De Nihilistische Afgoden in Nederland

De grootste gedachtenfout van de marxisten was dat na de ‘burgerlijke’ revolutie, het proletariaat de macht van de bourgeoisie zou overnemen. Maar mede door het voortdurende kapitalistische ‘perception management’ is dit niet gebeurd. De niet aflatende propaganda voor de consumptiecultuur bleek sterker dan het verlangen naar vrijheid door medezeggenschap. Hoe nu verder, nu ook de materialistische cultuur op haar grenzen is gestuit? 

In de politiek kent men geen eeuwige vriendschappen, alleen eeuwige belangen. Zoals bekend komt aan elk imperium eens een einde, maar wat dan in een wereld vol massavernietigingswapens? Armageddon? Collectieve zelfmoord? Waar komt dit nihilisme vandaan? Friedrich Nietzsche schreef nadat hij God dood had verklaard in een brief aan zijn vriend Overbeck over dit nihilisme: ‘Es wird einmal an meinen Namen die Erinnerung an etwas Ungeheueres anknupfen — an eine Krisis, wie es keine auf Erden gab, an die tiefste Gewissens-Collision, an einde Entscheidung, heraufbeschworen gegen Alles, was bis dahin geglaubt, gefordert, geheiligt worden war.’ En toen de westerse wereld op het punt stond massaal ontheiligd te worden, stelde de filosoof het volgende: ‘Mir besteht mein Leben jetzt in dem Wunsche dass es mit allen Dingen anders gehen moge, als ich sie begreife; und dass mir jemand meine “Wahrheiten” unglaubwurdig machen,’ en wel omdat door de doodverklaring van God het nihilisme zijn intrede deed ‘der unheimlichste aller Gäste.’

Let wel, ’de griezeligste van alle gasten,’ kan zich in elke vorm manifesteren, zelfs schaterlachend, zoals op 4 mei 2023 te zien was toen op de dag van de dodenherdenking Ollongren, Zelensky en Rutte lachend werden gefotografeerd. Drie politici voor wie alles een prijs heeft, maar niets meer een waarde vertegenwoordigt. Het feit dat er in Nederland niet onmiddellijk een collectieve weerzin opsteeg demonstreert hoe wijd verspreid het nihilisme inmiddels is. Niets is meer heilig, sacraal, verheven, gewijd; alles is politiek geworden, plat, hoerig, doortrapt, grauw.    

Wijlen Imre Kertész had gelijk, de holocaust is ‘een trauma van de Europese beschaving’ en voor onze ‘civilisatie’ zal het ‘een vitale kwestie zijn of dit trauma in de Europese samenlevingen zal voortbestaan als cultuur of als neurose, als scheppende of als destructieve kracht.’   

Ik bedoel: hoeveel dieper kunnen de Nederlanders moreel nog zakken, wanneer zij kritiekloos de woorden van D’66 minister van Defensie, Kajsa Ollongren, niet alleen lethargisch accepteren maar zelfs toejuichen dat 'Oekraïners ons vuile werk opknappen,’ en politiek Den Haag daarom nog meer wapens naar de slagvelden stuurt, terwijl men kan weten dat de Oekraïners niet in staat zijn deze oorlog te winnen? Waar komt al dit nihilisme vandaan? Kertész zei eind vorige eeuw ervan overtuigd te zijn dat:

de oorzaak van de devaluatie van het leven, het razendsnel om zich heen grijpende existentiële verval gelegen is in een diepe moedeloosheid die haar wortels heeft in de verdringing van de beschadigende historische ervaringen en het daaruit voortkomende cathartische (zuiverende. svh) weten. De mens lijkt niet meer zijn eigen lot te leven hier op aarde, en daarmee heeft hij zijn door lijden verkregen recht verloren om met koning Oedipus te zeggen: 'Ondanks alles zeggen mijn gevorderde leeftijd en de grootsheid van mijn ziel mij dat alles goed is… en daarom beantwoordt hij niet meer aan het woord van de Schrift: 'En Job stierf, oud en der dagen zat.' Integendeel, terwijl hij anderen en zichzelf gruwelijk en zinloos leed en pijn aandoet, meent de mens van onze tijd de enige werkelijke, onbetwistbare waarde te kunnen vinden in een leven zonder leed. Een leven zonder leed is echter ook bevrijd van de werkelijkheid, zodat we met Herman Broch kunnen vragen: 'Heeft dit vervormde leven nog werkelijkheid? Heeft deze hypertrofische werkelijkheid nog leven?' Evenals vreugde (om over geluk maar niet te spreken) neemt ook het lijden in onze tijd de meest verwrongen, meest onvruchtbare vorm aan — verbannen naar de plaats van massamoorden, concentratiekampen of de verhoorkamers van de politieke politie, in gelukkigere samenlevingen naar het celluloid van sado-masochistische pornofilms. En dat terwijl het lijden, het beleven van het menselijke lot en het ondergaan van het daarmee gepaard gaande leed kort geleden nog als de bron van diepste kennis werd beschouwd, zonder welke geen enkele kunst, geen werk van mensenhand tot stand kon komen.

Juist op de centrale vraag of ‘dit vervormde leven nog werkelijkheid [heeft]?’ rust in de mainstream-media een absoluut taboe. De virtuele werkelijkheid die de massamedia elke dag weer verspreiden mag niet ter discussie worden gesteld. Wanneer de opiniemakers zich daadwerkelijk hierin verdiepen zou alleen al de vraagstelling het einde betekenen van hun propaganda. De fundamenten onder het westerse systeem zouden worden vernietigd. De eigenaren van de ‘corporate media’ zullen dit vanzelfsprekend niet accepteren. Vandaar dat dissidente journalisten allang zijn vervangen door gezagsgetrouwe collaborateurs, die de belangrijkste taak van de ‘vrije pers,’ het maken van winst, tot volle tevredenheid van de aandeelhouders, weer in ere hebben hersteld. Alleen nog zelfstandig opererende kunstenaars en onafhankelijke journalisten kunnen de vraag naar zin en betekenis van de huidige virtuele werkelijkheid opwerpen. Sterker nog, het is juist ‘de taak van de kunst om de menselijke taal tegenover de ideologie te stellen, om de verbeeldingskracht te herstellen en de mens te herinneren aan zijn herkomst, zijn werkelijke situatie en het menselijk lot. De keuze van de kunstenaar kan daarom niet anders dan radicaal zijn,’ zoals Kertész het formuleerde. 

Zijn opmerking ‘Heeft dit vervormde leven nog werkelijkheid? Heeft deze hypertrofische werkelijkheid nog leven?’ is terecht. Waar zijn wij nu aanbeland? Rondom ons wordt massaal geknield voor de beelden van het nihilisme. Dat kan ook niet anders, ‘een leven zonder leed is ook bevrijd van de werkelijkheid.’ Daarover later meer.