian state. Rather, they permit -- indeed, encourage -- spirited debate, criticism, and dissent, as long as these remain faithfully within the system of presuppositions and principles that constitute an elite consensus, a system so powerful as to be internalized largely without awareness. No one instructed the media to focus on Cambodia and ignore East Timor. They gravitated naturally to the Khmer Rouge and discussed them freely -- just as they naturally suppressed information on Indonesian atrocities in East Timor and U.S. responsibility for the aggression and massacres. In the process, the media provided neither facts nor analyses that would have enabled the public to understand the issues or the bases of government policies toward Cambodia and Timor, and they thereby assured that the public could not exert any meaningful influence on the decisions that were made. This is quite typical of the actual 'societal purpose' of the media on matters that are of significance for established power; not 'enabling the public to assert meaningful control over the political process,' but rather averting any such danger. In these cases, as in numerous others, the public was managed and mobilized from above, by means of the media's highly selective messages and evasions.

En:

Given the imperatives of corporate organization and the workings of the various filters, conformity to the needs and interests of privileged sectors is essential to succes. In the media, as in other major institutions, those who do not display the requisite values and perspectives will be regarded as 'irresponsible,' 'ideological,' or otherwise aberrant, and will tend to fall by the wayside. While there may be a small number of exceptions, the pattern is pervasive, and expected. Those who adapt, perhaps quite honestly, will then be free to express themselves with little managerial control, and they will be able to assert, accurately, that they perceive no pressures to conform. The media are indeed free -- for those who adopt the principles required for 'societal purpose.'

Het systeem van wat in de jaren twintig van de vorige eeuw de Amerikaanse media-ideoloog van de gevestigde orde Walter Lippmann voor ogen stond, namelijk ‘the manufacture of consent,’ is inmiddels realiteit geworden. Zelfs Sacha de Boer weet ongetwijfeld na tien jaar ‘waan van de dag’  dat de

technical structure of the media virtually compels adherence to conventional thoughts; nothing else can be expressed between two commercials, or in seven hundred words, without the appearance of absurdity that is difficult to avoid when one is challenging familiar doctrine with no opportunity to develop facts or argument... The critic must also be prepared to face a defamation apparatus against which there is little recourse, an inhibiting factor that is not insubstantial.

De massa is niet in staat aan deze matrix te ontsnappen. Elk uur weer wordt het grote publiek via de radio verteld wat de ‘waan van de dag’ ditmaal is, een ‘waan’ die ook in de kranten en op televisie en via hun internet-sites wordt herhaald, en die de democratie volledig heeft uitgehold. Zonder de mainstream-media zou de neoliberale elite in de politiek en economie nooit de macht hebben kunnen grijpen. De Amerikaanse hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Californië - Berkeley, Wendy Brown, benadrukt in haar boek Undoing the Demos. Neoliberalism’s Stealth Revolution (2016) dat

From its emergence in the late eighteenth century through the present, European liberal democracy has always been saturated (doordrenkt. svh) with capitalist powers and values. More generally, through its political and legal abstractions, it has secured the power and privileges of the socially dominant, consecrating (inzegenen. svh) not only private property and capital rights, but racialism and a subordinating and gender-normative sexual division of labor. Liberal democracy's imbrication (overlapping van. svh) with privileges, inequalities, and exclusions is masked through explicit formulations such as equality before the law and freedom based in rights and through a trove of tacit precepts such as moral autonomy and abstract personhood. Together, these precepts secure unequal and unfree social, cultural, and economic life as they disavow their intersection with entrenched divisions of labor and class stratifications and their mobilization of norms of personhood heavily inflected (vervormd. svh) by race, gender, and culture. Through their formal context and content neutrality, liberal democratic ideals of personhood, freedom, and equality appear universal while being saturated with norms of bourgeois white male heterosexual familialism. This is but one reason why the historically excluded, long after political enfranchisement (verkrijgen van stemrecht. svh), have yet to achieve substantive equality and belonging,

met als gevolg dat in de VS al ruim een halve eeuw rond de 45 procent van de stemgerechtigden niet meer opkomt tijdens de presidentsverkiezingen, en in Europa het vertrouwen in politici dramatisch is afgenomen, zoals ondermeer blijkt uit het opkomstpercentage in Nederland bij de verkiezingen van het Europees Parlement, dat sinds 1979 van 58,1 procent is gekelderd naar 37,3 in 2014. Bovendien was er in 2014 sprake van ‘een laagterecord’ in alle EU-landen, aangezien van alle kiezsgerechtigden slechts ’42,54 procent’ kwam ‘opdagen.’ Uit opiniepeilingen blijkt tevens dat in het Westen het vertrouwen van de kiezer in politici en hun woordvoerders in de mainstream-media almaar blijft afnemen, en nu een dieptepunt heeft bereikt. Professor Brown herinnert de lezer eraan dat

