De Mainstream Pers 55

The coruscating inequalities created by neo-liberal policies that leave large numbers of people dispossessed and impoverished provides stark evidence for everyone to see that the ‘benefits’ of neo-liberal economic policy are not universalised.

Alan Badiou has argued: ‘The only way to make truth out of the world we’re living in is to dispel the aura of the word democracy and assume the burden of not being a democrat and so being heartily disapproved of by “everyone.”’ Yet, we should be wary of being forced into a false choice of either being ‘with democracy or against democracy.’ The fact is that economic force now more easily brushes aside the civil and political protections that come, selectively, with citizenship in more brutal and chaotic ways than we have recently known. We might, under those circumstances, begin to feel quite nostalgic about good old fashioned forms of democratic inequality. Yet what we are experiencing is merely a more open and visible administration of the gross ineqalities that have always been inscribed into systems of liberal democracy. If the replacement discourse is no less mythical, its consequences are every bit as violent.

To make truth out of the world we are living in requires us to face up to the new barbarism. And one way to do this is to recognise ‘democracy’ for the mystified structure it is. In the world we find ourselves in, it has at least become easier to distinguish between what liberal democracy says it does and what it actually does.

David Whyte. Market Patriotism: Liberal Democracy Unmasked. 2013

Geert Mak: 'Geen Jorwerd zonder Brussel. Maar tegelijk: geen Brussel zonder Jorwerd.' Abel Herzberg-Lezing. 22 september 2013 

Nadat Geert Mak in de hoofdstedelijke Rode Hoed aan het slot van zijn pro-Europa betoog deze kreet had opgelezen, steeg een donderend applaus op in de uitverkochte zaal die voor de overgrote meerderheid gevuld was met een mainstream-publiek dat even grijze haren had als Geert Mak zelf. Het was duidelijk een avondje preken  voor eigen parochie, in dit geval voor bejaarden die na een leven lang te hebben meegedraaid in de kapitalistische consumptiemaatschappij zich nu angstig afvragen waar het produceren van al die rotzooi allemaal goed voor is geweest en op zoek zijn naar mensen met profetische gaven die hun kunnen gerust stellen. Mak stelde ze niet teleur want aan het begin van de traditionele nazit constateerde de moderator van de avond dat Mak zijn lezing ‘hoopvol’ had geeindigd, een feit dat Mak nog eens bevestigde door dit te beamen, ‘maar je moet er wel oog voor hebben,’ voegde hij er snel aan toe om nog eens te benadrukken dat hij, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Nobelprijswinnaar Literatuur, de Amerikaan John Steinbeck, geen ‘doemdenker’ was, dus niet iemand die ‘voor het eerst ongenadig geconfronteerd' werd 'met degene die hij in werkelijkheid was: een oudere man die zichzelf overschreeuwde, die zijn leeftijd niet kon accepteren, zijn jeugd niet kon loslaten.’ Zeker niet, hier stond de zoon van een dominee uit de polder die licht aan het einde van de tunnel zag, en die net als de ‘Amerikanen, vergeleken met... fatalistische Europeanen, op een bepaalde manier’ een heel ‘optimistisch’ mens was gebleven, en wel omdat, zoals hij mij had geschreven, ‘ik niet zonder hoop [kan], Stan, dat klinkt misschien wat pathetisch, maar het is toch zo.’  Zijn  profetie ‘geen Jordwerd zonder Brussel’ ging  er bij zijn publiek net zo moeiteloos in als God’s woord in een ouderling. ‘Goddank,’ moeten de verontruste bejaarden hebben gedacht, ‘dan is het allemaal toch niet vergeefs geweest.’ Maar nogmaals, ‘je moet er wel oog voor hebben.’ De vraag is alleen voor wat? Want zoals gebruikelijk bij Mak verdween een mogelijke verklaring voor de ‘ernstige morele crisis,’ die hij recentelijk ontdekt heeft, achter een niet geringe woordenbrij. Hij voerde plotseling een tamelijk obscure Ierse misdaad-schrijfster op die eens in een interview had opgemerkt dat de hoofdrolspelers in haar boeken

oorzaak en gevolg totaal van elkaar scheiden, dat men ook geen enkele verantwoordelijkheid voelde voor de gevolgen van het handelen. En ze zei: ‘dat is nu precies wat ik zie in de financiële crisis. Ik zie onverantwoordelijke bankiers en machthebbers die gewoon niet meer willen zien wat het effect van hun handelen is. En aan de andere kant’ zei ze ‘zie je bij de ontvangers als het ware, met name bij de Ierse jeugd, ook zoiets, want die jeugd is opgegroeid toch met een gevoel van: als je braaf studeert, als je hard werkt, nou dan kun je een net leven opbouwen en als je iets goed doet, word je beloond, en als je iets mis doet word je gestraft. 

