De Mainstream Pers 116

Op de vraag of The Wolf of Wall Street volgens DiCaprio immoreel is, antwoordt de acteur:

‘Die bijna mystieke drang tot consumeren van Belfort zit in de menselijke natuur. Ik wil dat niet veroordelen. Opportunisme en hebzucht zijn overlevingsmechanismen. Maar als wij straks met acht, negen miljard mensen op de wereld zijn, leidt grenzeloze consumptie met de dollar als enige god niet echt tot een zonnige toekomst.’

http://www.nrc.nl/breedbeeld/2014/01/05/dicaprio-over-the-wolf-of-wall-street-een-hectische-film-vol-hebzucht/ 

The Wolf of Wall Street is ‘een misdaadfilm,’ aldus de NRC, en ‘is gebaseerd op de memoires van aandelenhandelaar Jordan Belfort, gespeeld door DiCaprio.’

Jordan R. Belfort (born July 9, 1962) is an American motivational speaker and former stockbroker. He was convicted of fraud crimes related to stock market manipulation and running a penny stock boiler room for which he spent 22 months in prison… Jordan was raised in a Jewish home and remains Jewish… Belfort started his career as a broker at L.F. Rothschild.

http://en.wikipedia.org/wiki/Jordan_Belfort

In business, the term boiler room refers to an outbound call centre selling questionable investments by telephone.

http://en.wikipedia.org/wiki/Boiler_room_(business)

before he went to prison, Belfort had become a kind of neurotic, Long Island version of Scarface. “I was in the midst of a cocaine-induced paranoia that was so deep I’d actually taken a few potshots at the milkman with a twelve-gauge shotgun,” he writes in his first book. After that, he nearly killed himself. ‘It looked beautiful, a purple pyramid,’ he writes of morphine pills piled up in his hand. ‘I threw them back and started chewing.’ The drugs. The greed. That always empty feeling.

http://www.vulture.com/2013/12/jordan-belfort-real-wolf-of-wall-street.html

Met andere woorden, over deze gewetenloze misdadiger, die tot ’22 maanden gevangenisstraf’ werd veroordeeld wegens fraude en oplichting, is een film gemaakt, waarover ‘Time Magazine reports that almost all of the far-fetched appearing escapades depicted in the movie were in fact true.’ Nu de vraag: waarom stelde NRC’s filmredacteur Coen van Zwol, die ‘in 1999 de prijs voor de dagbladjournalistiek [won],’ aan DiCaprio de vraag of hij Belfort ‘immoreel’ vond? Wat is de relevantie van die vraag voor de mainstream NRC-lezer? Had hij verwacht dat DiCaprio onmiddellijk had geantwoord dat fraude en oplichting morele handelingen zijn? Of zou men zich niet mogen uitspreken over Belfort’s misdaden omdat hij van joodse huize is? Zo nee, wat is dan de reden van de vraag of misdaad immoreel is? Kennelijk is de neoliberale-cultuur inmiddels zo diep in het bewustzijn van de yuppen verankerd, dat zij niet meer weten wat moreel onaanvaardbaar is, en wat dat betreft is ook Coen van Zwol een illustrerend voorbeeld van het postmoderne relativisme, waarbij er geen enkele waarheid meer bestaat, behalve dan materiële rijkdom. Al eerder heb ik me over Coen van Zwol verbaasd, zoals u hier kunt lezen.

http://stanvanhoucke.blogspot.nl/search?q=coen+van+zwol

De NRC-filmredacteur schreef onder de kop ‘Verloedering op epische schaal’:

In Scorseses The Wolf of Wall Street speelt DiCaprio aandelenzwendelaar Jordan Belfort, wiens quasi-respectabele bedrijf Stratton Oakmont beleggers in de jaren negentig ruim 200 miljoen dollar ontfutselde. Belfort, die op zijn 26ste naar eigen zeggen al 49 miljoen dollar verdiende, investeerde dat in callgirls, Ferrari’s, pillen en bergen cocaïne. Uiteindelijk leverde dat hem slechts 22 maanden celstraf op – Belfort verraadde namelijk al even gemakkelijk al zijn oude zakenpartners.

slachtoffers van Belfort, die nog maar 11,6 miljoen terugzagen van de 110 miljoen dollar die Belfort hun nog schuldig is…

Wat trok u in Belforts verhaal? U hebt zes jaar met het script geleurd.