for the early Marx, bourgeois democracy contained an aspirational popular sovereignty and justice that it could not materialize within existing unfree and inegalitarian social conditions. Yet for Marx, it was precisely by abstracting from those very social conditions that bourgeois democracy could figure political liberty, equality, and universality in such a way as to ‘ideally negate’ those conditions. Thus, the abstract formulations of liberty, equality, fraternity, and man that kept it from representing the truth of the lives it governed were also the abstractions enabling its emancipatory vision. From this angle, Marx implies, bourgeois or liberal democracy is not merely a duplicitous shroud (dubbelzinnige sluier. svh) for dominant social powers and their effects, but heralds the overcoming of structural un-equalties, un-freedoms, and lack of collective power over existence. Thus, for Marx, bourgeois or constitutional democracy does more than ‘represent a great progress’ over the naturalized stratification and exclusions of the ancien régime. It also signifies both the desire and the promise of popular sovereignty, freedom, equality, and community in excess of what can be realized in the context of bourgeois (capitalist) social relations.

Het grote probleem is nu dat naast de ontkerkelijking in een aanzienlijk deel van het Westen er eveneens sprake is van een ont-democratisering als gevolg van de neoliberale privatisering, deregulering en globalisering, en er geen normen en waarden meer zijn voor de emancipatie van het individu en de samenleving. Wendy Brown schrijft in Undoing the Demos:

In addition to harboring an ideal in excess of itself, liberal democracy's divide between formal principles and concrete existence provides the scene of paradox, contradiction, and at times, even catachresis (verkeerd gebruik. svh) that social movements of every kind have exploited for more than three centuries. Women, racial and religious minorities, slave descendants, new immigrants, queers, not to mention the poor and working classes, have seized on the universalism and abstraction of liberal democratic personhood to insist on belonging to the category of ‘man’ (when they did not), to stretch liberal meanings of equality (to make them substantive (wezenlijk. svh), not only formal), and to press outward on freedom as well (to make it bear on controlling conditions of existence, not mere choice within existing conditions).

Maar hoewel de overgrote meerderheid westerse bevolking in de consumptiecultuur tot voor kort ervan uitging dat zij meetelde is de werkelijkheid dat:

Never did the demos really rule in liberal democracies, nor could it in large nation-states. But the presumption that it should rule placed modest constraints on powerful would-be usurpers of its ghostly throne, helped to leash legislation aimed at benefiting the few, rather than the many, and episodically incited political action from below oriented toward the ‘common concerns of ordinary lives.’ 

This containment (inperking. svh) of antidemocratic forces and this promise of the fuller realization of democratic principles are what neoliberal political rationality jeopardizes (in gevaar brengen. svh) with its elimination of the very idea of the demos, with its vanquishing of homo politicus by homo oeconomicus, with its hostility toward politics, with its economization of the terms of liberal democracy, and with its displacement of liberal democratic legal values and public deliberation with governance and new management. Despite routine claims by proponents that governance techniques are more democratic than those associated with hierarchical or state-centered forms, there is simply no place for the demos or its political activity (especially political contestation (het betwisten van. svh) about broad principles organizing and directing the polity) within these techniques or more generally within a neoliberal table of values. In addition, insofar as economization of the political and suffusion of public discourse with governance eliminate the categories of both the demos and sovereignty, the value — even the intelligibility — of popular sovereignty is rubbed out. Economization replaces a political lexicon with a market lexicon. Governance replaces a political lexicon with a management lexicon. The combination transforms the democratic promise of shared rule into the promise of enterprise and portfolio management at the individual and collective level. In place of citizens sharing and contesting power, the resulting order emphasizes, at best, consensus achieved through stakeholder consultation, focus groups, best practices, and teamwork. The unruliness of democracy is stifled by a form of governing that is soft and total. 

Het resultaat van de depolitisering van de politiek is dat de burger als politieke entiteit in de huidige technocratie niet meer bestaat; de burger is producent en consument geworden, en voor de groeiende massa van overtolligen bestaat er geen vangnet en dus geen plaats meer. De samenleving is geen samen-leving meer. Er is geen moraliteit die de naar nut en efficiency strevende neoliberale ideologie in bedwang kan houden. Er bestaat alleen nog een slagveld van elkaar bestrijdende individuele belangen, consumptie, amusement en onverschilligheid. En boven dit alles uit torent een anonieme macht die de koers van de hele mensheid bepaalt. Wat eens de samenleving was, is gedegenereerd in een Kafkaiaanse, Huxlyaanse, Orwelliaanse Matrix, waaruit maar weinigen weten te ontsnappen omdat alleen een zeer kleine avant-garde beseft dat zij gevangen zit in een van boven opgelegde virtuelewerkelijkheid. De rest is verlamd door een diffuus gevoel van onvrede, dat het individu nog verder vervreemd van wat eens de samenleving was. Wendy Brown stelt in dit verband het volgende vast:

In the Euro-Atlantic world today, there would seem to be a fair amount of discontent, or at least unease, about the neoliberalization of everyday life. However, this quotidian  (alledaagse. svh) unhappiness tends to focus on neoliberalism's generation of extreme inequalities, on its invasive or crass (grove. svh) levels of commodification, or on its dismantling of public goods and commercialization of public life and public space. There is far less worry expressed about neoliberalism's threat to democracy, perhaps because the incursions, inversions, and transformations I have been describing are more subtle than the juxtapositions (het naast elkaar plaatsen. svh) of billionaire bankers with slum dwellers, perhaps because of the shell form democracy already had prior to neoliberalization (its reduction to rights and elections), perhaps because of ubiquitous (overal aanwezige. svh)cynicism and alienation from political life. Above all, no doubt, neoliberal rationality has been extremely effective in identifying capitalism with democracy.   

Een treffend voorbeeld van het feit dat onder bijvoorbeeld de westerse mainstream-opiniemakers ‘There is far less worry expressed about neoliberalism's threat to democracy,’ gaf wijlen H.J.A. Hofland in zijn rijkelijk geïllustreerde essay Platter & Dikker (2012), waarin de grijze eminentie van de polderpers stelde dat er sprake was van een ‘nieuwe fase van onze beschaving,’ het ‘consumentisme’ dat ‘een nieuwe mens tot ontwikkeling’ had gebracht. De, tot vandaag, nestor van de Nederlandse commerciële journalistiek ging er daarbij vanuit dat het ‘consumentisme’ als ‘ideologie’ ineens vanuit het niets ‘spontaan' was 'ontkiemd.’ Daarom voelde de tot ‘beste journalist van de twintigste eeuw’ uitgeroepen woordvoerder van de ‘politiek-literaire elite’ zich niet genoodzaakt naar 'oorzaken' te zoeken. De wet van oorzaak en gevolg bestond niet in zijn magische wereld, waarin ingrijpende culturele veranderingen ‘spontaan,’ dus ‘vanzelf optredend’ waren ‘ontkiemd.’ Na een ‘uiterst bescheiden selectie’ te hebben gegeven van wat in de mainstream media ‘zinloos geweld’ wordt betiteld, vervolgde de toen hoogbejaarde met de verzuchting dat ‘[d]it soort geweldpleging in de loop van ongeveer de afgelopen dertig jaar’was ‘genormaliseerd, en hoe absurd het ook mag klinken, tot de omgangsvormen’ was ‘gaan horen.’

Maar aangezien ik als journalist mijn leven lang heb getracht uiteenlopende fenomenen te begrijpen door de vraag te stellen: waarom gebeuren die, kan ik Hoflands bewering over ‘spontaan’ optredende fenomenen niet accepteren, en al helemaal niet nadat hij vervolgens hieraan toevoegde: ‘ik laat de oorzaken voor wat ze zijn.’ De enige conclusie die ik hieruit kan trekken is dat Hofland en zijn lezerspubliek van De Groene Amsterdammer de materiële 'oorzaken' niet wensten te weten, aangezien zij dan fundamentele kritiek op hun neoliberaal geloof hadden moeten geven, terwijl ze daar nu juist zo van profiteerden. Hoewel ook ik ervan profiteer, gaat voor mij toch de werkelijkheid boven de mythe, en blijft voor mij de wet van oorzaak en gevolg een belangrijk verklaringsmodel. Dit is een keuze, gebaseerd op het feit dat ik de idealen van de Verlichting nog steeds zoveel mogelijk probeer overeind te houden, niet omdat ze perfect zijn, maar omdat wij domweg geen andere hebben. Hofland kon niet accepteren dat het consumentisme alles behalve ‘spontaan’ was ontstaan. Dat kenmerkte ‘de hufterigheid’ van de westerse elite. Die ‘hufterigheid’ heeft mede dankzij de steun van ‘de vrije pers’ een neoliberaal en neoconservatief bestel in het leven geroepen dat de oorzaak is geweest van een culturele deprivatie onder de massa van niet geringe omvang en diepte, zoals de westerse tv-programma’s en de kranten elke dag weer zo treffend demonstreren. Wat de kijker en de lezer krijgt voorgeschoteld is het product van een totalitaire ideologie die in de jaren twintig van de vorige eeuw ideologisch werd verkocht door ‘de vader van de public relations,’ de Oostenrijkse-Amerikaan Edward Bernays, die volgens Life Magazine één van de honderd invloedrijkste mensen in de twintigste eeuw is geweest. In zijn standaardwerk Propaganda (1928), waarvan nazi-propaganda minister Joseph Goebbels een groot bewonderaar was, schreef deze neef van Freud:

The conscious and intelligent manipulation of the organized habits and opinions of the masses is an important element in democratic society. Those who manipulate this unseen mechanism of society constitute an invisible government which is the true ruling power of our country...We are governed, our minds are molded, our tastes formed, our ideas suggested, largely by men we have never heard of. This is a logical result of the way in which our democratic society is organized. Vast numbers of human beings must cooperate in this manner if they are to live together as a smoothly functioning society…. In almost every act of our daily lives, whether in the sphere of politics or business, in our social conduct or our ethical thinking, we are dominated by the relatively small number of persons… who understand the mental processes and social patterns of the masses. It is they who pull the wires which control the public mind.

