'Deskundigen' 74

De Amerikaanse soft power is dan ook, hoewel aangetast, nog altijd sterk aanwezig. En daarmee bedoel ik niet alleen de affiniteit die miljarden wereldburgers koesteren met de Amerikaanse muziek, literatuur en andere culturele uitingen, en ook niet enkel de aantrekkingskracht van de Amerikaanse consumptiemaatschappij. Soft power is, in de kern, de overtuigingskracht van een staat, de kracht om het debat naar zich toe te trekken, om de agenda van de wereldpolitiek te bepalen.

Geert Mak. Pagina’s 522 en 523. Reizen zonder John.

Nu de werkelijkheid. Beperk ik me tot Mak zelf dan blijkt uit de literatuurlijst van zijn reisboek dat het  tegenvalt wat betreft zijn ‘affiniteit‘ met ‘de Amerikaanse… literatuur.’ Er staan opmerkelijk weinig Amerikaanse literaire werken in vermeld. En wat betreft zijn bewering dat ‘miljarden wereldburgers’ ‘affiniteit…voelen’ met ‘de Amerikaanse… literatuur,’ ook dat is in al zijn stelligheid een onjuiste bewering, al was het maar omdat de helft van de ‘wereldbewoners’ van rond de twee dollar per dag ieder moet zien te overleven en dus geen geld voor Amerikaanse literatuur heeft, en dat degenen die er wel geld voor hebben in een beeldcultuur leven waar sprake is van ‘ontlezing.’ Daarentegen zien ‘miljarden wereldburgers’ wel de melige Amerikaanse soaps en platte televisieseries met veel geweld, maar juist die vermeldt Mak niet. Zonder overdrijving kan men stellen dat ‘de echte doorsnee Amerikaan,’ waar Mak het over heeft, opgroeit met geweld. De volgende feiten:

The average American watches more than 4 hours of TV each day (or 28 hours/week, or 2 months of nonstop TV-watching per year). In a 65-year life, that person will have spent 9 years glued to the tube.

Number of murders seen on TV by the time an average child finishes elementary school: 8,000

Number of violent acts seen on TV by age 18: 200,000

Percentage of Americans who believe TV violence helps precipitate real life mayhem: 79

Number of 30-second TV commercials seen in a year by an average child: 20,000

Number of TV commercials seen by the average person by age 65: 2 million

Percentage of survey participants (1993) who said that TV commercials

aimed at children make them too materialistic: 92

http://www.csun.edu/science/health/docs/tv&health.html

Eveneens zonder overdrijven kan men stellen dat de ‘de echte doorsnee Amerikaan’ is gehersenspoeld zodra hij de adolescentie heeft bereikt, want de reclame verkoopt niet in de eerste plaats een product maar een illusie, een mens- en wereldbeeld, een model hoe de consument zich dient te gedragen, net zoals het zogeheten amusement dit doet, van soaps tot politieseries. Vandaar dat ook presidenten en oorlogen via dezelfde reclametechnieken worden verkocht, met kleine, inhoudsloze, vaak onderling tegenstrijdige soundbites. Daarom voelde Reagan zich als een vis in het water. De oud-filmster kon met evenveel gemak verklaren dat het zijn ‘highest priority’ was ‘to deter and prevent’ een nucleaire oorlog, als het met flair voeren van een campagne voor de extreem rechtse Barry Goldwater die pleitte voor ‘defoliation of the forests [in Vietnam] by low-yield atomic weapons.’ En dat natuurlijk met ‘God On Our Side’ en ‘God Bless America.’ Wat dat betreft handelde ook George Bush junior in een traditie toen hij op 30  januari 2002 tijdens zijn eerste State of the Union Address het Congres en het Amerikaanse volk liet weten dat ‘God is near,’ en dat er weliswaar sprake was van ‘our nation’s grand story’ maar dat ‘We are not this story’s author, who fills time and eternity with his purpose… And the angel still rides in the whirlwind and directs this storm.’  Dit geloof is zo diep geworteld dat ‘de echte doosnee Amerikaan’ deze doctrine klakkeloos aanneemt en ook niet verbaast opkeek toen Bush junior het volgende opmerkte over de speciale ‘missie’ die hun land zou hebben:

+ The Inaugural Address, January 20, 2001

After the Declaration of Independence was signed, Virginia statesman John Page wrote to Thomas Jefferson: 'We know the race is not to the swift nor the battle to the strong. Do you not think an angel rides in the whirlwind and directs this storm?' This work continues. This story goes on.

+ Speech to Joint Session of Congress and theCountry, September 20, 2001.

