Het Gecultiveerd Slachtofferschap van Natascha van Weezel (2)

‘De wereld zo groot als een speelkleed,’ aldus de veelzeggende kop boven de Parool-column van Natascha van Weezel. Veelzeggend omdat het meteen de beperkte blik verraadt van de polderpers, niet in staat om in een kleinburgerlijk landje de huidige ingrijpende omslag in de wereldgeschiedenis te registreren. Haar ‘wereld’ is niet groter dan ‘een speelkleed,’ waarop babies rondkruipen. De ‘wereld’ in een notendop, om zich nu al druk te kunnen maken over baby Max, van wie moeder Natascha, net als de nazi’s en de zionisten, meent dat zij ‘Joods’ is, dus een één-dimensionale identiteit bezit, en onderdeel is van het Joodse volk. En dus vraagt zij zich na drie maanden al af: 

Wanneer gaat Max me vragen waarom we zo weinig familie hebben? Of wat een concentratiekamp is?  Hoe zorg  ik er tegen die tijd voor dat hij wel de verhalen over onze geschiedenis meekrijgt maar tegelijkertijd gevrijwaard blijft van de angsten die daarmee gepaard kunnen gaan?

Het antwoord lijkt mij voor de hand liggend: namelijk door het slachtofferschap te relativeren, en niet te cultiveren, zoals een aanzienlijk deel van de naoorlogse westerse joden heeft gedaan. Hoe meer het slachtofferisme wordt gekoesterd des te meer zij het slachtoffer ervan zijn geworden. Deze tendens zien we in talloze tribale gemeenschappen.    

Het grote probleem is nu dat de cultus van het slachtofferisme een evenwichtige ontwikkeling van de persoonlijkheid onmogelijk maakt. Daar is al geruime tijd uitgebreid en gedocumenteerd over geschreven door onder andere mijn levenspartner, de rechtsfilosofe Heikelien Verrijn Stuart. Al meer dan drie decennia geleden waarschuwde zij voor het gegeven dat het cultiveren van het slachtofferschap uiteindelijk in een modern extremisme zou eindigen. Zij schreef dat: 

slachtofferisten via erkenning of genoegdoening uit [zijn] op macht. Een macht die zij menen te hebben verdiend door een onschuld, die is geconstrueerd door hun slachtofferschap.

Verrijn Stuart waarschuwde voor:

het excuus dat het slachtofferschap bood om zich niet verantwoordelijk te hoeven voelen. 

Een paar jaar later wees de Duitse filosoof Peter Sloterdijk erop dat: 

Verantwoordelijkheid steeds lager [wordt] ingeschat, terwijl het slachtofferschap steeds hoger wordt gewaardeerd. Het is een ontwikkeling die buitengewoon gevaarlijk is voor onze samenleving. Deze slachtofferistische manier van denken is de belangrijkste vorm van ressentiment geworden… Het slachtofferisme, het verleidelijke gevoel slachtoffer te zijn, kan men overal om ons heen waarnemen, en is een extreem morele kracht geworden.

En de in asiel levende joods-Russische dichter en Nobelprijswinnaar Joseph Brodsky adviseerde vlak voor zijn dood in zijn laatste essaybundel On Grief and Reason (1995): 

Probeer ten koste van alles te vermijden dat je jezelf de status van slachtoffer toestaat… probeer te onthouden dat menselijke waardigheid een absoluut begrip is… Bedenk tenminste, als dat andere je te hoogdravend in de oren klinkt, dat je door jezelf als slachtoffer te beschouwen alleen maar het vacuüm vergroot dat door gebrek aan persoonlijke verantwoordelijkheid ontstaat en dat demonen en demagogen zo graag opvullen.

Het fundamentele probleem is dat de slachtofferist er voetstoots van uitgaat dat hij (of zij) nooit zelf handelt, dus per definitie meent altijd onschuldig te zijn. En juist naar die onschuld is het slachtoffer op zoek; het gevoel onschuldig te zijn vormt de kern van zijn identiteit. Vandaar dat hij niet anders kan dan zich fanatiek vastklampen aan zijn slachtofferrol. Schuldig is altijd de ander. De slachtofferist kent geen relativering, geen nuance, geen scepsis, geen ironie, geen satire. Hij kent alleen zijn eigen, alles overstemmende, weeklacht en zo verandert hij/zij geleidelijk aan in een fascist/terrorist, hoe u het maar noemen wil. Als een wereldvreemd kind weigert de slachtofferist de onvermijdelijke schaduwkant van het moderne bestaan te accepteren: de vervreemding, het isolement, de eenzaamheid, de anonimiteit, de melancholie en de talloze negatieve manifestaties die onlosmakelijk daaraan verbonden zijn. Hij/zij is te vol van zichzelf en bezit te weinig verbeeldingskracht om een innerlijk proces op gang te brengen waarover Albert Camus eens schreef: 

De eerste stap van een geest die vervuld is van vervreemding is het besef dat hij dat gevoel van vervreemding deelt met alle mensen en dat de mensheid als geheel lijdt onder deze distantie ten opzichte van zichzelf en de wereld,

hetgeen bij een betrokken individu leidt tot een 'solidariteit van de ketenen' die ieder mens van nature aan de ander bindt. De slachtofferist is evenwel alleen solidair met zichzelf, hij weigert zijn gecultiveerd slachtofferschap op te geven. In een razendsnel veranderende wereld en temidden van de multiculturele verwarring zoekt de slachtofferist een houvast dat hij/zij niet kan vinden in zijn/haar rol van consument. Die is onvoldoende om de existentiële leegte te vullen; hoeveel men ook verteert, de honger blijft. Zoals Heikelien Verrijn Stuart schreef zijn de slachtofferisten op zoek naar hun onschuld. Het gebrek aan een eigen identiteit dwingt hen daartoe. Zij zijn en blijven de eeuwige onschuldigen, hoe moordzuchtig zij ook te werk mogen gaan, zoals we momenteel zien aan het zionistisch fascisme, en de Oekraïense neo-nazi’s. De slachtofferisten voelen zich het veiligst in hun rol van vermeend slachtoffer.

Het slachtofferisme is één van de gevaarlijkste politieke verschijnselen in de moderne tijd geworden, waarmee allerlei vormen van chantage en terreur worden gerechtvaardigd. Tegelijkertijd wordt de tegenstander met kwalificaties als 'antisemiet' en 'terroristenvriend' gestigmatiseerd en zodoende vogelvrij verklaard. Ondertussen blijft natuurlijk de slachtofferist zelf onverzadigbaar. Noch de samenleving en zelfs ook niet de dader kunnen de slachtofferist genoegdoening geven om de simpele reden dat de slachtofferist alleen door het cultiveren van zijn slachtofferschap kan bestaan. Hij/zij heeft er geen enkel belang bij om zijn/haar slachtofferschap op te geven. Juist door het slachtofferschap voelen de slachtofferisten zich kosjer, krijgen zij alle aandacht waarop zij menen recht te hebben. Het probleem in deze is dat omdat de 'wereld' van de slachtofferisten beperkt blijft tot 'een speelkleed' zij  steeds radicaler worden om dezelfde kick te kunnen krijgen uit hun verslaving, zoals een junkie steeds meer van zijn drug moet hebben om nog dezelfde kick te kunnen krijgen. Daarover de volgende keer meer.

Dodenherdenkingsdag, 4 mei 2023