DiCaprio: ‘Ik vond het script geweldig. Ik kon me nauwelijks voorstellen dat zo’n schaamteloos narcistisch persoon echt bestond. Belforts motivatiespeeches voor de werknemers van Stratton Oakmont: Braveheart in dienst van de hebzucht! Zoiets had ik nog nooit gelezen. Ik moest er ook wel 100 procent achter staan. Anders hadden we nooit, nooit, nooit zo’n groot budget gekregen voor een film met al die louche personages en een moderne Caligula in de hoofdrol.’ […]

‘Belfort zocht continu naar mazen en gaten in de wet, maar binnen een financieel systeem dat aanmoedigt daar maximaal profijt van te trekken.’ […]

‘Weet u, alles komt echt uit Belforts leven. Hij is grenzeloos egoïstisch en hedonistisch en kent geen schaamte. Kwam hij tot inkeer? Ik betwijfel het, maar we laten dat in het midden. Ik denk ook dat hij genoot van de aanbidding van zijn werknemers. Er zit iets van een sekteleider in hem.

Films verplaatsen ons zo vaak naar de duistere kant van de mens. Daar worden we zelf niet beter van, maar we gaan er misschien wel door nadenken.’

Kennelijk begrijpt de interviewer de strekking van het antwoord niet, want onmiddellijk na DiCaprio's opmerking 'we gaan er misschien wel door nadenken,’ stelt Coen van Zwol de vraag: ‘Vindt u The Wolf of Wall Street immoreel?’ Het 'nadenken' lukt de  gediplomeerde mainstream journalist niet.

Drs. Van Zwol studeerde van 1982 tot 1988 geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Vervolgens volgde hij een jaar postdoctoraal journalistiek aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij begon zijn carrière als freelance journalist. Sedert 1992 werkt Van Zwol voor het dagblad NRC Handelsblad

http://nl.wikipedia.org/wiki/Coen_van_Zwol

‘The drugs. The greed. That always empty feeling,’ het comazuipen ‘een soort trend die recent in Duitsland, Nederland en Engeland opkwam, bij groepjes jongeren. Bijzonder verontrustend is het feit dat het fenomeen soms ook blijkt aan te slaan bij jonge tieners.’ Dat ‘eeuwige lege gevoel.’ Het moet Coen van Zwol kennelijk allemaal zijn ontgaan. Of misschien vindt hij het normaal, is ‘verloedering op epische schaal’ de norm geworden, louter spannend en zelfs ‘komisch.’ Hoewel de vervreemding, de leegte van de westerse consumptiecultuur, in grote landen uitvoerig is bestudeerd lukt het de Nederlandse ‘politiek-literaire elite’ niet om achter de façade te kijken, en moet ze alles letterlijk uitgespeld krijgen. In De eeuw van mijn vader schreef Geert Mak over het begin van de massaproductie en dus de kapitalistische noodzaak van massa-consumptie in de jaren twintig van de twintigste eeuw:

Voor de jeugd zelf, en zeker de ongeschoolde arbeidersjeugd, betekende dit alles voornamelijk: meer geld, meer vrije tijd, meer pret. Hun café- en bioscoopbezoek – in onze tijd volstrekt normaal – gaf aanleiding tot heftige polemieken. Zo waarschuwde de voorman van de socialistische Arbeiders Jeugd Centrale (AJC), Koos Vorrink: ‘Hoe leeg en arm is het leven van de jonge arbeiders of arbeidsters, wier geestelijk voedsel bestaat uit filmmoorden, detectieve romans, voetbalopwinding en dergelijke, wier ontspanningsbehoeften niet verder reiken dan een pot bier, een doos sigaretten en een stuk kwatta.’