Het klonk allemaal bekend in de oren, zonder het woord te noemen, sprak Mak over de neoliberale ideologie over wat hij eerder noodgedwongen het ‘grootkapitaal’ had genoemd, en waarvan de macht sinds de politiek van deregulering en privatisering nagenoeg onbeperkt is geworden. Alleen, hoe kon deze ontwikkeling plaatsvinden in een staatsbestel dat vol trots de ‘westerse democratie’ wordt genoemd, een model dat de  neoliberale machthebbers met geweld wereldwijd opleggen? Daarover zweeg Mak. Waarom hebben bijvoorbeeld Nederlandse politici en de Europarlementariërs vrijwillig de belangrijkste controlemaatregelen vernietigt, tegen de wil van de kiezers in? Om slechts één voorbeeld te geven: hoe komt het dat sociaal-democratische politici als Wim Kok en Wouter Bos, direct verantwoordelijk voor het beleid van dereguleren en privatiseren, ineens tonnen verdienen door neoliberale concerns te adviseren? Kortom, wat zijn de oorzaken van deze corrupte ontwikkeling? Geen woord daarover tijdens Mak’s praatje. Wel kwam aan de orde dat ‘de morele orde’ moest worden hersteld, maar opnieuw, niet hoe, en ook niet hoe die ‘morele orde’ onder het kapitalisme kon verdwijnen. 

Mak kwam niet verder dan een verwatert Keynesiaans marktdenken. Van belang was dat ‘de markt’ moest worden gestimuleerd, als de mensen niet kunnen kopen zakt de productie ineen, en verdwijnt werkgelegenheid. Dezelfde markt die het verschil tussen rijk en arm wereldwijd almaar vergroot, moet volgens hem worden gestimuleerd. Applaus kreeg de opiniemaker toen hij opmerkte dat de oplossing daarom ook van de politiek moest komen. Hoewel hij het dogma van de eeuwige groei eerst met klem had afgewezen, dook dit dogma toch weer op als de oplossing voor de ‘economische crisis,’ en kennelijk ook de ‘morele crisis.’ Kortom, ‘oorzaak en gevolg’ waren ineens weer ‘gescheiden,’ de persoonlijke ‘verantwoordelijkheid’ bestond niet meer en Mak’s gelegenheids-argumenten illustreerden opnieuw de chaos in zijn hoofd. Zijn overwegend grijsharige publiek vond het evenwel allemaal prachtig. De aanwezigen vormden het mainstream-publiek dat Mak’s boeken verslindt en geen behoefte heeft aan de werken van de grote Europese denkers. Zij behoren tot de taaie en angstige ‘middle class’ en 'lower middle class,' de klasse die al enkele eeuwen lang elke revolutionaire ontwikkeling blokkeert. Niet snel zal deze reactionaire bevolkingsgroep begrijpen wat er met hen is gebeurd en nog steeds gebeurt, namelijk datgene wat door een Europese denker als Nobelprijswinnaar Imre Kertesz zo schitterend is verwoord in zijn boek De verbannen taal:

Eens was de mens Gods schepping, een creatuur met een tragisch lot die verlossing behoefde. Dit eenzame wezen werd door het ideologische totalitarisme eerst tot een massa gekneed, daarna tussen de muren van een gesloten staatssysteem opgesloten en vervolgens tot een levenloos van zijn machinerie gedegradeerd. Nu heeft het geen verlossing meer nodig, want het draagt geen verantwoordelijkheid meer voor zichzelf. De ideologie heeft hem zijn kosmos ontnomen, maar ook zijn eenzaamheid, de tragische dimensies van het menselijk lot. Het werd in een gedetermineerd bestaan geperst, waar zijn lot bepaald wordt door zijn afkomst, zijn indeling bij een ras of een klasse. Samen met zijn lot werd hem ook de menselijke werkelijkheid ontnomen, evenals de pure ervaring van het leven.

Als er al een ware verandering mogelijk zou zijn dan zeker niet via de politiek, zoals de Makkianen en hun publiek menen, maar via het veel grotere bewustzijn van de kunstenaar, of zoals Kertesz schreef:

Het is de taak van de kunst om de menselijke taal tegenover de ideologie te stellen, om de verbeeldingskracht te herstellen en de mens te herinneren aan zijn herkomst, zijn werkelijke situatie en het menselijk lot. De keuze van de kunstenaar kan daarom niet anders dan radicaal zijn.

