NRC's Peter de Bruijn: ‘De terugkeer van censuur’

Onder de kop ‘De terugkeer van censuur’ stelde op 29 maart 2022 de NRC-filmredacteur Peter de Bruijn dat er in zowel Rusland als in het Westen een ideologisch correcte opvatting bestaat met betrekking tot ondermeer de verslaggeving van de oorlog in Oekraïne. Werkelijk onafhankelijke journalisten en wetenschappers beseften al veel eerder het bestaan van westerse censuur, en vooral ook westerse zelfcensuur. Zo schreef de Amerikaanse geleerde Noam Chomsky in 1997 over zowel de westerse massamedia als de universiteiten:

the institution itself is parasitic. It’s dependent on outside sources of support and those sources of support, such as private wealth, big corporations with grants, and the government (which is so closely interlinked with corporate power you can barely distinguish them), they are essentially what the universities are in the middle of. People within them, who don’t adjust to that structure, who don’t accept it and internalize it (you can’t really work with it unless you internalize it, and believe it); people who don’t do that are likely to be weeded out along the way, starting from kindergarten, all the way up. There are all sorts of filtering devices to get rid of people who are a pain in the neck and think independently. Those of you who have been through college know that the educational system is very highly geared to rewarding conformity and obedience; if you don’t do that, you are a troublemaker. So, it is kind of a filtering device which ends up with people who really honestly (they aren’t lying) internalize the framework of belief and attitudes of the surrounding power system in the society. The elite institutions like, say, Harvard and Princeton and the small upscale colleges, for example, are very much geared to socialization. If you go through a place like Harvard, most of what goes on there is teaching manners; how to behave like a member of the upper classes, how to think the right thoughts, and so on.

If you’ve read George Orwell’s Animal Farm which he wrote in the mid-1940s, it was a satire on the Soviet Union, a totalitarian state. It was a big hit. Everybody loved it. Turns out he wrote an introduction to Animal Farm which was suppressed. It only appeared 30 years later. Someone had found it in his papers. The introduction to Animal Farm was about ‘Literary Censorship in England’ and what it says is that obviously this book is ridiculing the Soviet Union and its totalitarian structure. But he said England is not all that different. We don’t have the KGB on our neck, but the end result comes out pretty much the same. People who have independent ideas or who think the wrong kind of thoughts are cut out.

https://chomsky.info/199710__/ 

Dit laatste bleek opnieuw in de westerse verslaggeving toen de Russische elite een eigen politieke koers ging varen, en weigerde zich klakkeloos neer te leggen bij de dictaten vanuit Washington, zoals de  NAVO satellieten dit doen, met Den Haag voorop. Daarom begon ik goedgemutst het artikel te lezen van de doorgaans gedweeë redacteur Peter de Bruijn, werkzaam bij een krant die met een kadaverdiscipline de NAVO-belangen verdedigd. Onze Peter stelt als volgt:

Rare jongens, die Russen. Maar het Westen is ook niet zo brandschoon. De Europese Commissie was er na het uitbreken van de oorlog als de kippen bij om de Russische propagandazender Russia Today te blokkeren. Daarmee speelt Europa precies in op het eeuwige refrein van de Russische machthebbers. Het Westen zou volgens hen uitblinken in hypocrisie; de mond vol van grote idealen van democratie en vrijheid, maar als het eropaan komt stellen die idealen weinig voor.

Dat overheden naar zulke drastische vrijheidsbeperkingen grijpen in een crisis, is niet zo verrassend. Verrassender is hoe weinig weerstand of zelfs maar debat het verbod van Russia Today heeft losgemaakt, ook onder journalisten. Veelvuldig valt te horen dat de zender nu eenmaal gemene propaganda bedrijft en niet aan journalistiek doet; een verbod is daarom gerechtvaardigd.