Ook de mannenbroeders begonnen op deze verschijnselen te reageren, op hun eigen manier. Gewone blijdschap, een beetje gewichtloos geluk, daarvoor was in de gereformeerde leer nooit veel ruimte geweest, maar nu werden de duimschroeven extra aangedraaid. Het ernstigste was altijd het beste, en hoe meer er ‘geworsteld’ werd, en er ‘offers’ werden gebracht, des te beter was het.

Ik geloof het onmiddellijk, al was het maar omdat Geert Mak uit ervaring spreekt, hijzelf is afkomstig uit een dergelijk milieu, en zijn schijnbaar rechtzinnige vader zag in het interbellum de mensen op zondag liever ‘de kerk’ binnengaan dan een ‘sociëteit’ om daar ‘een beetje gewichtloos geluk’ na te jagen. De vraag is nu wat zijn zoon’s begrip ‘pret’ inhoudt. Is het consumentisme werkelijk het beleven van ‘vreugde, lol, plezier, vrolijkheid’? Zo ja, hoe is het dan te verklaren dat het summum van ‘gewichtloos geluk’ vandaag de dag maar al te vaak eindigt in ‘The drugs. The greed. That always empty feeling,’ het comazuipen? En alles gekenmerkt door eenzelfde massaliteit als sportevenementen. Als Geert Mak The Great Gatsby had gelezen, het meesterwerk F. Scott Fitzgerald dat in 1925 verscheen, dan had hij geweten dat de illusie van een ‘beetje gewichtloos geluk,’ door de grote Amerikaanse auteur toen al op een scherpzinnige manier werd doorgeprikt.

In 1924 schreef F. Scott Fitzgerald vlak voor de publicatie dat The Great Gatsby ‘a new thinking out [is] of the idea of illusion.’  Zijn boek dat door Amerikaanse literatuurcritici tot één van de grootste romans van de twintigste eeuw wordt beoordeeld, is een afrekening met de illusie van de 'American Dream,' dat voornamelijk gebaseerd is op het materialisme van de consumptiecultuur. The Great Gatsby portretteert de jaren 20 niet als de ‘Roaring Twenties,' zoals de massamedia tot vervelens toe doen, maar als ‘a time of illness and disease,’ waaraan Fitzgerald aan toevoegde dat desondanks die droom ‘our dream too’ is. Het in wezen tragische streven een materialistische 'droom’  te verwezenlijken, werd tot norm verheven. De Amerikaanse humorist George Carlin verklaarde eens dat het de ‘Amerikaanse Droom’ wordt genoemd, ‘because you have to be asleep to believe it.’ Die droom kan natuurlijk nooit werkelijkheid worden en wel omdat de begeerte onverzadigbaar is, en het kapitalisme, zeker in zijn neoliberale vorm, alleen maar kan overleven door het scheppen van onverzadigbare begeerten.

In Critical Essays on Fitzgerald’s The Great Gatsby stelt een Amerikaanse intellectueel:

‘Gatsby, divided between power and dream, comes inevitably to stand for American itself. Ours is the only nation that prides itself upon a dream,’

aldus Lionel Trilling, de gerespecteerde literatuurcriticus die Scott Fitzgerald ‘the spokesman and symbol’ noemde van ‘his own restless generation.’ Iemand die The Great Gatsby niet heeft gelezen, een roman ‘we have to deal with ever afterward,’ kan moeilijk de Amerikaanse en de Europese consumptie-cultuur van de twintigste eeuw doorgronden, en dat is dan ook één van de redenen waarom Geert Mak’s Reizen zonder John en De eeuw van mijn vader de noodzakelijke diepte missen.