Hij noemde

this scientific technique of opinion-molding the 'engineering of consent.'

Bernays slaagde erin de rijke westerse ‘elite’ ervan te doordringen dat zij zich moest concentreren op 

regimenting the public mind every bit as much as an army regiments the bodies of its soldiers.

Het doel was om zodoende de behoeften van de ‘intelligent minority’ -- de economische/financiële elite -- veilig te stellen.  Haar belangenbehartigers in de politiek en de massa-media, kregen tot taak erop toe te zien dat de ‘conscious and intelligent manipulation of the organized habits and opinions of the masses,’ naar wens verliep. Het ‘engineering of consent’ was juist de 'essence of the democratic process,' aldus Bernays kort voordat hij in 1949 ‘was honored for his contributions by the American Psychological Association.’

Dankzij deze strategie kunnen mensen hun hele leven lang bijvoorbeeld in vinexhokken worden ondergebracht, om daar 's nachts uit te rusten van hun belangrijkste taak op aarde: het creëren van winst voor de rijken. Hadden Hofland en zijn bewonderaars serieus nagedacht over onze westerse cultuur dan zouden ze geweten hebben dat de onverzadigbare begeerte naar meer niet ‘spontaan is ontkiemd,’ maar al een eeuw lang door de economische en politieke macht is gekweekt, een onomstotelijke feit dat nog eens werd benadrukt door Gordon Gekko, de hoofdrolspeler van Oliver Stone’s films Wall Street en Wall Street: Money Never Sleeps:

Het punt is, dames en heren, dat begeerte… goed is. Begeerte is juist. Begeerte werkt. Begeerte maakt duidelijk, snijdt overal dwars doorheen, en legt het wezen bloot van de evolutionaire levenskracht. Begeerte, in al haar vormen – het hunkeren naar leven, naar geld, naar liefde, kennis – heeft de vooruitgang van de mens gekenmerkt. En begeerte – let op mijn woorden – zal niet alleen Teldar Papier redden, maar ook dat andere, slecht functionerende concern, de Verenigde Staten.

‘Greed,’ zuiver egoïsme, is de motor van de huidige 24-uurs-economie, waar ‘geld nooit slaapt,’ en alles verkoopbaar is, van een dubbeldikke ‘hamburger’ tot een oppervlakkige ‘mening’ van de mainstream-opiniemakers. De onthullende studie Land of Desire. Merchants, Power, and the Rise of a New American Culture (1993) begint de Amerikaanse historicus, William Leach, dan ook bij de geboorte van de consumptiecultuur met haar ‘Begeerte. Desire.’ Professor Leach merkt op dat in 1906 de handelaar John Wanamaker erop wees dat

iedereen die iets nieuws begint op hetzelfde punt staat als waar Columbus stond toen hij uitvoer. Weinigen geloofden dat hij ooit het Land van Begeerte zou bereiken.

Wanamaker kondigde de opkomst van een nieuwe cultuur aan die het Amerikaanse leven zou gaan domineren. Centraal daarin was de zoektocht naar genot, veiligheid, comfort, en materieel welzijn. ‘Het spreekt tot ons,’ zei een andere handelaar, ‘alleen over onszelf, ons plezier, ons leven. Het zegt niet “Bidt, gehoorzaam, offer uzelf op, respecteer de Koning, vreest uw meester.” Het fluistert, “Amuseer uzelf, zorg voor uzelf.” Is dit niet het natuurlijke en logische gevolg van een eeuw van individualisme?’

In de decennia na de burgeroorlog begon het Amerikaanse kapitalisme een duidelijk herkenbare nieuwe cultuur te produceren, niet gekoppeld aan traditionele familie- of gemeenschapswaarden, met religie in welke conventionele betekenis dan ook, of met politieke democratie. Het was een wereldse, zakelijke- en markt-georiënteerde cultuur, met… de omloop van geld en goederen als basis van haar esthetische bestaan en van haar morele bewustzijn… 

De fundamentele kenmerken van deze cultuur waren aankoop en consumptie als de middelen om geluk te verwerven; de cultuur van het nieuwe; de democratisering van begeerte; en geldwaarde als de dominante maatstaf van alle waarde in de maatschappij. Tegen de Eerste Wereldoorlog werden Amerikanen verleid tot allereerst consumentengenot en luxe in plaats van arbeid als de weg naar geluk. De wortels van deze verleiding lagen diep verankerd in de Amerikaanse en Europese geschiedenis. Generaties lang was Amerika geportretteerd als een plaats van overvloed, een tuin waarin alle paradijselijke verlangens zouden worden bevredigd. Vele protestantse kolonisten dachten zelfs dat de belofte van een duizendjarige vredesrijk – de wederkomst van Christus – voorbeschikt was om hier tot vervulling te komen en dat het Nieuwe Jeruzalem niet alleen verlossing en spirituele zaligheid zou brengen maar ook wereldlijke zegeningen en de beëindiging van de armoede. 