Zelfs de contouren van de ‘morele orde,’ die in Europa zou hebben bestaan en nu ten onder is gegaan, kon Geert Mak niet aangeven. Het bleef bij hem en zijn publiek allemaal hangen in een vaag gevoel dat er iets niet klopt, dat er iets wezenlijk fout zit, dat de ziel uit de wereld is verdwenen, dat zij wilswaar welvarend zijn, maar niet gelukkig. Maar bij een gebrek aan woorden en dus aan denken kwam Mak niet verder dan wat vaag gestamel. Daarom opnieuw de joodse Hongaar Imre Kertesz, die alle gruwelijke totalitaire ideologieën heeft overleefd, het fascisme, het communisme en nu het neoliberale kapitalisme en dus uit ervaring kan opmerken:

De mens wordt niet geboren om als een afgedankt onderdeel in de geschiedenis te verdwijnen, maar om zijn lot te begrijpen, zijn sterfelijkheid onder ogen te zien en -- nu zult u een tamelijk ouderwetse wending van me horen -- zijn ziel te redden. Het geluk van de mens in hogere zin ligt buiten zijn historisch bestaan -- maar niet in de vermijding van de historische ervaring, integendeel, in het doorleven, in bezit nemen van die ervaring en in de tragische identificatie daarmee. De mens kan uitsluitend door kennis boven de geschiedenis worden verheven, tijdens de demoraliserende aanwezigheid van de totale geschiedenis is kennis de enige waardige toevlucht, het enige wat goed is. Slechts in het licht van die doorleefde wetenschap kunnen we de vraag stellen of alles wat we hebben begaan en ondergaan iets van waarde tot stand kan brengen -- om het preciezer te formuleren: of we onze eigen leven waarde toekennen of het vergeten als amnesiepatienten of misschien van ons afwerpen als zelfmoordenaars.

Het is precies dit besef dat ‘het geluk van de mens in hogere zin buiten zijn historisch bestaan [ligt] -- maar niet in de vermijding van de historische ervaring, integendeel, in het doorleven, in bezit nemen van die ervaring en in de tragische identificatie daarmee’ die de Makkianen en hun publiek soms bewust, meestal onbewust proberen te ontvluchten. Ze weigeren het ‘tragische’ te aanvaarden, ze willen de eeuwige vooruitgang en de ‘hoop’ dat er aan hun materialistisch paradijs geen eind komt. Dit ééndimensionale bewustzijn kenmerkt de ondergang van de oude ‘morele orde.’ Terwijl Mak's ongefundeerd ‘optimisme’ beloond wordt met hoge oplages en schouderklopjes van de politiek onverantwoordelijken, constateerde Kertesz in 1994 dat

de eeuw zich ziek [ligt] te wentelen in haar cel, te worstelen met zichzelf, met de vraag of ze haar eigen bestaan, haar zijnsvorm, haar bewustzijn zal aanvaarden of verwerpen, en terwijl ze daar ligt, gekweld door de pijn, wordt ze afwisselend overvallen door koortsaanvallen van agressie, verlammend schuldbesef, razend verzet en depressieve machteloosheid. Ze heeft geen helder besef van haar bestaan, ze kent haar doel, haar levenstaak niet, ze heeft haar creatieve plezier en haar verheffende rouw verloren, evenals haar vruchtbaarheid -- kortom: ze is ongelukkig.

En daarom is de vraag terecht:

waarom nemen in onze tijd zelfs vreugdevolle gebeurtenissen een onheilspellende kleur aan, waarom mobiliseren ze meteen de duisterste krachten, en waarom doemen ze in het beste geval als lastige en onoplosbare problemen aan de horizon? [...]

Nu de vruchten van veertig jaar strijd zijn gerijpt en ook het tweede totalitaire rijk is gevallen (de Sovjet Unie svh), domineert een algemeen gevoel van ineenstorting, wrevel en machteloosheid. Alsof een katterige sfeer door Europa waart, alsof het op een grijze ochtend bij het wakker worden gemerkt heeft dat het in plaats van twee mogelijke werelden nog maar één werkelijke wereld over heeft, de triomferende wereld van het economisme, het kapitalisme, het ideaalloze pragmatisme, zonder transcendentie en zonder alternatief, waaruit geen doorgang mogelijk is naar de vervloekte of het beloofde land -- naar keuze... dat geluidloze ineenzakken (dat ook de fluwelen revolutie wordt genoemd) lijkt iets in de mensen kapotgemaakt te hebben, onduidelijk wat: de ethiek van het verzet, die een bepaalde stevigheid gaf in een bestaansvorm, of een soort van hoop, die misschien nooit echte hoop is geweest, maar ongetwijfeld eveneens houvast bood -- in ieder geval heeft het een einde gemaakt aan de relativiteit van de vergelijking. En hier staan we nu als overwinnaars, leeg, moe en ontgoocheld.