Wijlen Norman Holmes Pearson, een prominente Amerikaanse intellectueel, merkte in dezelfde Critical Essays het volgende op over de rijke parasieten en hun aanhang die The Great Gatsby bevolken:

The stimulation of these people who dance their lives comes from outside rather than inside of themselves, as though will did not count but only the helpless stimulation of the senses as they are played upon by the winds of the band. This is not the Gay Twenties, when youth was free, but a time of illness and disease,

een narcistische tijd waarin het moderne reclamejargon al snel versleten raakte door het misbruik van de taal, en waarin Gatsby

the uncontrolled romantic [is], his is the American Dream of succes. Into his ambition, he has absorbed what a man like Benjamin Franklin, through his Autobiography, has come to stand for as an image: that a man can be what he makes himself to be,

iemand die met geld een nieuwe ‘identiteit’ kan kopen, aldus Holmes Pearson. Tegelijkertijd wees Ross Posnock, hoogleraar Engels aan de prestigieuze Columbia University in dit verband erop dat Fitzgerald

was not glibly posturing when he stated late in life that his outlook was ‘essentially Marxian,’

wat ondermeer duidelijk wordt wanneer Marx’s uiteenzetting over ‘commodity fetishism’ wordt getoetst aan Gatsby’s wereld, met die aantekening dat Fitzgerald 

‘does not share their abhorrence of capitalism. Fitzgerald’s notorious ambivalence toward the rich was vital to his artistic power, for his double consciousness permitted him not to expose the hidden corruption of their society but to reveal the seductive allure of what he indicted.’  

In 1924 verklaarde de auteur dat hij een ‘pessimist [en] een communist’ was ‘with Nietzschean overtones.’ De uit een bankiersgezin stammende marxistische filosoof George Lukacs wees erop dat tegenstrijdigheden een onlosmakelijk onderdeel zijn ‘to the nature of capitalism,’ en het besef dat die bestaan is geen ‘sign of imperfect understanding of society,’ maar juist de cruciale stap om de ‘illusions, enveloping all phenomena in capitalist society,’ te kunnen doorgronden. Ross Posnock voegt hieraan toe:

Strikingly, Fitzgerald’s conflicting images of the individual suggested in his 1924 statement recall a central contradiction that Lukacs finds in capitalism:

‘the fact that the bourgeoisie endowed the individual with an unprecedented importance, but at the same time that same individuality was annihilated by the economic conditions to which it was subjected by the reification created by commodity production… The novel’s account of man’s relation to society… profoundly agrees with Marx’s great discovery that it is social reality rather than individual consciousness that determines man’s existence.’

Deze visie laat zien hoe ‘leeg en arm’ niet alleen de geest van de rijke is in een kapitalistische samenleving, maar ook die van de ‘ongeschoolde arbeidersjeugd,’ toen al was, en hoe hun streven naar ‘een beetje gewichtloos geluk,’ als compensatie diende voor een kleurloos en geestdodend arbeidsbestaan, waarin ‘een pot bier, een doos sigaretten en een stuk kwatta,’ in de woorden van Mak junior, ‘gewone blijdschap’ moest opleveren.

Maar in deze context plaatst de bestseller-auteur de eeuw van zijn vader niet. De kapitalistische massamaatschappij zoals die in de jaren twintig zijn definitieve vorm kreeg wordt door Mak niet geanalyseerd, evenmin als de rol van het individu in een samenleving die het individualisme verheerlijkt en tegelijkertijd het conformisme afdwingt. Massapsychologie speelt in De eeuw van mijn vader geen rol van betekenis. En omdat hij ook F. Scott Fitzgerald’s werk niet heeft gelezen beseft hij niet hoe belangrijk dit is om de moderne maatschappij te kunnen begrijpen, niet alleen in het land waarvoor Mak ‘een geheime liefde’ koestert, maar ook in het Europa van ‘Geen Jorwerd zonder Brussel’ dat dezelfde weg opging. Ross Posnock:

Far from trivial, commodities are ‘mystical,’ because they originate as ‘the products of men’s hands,’ yet ‘appear as independent beings endowed with life,’ Marx maintains. ‘This I call the Fetishim which attaches itself to the products of labor, so soon as they are produced as commodities, and which is therefore inseperable from the production of commodities.’ Capitalism, since it is founded on commodity exchange and production, forces the worker himself to become a thing to be bought and used. Yet not only the worker, Marx insists, but ‘everything… is sold as objects of exhange… everything had been transformed into a commercial commodity.’