Tegen het begin van de negentiende eeuw was deze mythe getransformeerd, geürbaniseerd en vercommercialiseerd, in toenemende mate afgesneden van haar religieuze doeleinden en steeds meer gericht op persoonlijke bevrediging en zelfs op nieuwe paradijzen van genot als warenhuizen, theaters, restaurants, hotels, danszalen, en amusementsparken.

Toen ik professor Leach begin 2012 in zijn werkkamer op de campus van de Columbia University interviewde benadrukte hij herhaaldelijk dat ‘het nieuwe’ een geloofsartikel in de geglobaliseerde Amerikaanse cultuur is. In zijn boek vat hij dit kort samen, wanneer hij stelt dat tegen het eind van de negentiende eeuw:

commercial capitalism had latched on the cult of the new, fully identified with it, and taken it over. Innovation became tied to the production of more and more commodities. Fashion and style were at the center, appropriating folk design and image, reducing custom to mere surface and appearance. The cult of the new was, perhaps, the most radical aspect of this culture, because it readily subverted whatever custom, value, or folk idea was within its reach. Science, too, was radical but not intrinsically hostile to custom or tradition or religion. Market capitalism was hostile; no immigrant culture – and, to a considerable degree, no religious tradition – had the power to resist it, as none can in our own time. Any group that has come to this country has had to learn to accept and to adjust to this elemental feature of American capitalist culture.

Tegelijkertijd bezat ‘het nieuwe’ veel

of the former mythic message – the message that said Americans can be renewed and remade – but where the old ideas often conceived of America as a millennial land in which many different kinds of dreams might come true (spiritual, vocational, and political as well as material), this new era heralded the pursuit of goods as the means to all ‘good’ and to personal salvation. Thus, pioneer advertiser Artemas Ward dropped the older religious dimension but kept the paradise. ‘This world,’ he wrote in 1892, ‘seems real only when it answers to our individual touch. Yet, beyond our touch, beyond our waking, beyond our working, and almost in the land of dreams, lie things beyond our present thought, greater, wider, stronger, than those we now lay hold on. To each a world opens; to everyone possibilities are present.’

Maar de al een eeuw durende, niet aflatende, propaganda voor de ‘personal salvation’ via de ‘American Dream’was Hofland als de ‘beste journalist van de twintigste eeuw’ volledig ontgaan.  Dat de consumptiemaatschappij'spontaan' was ontstaan, is vanzelfsprekend een onlogische opvatting, want waarom zou de economische en financiële macht jaarlijks wereldwijd honderden miljarden besteden aan reclame wanneer het consumentisme ‘spontaan’ tot stand komt? Op de allerlaatste bladzijde van Hoflands ‘essay’ in het fotoboek Platter & Dikker kon Hofland niet langer ontkomen aan de schuldvraag, hoe handig de hoogbejaarde opiniemaker haar ook probeerde te ontglippen. Ik citeer:

Links en rechts dragen gemeenschappelijk de verantwoordelijkheid. Door de hervormingen zijn intussen twee generaties opgegroeid waarvan een alarmerend deel niet goed kan lezen en schrijven. En overigens weet de onderlaag van deze generaties niet beter. Er is een toenemend risico dat deze fundamentele half-wetendheid zich in het volgende nageslacht in ernstiger vormen zal voortzetten. Zo opent zich het perspectief op een samenleving waarin een groeiende meerderheid platter en dikker zal zijn. Verder is mede door links en een aantal intellectuelen in de jaren zestig de seksuele moraal veranderd. Maar het moderne genieten, het consumentisme in het algemeen is niet door links en ‘de’ intellectuelen verzonnen. De PVDA, Labour, de socialisten hebben niet de ketens van supermarkten opgericht en uitgebreid, ze zijn niet verantwoordelijk voor het dagelijkse reclamebombardement en het platste amusement op de televisie. Links heeft niet de kredietcrisis van 2008 veroorzaakt waardoor de Amerikaanse huizenmarkt is ingestort. Dat waren de bankdirecteuren die niettemin hun bonus hebben gekregen.

Sinds de triomf van het neoliberalisme zijn de economische grondslagen van de westerse maatschappij veranderd. Nu beseffen we dat het Westen opnieuw door een recessie kan worden getroffen of zelfs een langdurige crisis. De ervaring van de afgelopen kwart eeuw leert dat onder zulke omstandigheden in een westerse samenleving het gevaar van zulke uitbarstingen altijd aanwezig is. In onze steden ligt een tijdbom verborgen. En altijd weer worden we door de explosie verrast.