The course of this conflict is not known, yet its outcome is certain. Freedom and fear, justice and cruelty, have always been at war, and we know that God is not neutral between them.

 + President's Remarks to the Nation, September 11, 2002

We cannot know all that lies ahead. Yet, we do know that God had placed us together in this moment, to grieve together, to stand together, to serve each other and our country. And the duty we have been given -- defending America and our freedom -- is also a privilege we share.

+ The State of the Union Address, January 28, 2003

As our nation moves troops and builds alliances to make our world safer, we must also remember our calling as a blessed country is to make this world better.

+ State of the Union Address, January 20, 2004

America is a nation with a mission, and that mission comes from our most basic beliefs. We have no desire to dominate, no ambitions of empire. Our aim is a democratic peace -- a peace founded upon the dignity and rights of every man and woman. America acts in this cause with friends and allies at our side, yet we understand our special calling: This great republic will lead the cause of freedom.

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/jesus/president/public.html

Toen hij door zijn partij voor de tweede maal werd voorgedragen als presidenteskandidaat verklaarde Bush junior dat ‘America is called to lead the cause of freedom’ omdat vrijheid ‘is the Almightry God’s gift to every man and women in the world,’ en bovendien bezat de VS ‘a calling from beyond the stars to stand for freedom,’ een boodschap die met intstemming werd ontvangen. Net als zijn voorgangers was Bush er van doordrongen dat ‘We’ve been called to a unique role in human events.’ En de illegale meedogenloze bezetting van Irak werd verdedigd met de bewering dat ‘The advance of freedom is calling our time… It is the calling of our country.’ Het messianisme is nooit verdwenen, het is de basis waarop het militair industrieel complex rust en de Amerikaanse buitenlandse politiek zo onevenwichtig en gevaarlijk maakt. The Chosen Peoples:

George W. Bush might have been original in the extravagance of his certitude, in the extremity of his doctrine, and in the clumsiness of his articulation of it – not to mention his execution – but he was not original in the general contours of his idea of America’s divinely inspired passion. America was founded with a messianic mission it can neither free itself from nor comfortably settle into. Sometimes the mission has been construed as divinely granted; sometimes it has been framed as a secular myth; sometimes it has dangled in ideological space, without definite provenance. Sometimes it has emphasized freedom, sometimes prosperity. But the power of the idea throughout all its variants may be measured by its endurance – a tribute to its success in binding together a nation of disparate origins, unrepentant individualism, and clashing ideals. The mission’s partisans and antagonists alike have agreed that only forward momentum in some common direction could keep the disparate elements from flying apart in centrifugal motion. For much of American history, that common direction has been outward – into the wilderness, against enemies.

Het Amerikaans messianisme dient inderdaad als de rechtvaardiging van het expansionisme, het veiligstellen van markten en een greep houden op de noodzakelijke grondstoffen daarvoor. In The Tragedy of American Diplomacy eindigde de grote Amerikaanse historicus William Appleman Williams in 1972 met de volgende conclusie:

After fifty years of the Open Door Policy, twenty five years of the Good Neighbor Policy, and more than a decade of a crusade against communism, conditions throughout most of the free world did not verify either the assumptions, arguments, or promises of the policy of the open door.

Dat gebrek leidt er toe dat een Nederlandse opiniemaker die doorgaat voor ‘Amerika-deskundige’ vandaag de dag nog het volgende kan beweren:

Amerika [zal] in de loop van deze eeuw van een dominante wereldmacht weer het ‘gewone’ land moeten worden dat het tot 1940 was.

Geert Mak in Vrij Nederland van 3 november 2012.

Ondanks al zijn stelligheid kent Mak, getuige onder andere het bovenstaande citaat, de werkelijkheid niet zoals die beschreven wordt door breed georienteerde Amerikaanse wetenschappers als William Aplleman Williams:

On the one hand, the United States relies, in its own thinking as well in practice upon a great imbalance in its economic relations with poorer and weaker countries to achieve that standard of living. Even then, moreover, there are great extremes of wealth and power within American society. And, on the other hand, American foreign policy has not produced either the kind or the degree of military security that policy-makers have asserted to be desirable and necessary. The basic question raised by these failures is not, as so often asserted, one of how to implement the existing policy more efficiently, but is instead whether or not the policy can – because of its inherent nature – ever produce its avowed objectives. The evidence indicates it cannot.

The Open Door Policy has failed because, while it has built an American empire, it has not initiated and sustained the balanced and equitable development of the areas into which America expanded. When it increased the gross national product of an area, for example, it did so under conditions which immediately removed much of the added wealth… Little of what remained was invested in the development of the political economy, let alone distributed among the population. Finally, the basic change that occurred over the period of American penetration was an intensification of the tensions and conflicts within the other society.