Vandaar de moderne vervreemding die in The Great Gatsby verder wordt uitgewerkt, en één van de belangrijkste kenmerken is geworden van onze, in de VS, ontwikkelde consumptiemaatschappij. De markt bepaalt nu het wezen van de mens. Ross Posnock:

Inevitably, then, in capitalism social relations acquire a commodified character, as people become objects for each other, sized up as commodities to be bought or sold. This condition Lukacs calls reification: Marx alienation designates the more general phenomenon of dehumanization. Crucial in understanding reification is to recognize it as a process if mystification invisible to the individual, who acts under the illusion of being a wholly free and autonomous subject, while in fact existing more as a manipulated object of larger economic and commercial powers. Instead of seeming abnormal and dehumanized, reification always appears natural, absolutely objective, and thus conceals the historic specific form of capitalist social relations. In short, the condition of reification imposes a ‘blanket ignorance upon anyone trying to understand capitalism.’ Bourgeois society enforces a veil over all contradictions in an effort to maintain the illusion that capitalism is ‘eternally valid… predestined to eternal survival by the eternal laws of nature and reason. Thus the task of philosophy, according to Marx, is to demystify, to ‘unmask human self-alienation’ endemic to capitalism… And in the realm of fiction no American novelist, with the exception of Henry James, has dramatized more vividly and subtly than Fitzgerald the insidious extent to which money deforms human life.’

Scott Fitzgerald schreef voor een geschoold publiek dat de vervreemding uit eigen ervaring kende, en nog steeds niet helemaal vergiftigd was door het materialisme als enige concretisering van de ‘American Dream.’ De ‘droom’ die de Amerikaanse schrijfster Mary McCarthy in 1962 als volgt omschreef:

The inalienable rights to life, liberty, and the pursuit of happiness appear, in practice, to have become the inalienable rights to a bathtub, a flush toilet, and a can of Spam.

Maar ook Mary McCarthy is door Mak niet gelezen en de bewering van Vrij Nederland dat ‘Reizen zonder John een combinatie’ is van onder andere ‘een reis door de literatuur’ is volstrekt bezijden de waarheid. Had Mak The Great Gatsby gelezen dan zou hij hebben begrepen welke magische rol geld op elk niveau van de Amerikaanse samenleving speelt. Professor Ross Posnock:

Money, says Marx, ‘since it has the property of purchasing everything… is the object par excellence.’ Money is the most mystifying, fantastic commodity of all. Describing its magical powers, Marx, in the 1844 manuscripts, provides a most relevant frame of reference for understanding the ‘purposeless splendor’ and ‘foul dust’ of Gatsby’s world. One brief example from Marx’s exuberant catalog of instances must suffice. ‘I am ugly, but I can buy the most beautiful woman for myself. Consequently, I am not ugly, for the effect of my ugliness, its power to repel, is annulled by money… Does not my money, therefore, transform all my incapacities into their opposites?’ This power to transform and invert is precisely what is terrifying for Marx, and a source of the incoherence of capitalist social reality. Because money ‘exchanges every quality and object for every other, even though they are contradictory, it forces contraries to embrace’: ‘It confounds and exchanges everything, it is universal confusion and transposition of all things, the inverted world, the confusion and transposition of all natural and human qualities.’ The moral, emotional, and spiritual chaos unleashed by money is at the center of The Great Gatsby.

Meer over Mak’s ‘gewichtloos geluk’ later.