Links en rechts dragen samen de schuld voor de chaos van nu. Niemand weet een uitweg. Dat is het grootste probleem.

‘Niemand’? In elk geval 'niemand' van de Nederlandse opiniemakers behorend tot de ‘politiek-literaire elite,’ waar volgens Hofland zelf geen enkele ‘natie zonder’ kon. En waarom kan een volk niet zonder een intellectuele elite die van zichzelf zegt dat zij geen ‘uitweg [weet]’? Het was één van Hoflands talloze paradoxale pretenties die zijn carrière hebben getekend. Wanneer ‘capitalism hits the fan,’ zei de Amerikaanse hoogleraar economie Richard Wolff mij begin 2012, ‘dan realiseert iedereen zich ineens hoe propagandistisch de gladde praatjesmakers in de media al die jaren zijn geweest.’ Norman Mailer noemde hen ‘punditi, misdadige charlatans.’ Jarenlang beweerden de ‘punditi’ dat ze het beter wisten dan alle anderen; op die claim was hun aanspraak gebaseerd dat ze de ‘politiek-literaire elite’ vormden, een zogenaamde intellectuele avant-garde, nauwlettende de normen en waarden van de samenleving bewakend, maar nu ineens reageert zij alsof ze door een ‘spontane’ crisis is overvallen. 

Nog afgezien van hun voorspellingen is zelfs hun historische analyse onjuist of onvolledig. H.J.A. Hofland liet de economische ‘oorzaken’ van de verpaupering van een materialistische cultuur ‘voor wat ze zijn,’ omdat hij één ding zeker wist, namelijk dat hij in het kleine Nederland ongestoord kon wegkomen met deze nonsens. Nog steeds weigert de vermeende polder-intelligentsia zich bescheiden op te stellen en blijft zij alle aandacht opeisen. De meest vooraanstaande opiniemaker in Nederland, die moest toegeven dat ‘niemand’ van de zijnen  ‘een uitweg [weet],’was dezelfde autoriteit die zich ergerde aan internet, de in zijn ogen ‘gedigitaliseerde stem des volks,’ waarbij ‘de nieuwe media met de mening van de bloggers voor een groot deel van de publieke opinie toonaangevend [zijn] geworden,’ waardoor ‘internet het machtsgevoel van de ontevredenen [heeft] vergroot. Nu kunnen ze de wereld in hun wrok laten delen. Deze bloggers zijn de permanent wrokkenden in digitale gedaante.’ De rancune die uit Hoflands woorden zelf oprees was eenvoudig te verklaren: internet heeft het monopolie van de mainstream pers en haar opiniemakers teniet gedaan, met als gevolg dat ze hun macht kwijt zijn. En om dat ‘machtsgevoel’ ging het Hofland. Hij was niet meer nodig om namens de ‘elite,’ gelijk een middeleeuwse geestelijke, ‘het volk’ te vertellen wat ‘de waarheid’ was. En aldus blijken nu in de westerse democratie niet alleen allerlei andere opvattingen te bestaan, maar wordt tevens duidelijk dat ‘niemand’ van de ‘politiek-literaire elite’ een ‘uitweg’ weet. 

God hebbe Hoflands ziel, in het harnas gestorven, tot het bittere einde zijn meningen verspreidend. Maar over de doden niets dan goeds? Geen sprake van. Opiniemakers als Hofland hebben een systeem gepropageerd dat de mensheid grote schade heeft berokkend en komende generaties nog grotere schade zal berokkenen. Ik verzoek u nogmaals deze beweringen van Henk Hofland te lezen:

Sinds de triomf van het neoliberalisme zijn de economische grondslagen van de westerse maatschappij veranderd. Nu beseffen we dat het Westen opnieuw door een recessie kan worden getroffen of zelfs een langdurige crisis. De ervaring van de afgelopen kwart eeuw leert dat onder zulke omstandigheden in een westerse samenleving het gevaar van zulke uitbarstingen altijd aanwezig is. In onze steden ligt een tijdbom verborgen. En altijd weer worden we door de explosie verrast.

Wat wordt hier nu precies geopperd? Allereerst blijkt dat opiniemaker Hofland de afgelopen drie decennia niet had begrepen wat het neoliberalisme was, want pas 'nu beseffen we dat het Westen opnieuw door een recessie kan worden getroffen.’ De ‘we’ is de intelligentsia van de gevestigde orde in Nederland, die niet begreep wat er sinds het midden van de jaren zeventig economisch en financieel voor hun ogen gebeurde. Daarentegen waarschuwen kritische deskundigen overal ter wereld al enkele decennia dat de ineenstorting van de kapitalistische luchthandel onvermijdelijk was. Men kan onmogelijk lange tijd met niet-bestaand geld op beurzen blijven speculeren. In 2005, dus ruim vóor de kredietcrisis, vatte de Britse econoom Harry Shutt in zijn boek The Decline Of Capitalism. Can a Self-Regulated Profits System Survive? samen hoe het neoliberale kapitalisme al geruime tijd de productie van goederen en diensten niet meer nodig had om zijn winsten te kunnen verhogen. Sterker nog: speculeren leverde veel hogere winsten op dan produceren. Shutt wees bovendien op

the particularly desperate conjuncture at which the global economy has now arrived and the increasingly conflicted position of journalists, academics and others who still feel professionally obliged to go on trying to reconcile fantasy with reality -- at least in their public pronouncements.