Zo, dat is allemaal niet gering, want juist tijdens oorlogen neemt het belang van hoor en wederhoor toe, en wel omdat de consequenties van grootschalig geweld van doorslaggevend belang zijn voor het publiek, dat als eerste de klappen moet opvangen. Gauw verder lezen wat De Bruyn te melden heeft, want als er één ding de afgelopen maanden een feit was, dan is het wel dat er vandaag de dag geen enkel publiek debat bestaat, en dat er via de ‘corporate press’ vooral propaganda wordt verspreid. Opnieuw Peter de Bruijn: 

waar ligt precies de grens tussen journalistiek en propaganda? Bedrijft de conservatieve Amerikaanse zender Fox News, steunpilaar van Donald Trump, propaganda of nieuws? Daar valt lang over te discussiëren. Ook Fox News dan maar verbieden? Nieuwszender CNN liet de laatste jaren elk streven naar balans varen en was in de berichtgeving onverholen partijdig en vijandig richting Trump. Op zwart dan maar?

Het geloof in het belang, de waarde en het nut van vrije expressie lijkt de laatste jaren ook in westerse samenlevingen flink te zijn geslonken. De intolerante roep om een verbod of censuur van culturele uitingen heeft daarentegen een wonderlijke respectabiliteit gekregen en kan rekenen op opmerkelijk veel steun en begrip.

Wie kijkers of lezers onverhoeds tegen het hoofd stoot krijgt niet alleen te maken met scherpe kritiek, maar vaak ook met de roep om ontslag. Uit opiniepeilingen in meerdere landen blijkt dat een substantieel deel van de bevolking momenteel bevreesd is om frank en vrij een mening te geven, uit angst voor de sociale consequenties van een verkeerde opmerking.

De Bruijn formuleert het nogal omslachtig, maar wat hij bedoelt, is vrij simpel: de mainstream-journalist ziet zich gedwongen aan zelfcensuur te doen, wil hij zijn baan niet op het spel zetten. Het is namelijk een onbetwistbaar feit dat de belangrijkste taak van een journalist van de commerciële media is om een zo hoog mogelijke winst te genereren voor de eigenaren van de krant, en niet om de ‘lezers onverhoeds tegen het hoofd,’ te stoten. Dit feit voert ons onmiddellijk terug naar De Bruijn's centrale vraag: ‘waar ligt precies de grens tussen journalistiek en propaganda?’ 

Welnu, het is geenszins overdreven te stellen dat als, met het oog op de winst, de lezer gespaard moet worden via zelfcensuur, het journaille dan geen journalistiek bedrijft, maar iets dat verdacht veel op propaganda lijkt, of het daadwerkelijk ook is. Dit moet eveneens de schrijver van het artikel hebben beseft, want al snel ontspoort de strekking van zijn betoog. Na eerst nog met grote stelligheid te hebben verklaard dat zelfs de ‘kunst en cultuur’ in het zogenaamde vrije westen ‘in veel gevallen alleen nog beoordeeld’ wordt ‘op de sociale wenselijkheid van de boodschap,’ en dat bovendien ‘[s]ubsidieverstrekkers en culturele instellingen panisch [zoeken] naar manieren om ideologisch in de pas te blijven lopen,’ verwacht een geïnteresseerde lezer als ik enkele saillante voorbeelden van propaganda in de zelfbenoemde ‘kwaliteitskranten.’ Maar nee dus, er volgt geen  voorbeeld van de wijze waarop de massamedia enerzijds propaganda bedrijven en anderzijds er alles aan doen om dissidente opvattingen of feiten te weren. Wel krijgt links bij De Bruijn een veeg uit de pan  en wordt Foucault bekritiseerd, maar dit alles is zo warrig dat ik vermoed dat een deel van Peter’s uiteenzetting is geschrapt aangezien de NRC-hoofdredactie de lezer doorgaans niet wil vermoeien met teksten die meer dan vier minuten leestijd kosten. Ook in dit geval geldt: time is money. En daar draait het bij NRC Handelsblad om.