De ‘Open Door Policy,’ die tegenwoordig ‘het globalisme’ wordt genoemd of de politiek van de zogeheten ‘vrije markt,’ voert William Appleman Williams tot de conclusie dat

It is time to stop defining trade as the control of markets for our surplus products and control of raw materials for our factories. It is time to stop depending so narrowly – in our thinking as well as in our practice – upon an informal empire for our wellbeing and welfare.

It is time to ask ourselves if we are really so unimaginative that we have to have a frontier in the form of an informal empire in order to have democracy and prosperity at home. It is time to say that we can make American society function even better on the basis of equitable relationships with other people.

It is time to stop defining trade as a weapon against other people with whom we have disagreements. It is time to start thinking of trade as a means to moderate and alleviate those tensions – and to improve the life of the other people.

It is time to stop trying to expand our exports on the grounds that such a campaign will make foreigners foot the bill for our military security. It is time instead to concern  ourselves with a concerted effort to halt and then cancel the armaments race.

Dit advies werd veertig jaar geleden geschreven door een vooraanstaande Amerikaanse intellectueel. We merken vandaag de dag hoe profetisch zijn woorden waren en hoe simplistisch het is te denken dat een eenvoudige terugkeer naar het “‘gewone’ land… dat het tot 1940” zou zijn geweest. een oplossing zal bieden. De westerse mainstream gaat ervan uit dat de wereld volledig maakbaar is en dat een historisch gegroeide cultuur als het consumentisme op relatief korte termijn te veranderen is. Nog afgezien van het feit dat de gevestigde orde alles zal doen om een dergeljke omslag mogelijk te maken, begrijpen naieve opiniemakers als Mak niet hoe ingrijpend en langdurig een dergelijke omschakeling vooral psychologisch en cultureel zal zijn. Een beschaving verzint niet in een handomdraai een nieuwe mythe, een nieuwe zingeving, een nieuwe orde. Bovendien zal er allereerst een fundamentele kritiek in de publieke discussie mogelijk moeten zijn, en kritiek wordt nu juist in elk totailitair systeem, en dus ook in het consumentistische cultuur, onmiddellijk gemarginaliseerd. In het geval van de VS zouden de inwoners van dat imperium zich moeten realiseren dat hun eeuwenoude expansionisme en daarmee de vernietiging van de indianen en alle anderen die in de weg staan de rode draad in hun geschiedenis is. Het Amerikaanse volk zou eerst moeten beseffen wie het werkelijk is. William Appleman Williams:

Having structured a creative response to the issue of democracy and prosperity at home, the United States could again devote a greater share of its attention an energy to the world scene. Its revamped foreign policy would be geared to helping other peoples achieve their own aspirations in their own way. The essence of such a foreign policy would be an open door for revolutions. Having come to terms with themselves – having achieved maturity – Americans could exhibit the self-discipline necessary to let other peoples come to terms with themselves. Having realized that ‘self-righteousness is the hallmark of inner guilt,’ Americans would no longer find it necessary to embark upon crusades to save others.

Zolang Amerikaanse presidenten als Obama blijven denken ‘that America must play its role in ushering in a new era of peace,’ terwijl onder zijn eerste termijn als president de militaire uitgaven bleven toenemen is niet te verwachten dat er iets wezenlijks zal veranderen aan het superioriteitsgevoel van de Amerikaanse elite.

Al in 1966 uitte senator William Fulbright, de langst zittende voorzitter van de Senate Foreign Relations Committee scherpe kritiek op het Amerikaanse gewelddadig streven naar hegemonie in de wereld door op te merken dat ‘we cannot face up to this arrogant sense of our own superiority, this assumption that it is our God-given role to be the dominmant power in the world.’ Verwijzend naar het almaar uitdijend militair industrieel complex waar president Eisenhower vijf jaar eerder al voor had gewaarschuwd constateerde Fulbright dat ‘violence had become the nation’s leading industry.’ Hij drong erop aan de Amerikaanse rethoriek over ‘a city on the hill,’ en ‘beacon light,’ en ‘the self-evident truths of man’ achterwege te laten omdat ze alleen getuigen van ‘a superiority complex.’  Vergeefs, zoals we nu weten. De dynamiek van dit systeem was te krachtig geworden om te beheersen en om een nieuwe koers mogelijk te maken. Het was en is slechts een enkeling in de Amerikaanse politiek die ’Verlichtingsidealen’ in de praktijk nastreeft. Meer daarover maandag.