Terwijl het dereguleren en privatiseren de vrije hand had gekregen, prezen de Nederlandse mainstream-intellectuelen de grote verworvenheden van het commerciële poldermodel, waarbij de politieke en economische elite het no-nonsens-beleid onderling in volle harmonie uitstippelden. Maar de uitverkoop voltrok zich niet alleen hier. Shutt:

by ending controls on capital movements and most restrictions on the ability of financial institutions to issue credit and different types of financial instrument, governments were effectively abandoning control over money supply, perhaps without even realising what they were doing. 

De neoliberale ideologie mag dan wel een terugtredende overheid hebben veroorzaakt, ‘het volk’ moet intussen wel voor de kosten van dit failliete systeem opdraaien om de nog steeds speculerende banken en de zogeheten ‘vrije markt’ via honderden miljarden aan belastinggeld overeind te houden. Het is een schrale troost dat nu ook de ‘politiek-literaire elite’ beseft dat dit systeem ‘zelfs een langdurige crisis kan veroorzaken.’ Men zou mogen verwachten dat deze 'elite' nu een toontje lager zou zingen, maar nee dus. Na eerst met een pedante stelligheid ‘het consumentisme’ van ‘de nieuwe mens’ met al zijn uitwassen de schuld te hebben gegeven eindigde Hofland in 2011 noodgedwongen met het voor de hand liggende feit dat:

Links niet de kredietcrisis van 2008 [heeft] veroorzaakt waardoor de Amerikaanse huizenmarkt is ingestort. Dat waren de bankdirecteuren die niettemin hun bonus hebben gekregen.

Ook dit laatste is evenwel opnieuw een vertekening van de werkelijkheid. Alsof enkele bankiers verantwoordelijk zijn voor het feit dat de gedereguleerde en geprivatiseerde democratie wereldwijd is uitgehold. De bankiers hebben niet meer gedaan dan gebruik maken van de mogelijkheden die de politiek voor hen creëerde, omdat, in de woorden van de toenmalige sociaal-democratische voorman Wim Kok, ‘Er geen alternatief [is] voor de maatschappelijke constellatie die we nu hebben en dus heeft het geen enkele zin daar naar te streven.’ Een conclusie die door de mainstream opiniemakers klakkeloos werd overgenomen en zelfs toegejuicht, zeker toen in de jaren negentig de luchthandel een enorme vlucht maakte en er geen eind leek te komen aan wat Hofland de ‘triomf van het neoliberalisme’ noemde. Nu zelfs de onnozele intellectuele ‘elite’ in Nederland beseft dat het systeem schipbreuk heeft geleden, zou het logisch zijn dat er een fundamentele kritiek komt op het neoliberale kapitalisme. Nee dus. Hofland, de stem van de gevestigde orde, maakte zich ongeruster over de onderklasse, want

De ervaring van de afgelopen kwart eeuw leert dat onder zulke omstandigheden in een westerse samenleving het gevaar van zulke uitbarstingen altijd aanwezig is. In onze steden ligt een tijdbom verborgen. En altijd weer worden we door de explosie verrast.

Even voor de goede orde: de ‘westerse beschaving’ was volgens Hofland de ‘schijndemocratie van het consumentisme’ met al zijn ‘hufterigheid, agressie, consumentisme en exhibitionisme,’ op straat. Welnu, deze ‘westerse beschaving’ wordt bedreigd vanuit ‘onze steden’ waar sinds ‘de afgelopen kwart eeuw’ een ‘tijdbom verborgen [ligt].’ Waar doelde Hofland op? Over welke ‘uitbarstingen’ sinds midden jaren tachtig had hij het? Die moeten massaal zijn geweest, anders kan er geen sprake zijn van een ‘gevaar’ voor de hele samenleving. Ik weet van geen enkele 'uitbarsting' van collectieve volkswoede. Integendeel zelfs, dankzij de westerse opiniemakers heeft een niet onaanzienlijk aantal burgers de 'verklaring' geslikt dat bijvoorbeeld 2008 het niet bestaande geld was ‘verdampt,’ en in plaats van de spiegelruiten van de banken in te gooien blijft de brave burger keurig belasting betalen zodat er inmiddels weer volop gespeculeerd kan worden op de beurzen terwijl de bezuinigingen op ‘het volk’ gewoon doorgaan. Hoe dan ook, Hofland had wel gelijk dat ‘[we] altijd weer door de explosie [worden] verrast.’ En opnieuw: ‘we’ zijn het establishment, waarvan Hofland meer dan een halve eeuw de spreekbuis bij uitstek was. Daarentegen beseft het denkend deel van de mensheid dat het neoliberale kapitalisme, met zijn groeiende kloof tussen arm en rijk, wereldwijd — nu ook hier in het ‘Vrije Westen’ —onvermijdelijk zal worden geconfronteerd met een‘uitbarsting’ van niet geringe woede onder de slachtoffers van het systeem. Alleen een zot en de ‘we’ van onze ‘politiek literaire elite’ zullen er door worden ‘verrast,’ maar dat zegt meer over hen dan over de werkelijkheid. Dit voerde Hofland tot zijn slotconclusie dat ‘Links en rechts samen de schuld [dragen] voor de chaos van nu. Niemand weet een uitweg. Dat is het grootste probleem.’