Tegen het einde van zijn rede ‘De Ongelukkige Twintigste Eeuw’ in het Hamburgse Schauspielhaus zei Kertesz:

Eén ding weet ik echter zeker: een beschaving die haar waarden niet duidelijk uitspreekt, of die haar verklaarde waarden laat vallen, gaat de weg op van het verval, van de aftakeling. Dan zullen anderen deze waarden uitspreken, en in de mond van die anderen zullen het geen waarden meer zijn maar evenzovele excuses voor onbeperkte macht en onbeperkte vernietiging. Velen hebben het tegenwoordig over een 'nieuwe barbarij': we moeten niet vergeten dat Rome, toen het door de barbaren werd overspoeld, allang zelf barbaars was geworden.

Dit laatste inzicht zal het Makkiaans publiek nooit kunnen accepteren, ze willen bevestigd worden in hun eigen onnozelheid en hun materialistische 'waarden', ze eisen zekerheden, twijfel zou hen te gronde richten en dus luisteren ze liever naar gestamel van hun eigen poseur, dan naar de wijsheden van een Europese denker die in de twintigste eeuw drie levens leidde en nu opnieuw geconfronteerd wordt met het christelijke Europese antisemitisme van zijn huidige Hongaarse regering. We kunnen, tot anders bewezen wordt, niet veel anders dan met Kertesz constateren dat 

In onze ongelovige tijd bijbelse oorlogen [worden] gevoerd, oorlogen tussen ‘goed’ en ‘kwaad.’ En ik moet die woorden tussen aanhalingstekens zetten, omdat we gewoon niet weten wat goed en kwaad is. We hebben er verschillende opvattingen over, en die opvattingen blijven net zo lang onderwerp van discussie tot er weer een vast waardesysteem tot stand komt van een gemeenschappelijk gecreëerde en gemeenschappelijk gedragen cultuur.

De rest is propaganda van kleine ideologische opiniemakers die beweren dat er ‘Geen Jorwerd zonder Brussel’ kan bestaan. 

Is there not something worthy of perpetuation in our Indian spirit of democracy, where Earth, our mother, was free to all, and no one sought to impoverish or enslave his neighbor?

Ohiyesa. The Ways of the Spirit. 1911

Imre Kertesz: 'Eén ding weet ik echter zeker: een beschaving die haar waarden niet duidelijk uitspreekt, of die haar verklaarde waarden laat vallen, gaat de weg op van het verval, van de aftakeling.'

Eén van die waarden is het respect en de privacy van de burger in een democratie. Maar ook die waarde is afgeschaft als we afgaan op de Makkiaan en Volkskrant-journalist Michael Persson, die naar aanleiding van het NSA-afluisterschandaal het volgende schreef:

Ook Nederland figureerde in het verhaal van Der Spiegel. Hier werden in die periode 1,8 miljoen telefoongesprekken opgevist. Het gaat vooral om metadata, dus wie met wie belde en wanneer. Daaruit kunnen netwerken worden geconstrueerd rond voor de Amerikanen verdachte personen (met locatiedata erbij kun je daar vervolgens een drone op af sturen)... 

100 duizend gevolgde Nederlanders

Hoe erg is dit nou? Als iemand gemiddeld zes keer per dag belt, komen die 1,8 miljoen telefoongesprekken in dertig dagen neer op 100 duizend gevolgde Nederlanders. Een enorm getal natuurlijk, maar gek genoeg valt het mee. Klokkenluider Snowden had in zijn eerste onthullingen, in juni, de indruk gewekt dat alles en iedereen overal wordt gevolgd. Dat is dus niet zo. 

http://www.volkskrant.nl/vk/nl/13524/De-afluisterpraktijken-van-de-NSA/article/detail/3530784/2013/10/21/Vrienden-in-Pakistan-Bel-ze-met-Kerst-want-dan-zitten-de-meeste-NSA-spionnen-thuis.dhtml

Het illegaal schenden van een fundamenteel recht in een democratie is niet 'erg,' zo suggereert een exponent van de 'vrije pers' in Nederland. Deze mentaliteit verklaart hoe het kon dat tijdens de nazi-bezetting uit de heldhaftige, vastberaden en 'barmhartige' stad Amsterdam procentueel twee maal zoveel joodse burgers werden gedeporteerd als uit Belgie en driemaal zoveel als uit Frankrijk. 

De Nederlandse politie werd tijdens de Tweede Wereldoorlog ingezet bij het arresteren en deporteren van joodse Nederlanders en gevluchte joodse Duitsers als Anne Frank. De Nederlandse Spoorwegen verdiende per afgevoerde jood f4.80, enkele reis wel te verstaan. Pas een paar jaar geleden verontschuldigde de NS zich voor de collaboratie die deze misdaden tegen de menselijkheid mogelijk maakte.