En daar moet de lezer het dan mee doen. Maar als ik voor mijzelf spreek: ik ben ‘links en rechts’ niet, want die ‘links en rechts’ zijn de twee vleugels van de ‘politiek-literaire elite,’ in de polder. Dat geen van de Nederlandse intellectuelen ‘een uitweg weet,’ wist ik al toen ik zestien was en geestelijk tot ontwikkeling kwam. Dat de exemplarische Henk Hofland pas recentelijk besefte dat ‘niemand’ van de praatjesmakers ‘een uitweg [weet]’bewijst alleen maar hoe hij volkomen ten onrechte al die jaren zichzelf zag als een vertegenwoordiger van de intellectuele ‘elite,’ een voorhoede die vóór de troepen uit het terrein verkende. Hofland was geen pijler waarop de westerse cultuur kon rusten, omdat ook hij een  profiteur was van een parasitaire cultuur. Het aller brutaalst is wel dat Hofland met zijn Platter & Dikker het beeld probeerde op te roepen dat de onderklasse het dreigende ‘gevaar’was. Met zijn rancuneuze dédain voor wat hij ‘het volk’ noemde, was Hofland zijn hele werkzame leven lang de officiële woordvoerder van de gevestigde orde met haar ‘necessary illusions.’ Wijlen Martin van Amerongen meldde in een geschreven portret van H.J.A. Hofland:

De als compliment bedoelde kwalificatie van 'de beste journalist van de twintigste eeuw' door één van zijn 'opper-pluimstrijkers' is tegelijkertijd een genadeloze beschrijving van zijn werkwijze, want inderdaad 'Hofland vertrouwt liever op zijn geheugen dan dat hij in de archieven afdaalt, ook al omdat hij ervan uitgaat dat de gemiddelde lezer nog slechter gedocumenteerd is. Hofland redt zich in eerste en laatste instantie altijd door zijn stijl.’

De journalist Van Amerongen verwonderde zich over het feit dat ‘[t]ussen zijn regels door' altijd 'een merkwaardig, moeilijk te verklaren soort agressiviteit’ schemerde. Een ander typerende karaktertrek was zijn‘extreme lichtgeraaktheid’ en het feit dat ‘Hofland instinctmatig' koos 'voor de Welingelichte Kringen of voor de man die zijn declaraties tekent.’ http://www.groene.nl/artikel/h-j-a-hofland-courantier 

Doordat hij zo oud werd, was Hofland getuige van de ondergang van de ideologische en materiële claims van het door hem zo lang gesteunde kapitalisme, en van vooral ook het morele en intellectuele bankroet van de zogeheten ‘politiek-literaire elite’ in de polder. Zij heeft gruwelijk gefaald en probeert nu, voordat ze niet meer kan, de schuld bij De Ander te leggen, de onderklasse, of de buitenlander, of de terrorist, of de vluchteling. Dit is één van de voornaamste redenen waarom ik als journalist de Nederlandse kaste van charlatans zal blijven volgen. Niet omdat ik denk dat zij daardoor een toontje lager zal zingen, geenszins. Dat is namelijk volstrekt onmogelijk omdat het hele poldermodel doortrokken is van de corruptie. Maar het is goed als de generatie van mijn kleinkinderen beseft dat er altijd dissidente stemmen zijn geweest. Uit ervaring weet ik hoe onzeker de ‘elite’ is, hoe bang en kortzichtig zij is. Meer dan wat ook schrikt zij van elke dissidente stem. In de stilte komt het zachtste geluid als een donderverslag aan. En voor de rest: naar de hel met de collaborateurs. 

Henk Hofland, volgens Trouw een 'Superjournalist,' wat dat ook moge zijn, (vermoedelijk een Kuifje in het Kwadraat), en zijn'necessary illusions.'  Harold Lasswell: 'the best judges are the elites, who must, therefore, be ensured the means to impose their will, for the common good.'