De Mainstream Pers 59

Ik geloof niet dat we bang moeten zijn voor democratie. 

Geert Mak. Abel Herzberg-lezing. 22 september 2013

In America you'll get food to eat

Won't have to run through the jungle
And scuff up your feet
You'll just sing about Jesus and drink wine all day
It' great to be an American…

In America every man is free
To take care of his home and his family
You'll be as happy as a monkey in a monkey tree
You're all gonna be an American 

Randy Newman. Sail Away. 1972

Hoe functioneert Mak’s ‘democratische’ consumptiemaatschappij? In Masscult and Midcult. Essays Against the American Grain schreef de Amerikaanse intellectueel Dwight Macdonald hierover:

Since in a mass society people are related not to each other but to some abstract organizing principle, they are often in a state of  exhaustion, for this lack of contact is unnatural. So Masscult attempts to provide distraction for the tired businessman -- or the tired proletarian. 

In Masscult (and in its bastard, Midcult) everything becomes a commodity, to be mined for $$$$, used for something it is not, from Davy Crockett to Picasso. Once a writer becomes a Name, that is, once he writes a book that for good or bad reasons catches on, the Masscult (or Midcult) mechanism begins to ‘build him up,’ to package him into something that can be sold in identical units in quantity.

Op zijn beurt stelde de populaire Amerikaanse illustrator Norman Rockwell, die er hevig naar verlangde te worden gezien als een groot kunstschilder:

I say that if you cal tell a story in a picture and if a reasonable number of people like your work, it is art… I feel that I am doing something when I paint a picture that appeals to most people. This is a democracy, isn’t it? 

Hier botsen twee verschillende opvattingen over kunst. De waarheid van de eenling versus de waarheid van de massa, kwaliteit versus kwantiteit, het unieke versus het democratische. In de consumenten ‘democratie’ van Geert Mak kan het autonome niet bestaan, ‘Geen Jorwerd zonder Brussel.’ Het bijzondere van ‘Jorwerd’ kan niet existeren zonder door de neoliberale mal van ‘Brussel’ te zijn getrokken. De Makkiaanse ‘democratie’ is die van de verheerlijking van het getal, niet die van het respect voor het individu. In die werkelijkheid bestaat alleen de massacultuur zowel in de VS als nu ook Europa. In Masscult and Midcult schreef Macdonald het volgende daarover:

The seperation of Folk Art and High Culture in fairly watertight compartments correspond to the sharp line between the common people and the aristocracy. The blurring of this line, however desirable politically, has had unfortunate results culturally. Folk Art had its own authentic quality, but Masscult is at best a vulgarized reflection of High Culture and at worst a cultural nightmare, a Kulturkatzenjammer. And while High Culture could formerly address itself only to the cognoscenti, now it must take the ignoscenti into account even when it turns its back on them. For Masscult is not merely a parallel formation to High Culture, as Folk Art was; it is a competitor. The problem is especially acute in this country because class lines are especially weak here. If there were a clearly defined cultural elite here, then the masses could have their Kitsch and the classes could have have their High Culture, with everybody happy. But a significant part of our population is chronically confronted with a choice between looking at TV or old masters, between reading Tolstoj or a detective story; i.e., the pattern of their cultural lives is ‘open’ to the point of being porous…  for most, it is confusing and leads at best to that middlebrow compromise called Midcult.

De Amerikaanse massacultuur is inmiddels geglobaliseerd via films, televisieprogramma’s, en 1001 producten, van auto’s tot ‘platte pakjes kauwgom’ uit het ‘droomland’ van Geert Mak’s kinderjaren. Een ‘droomland’ waaruit de band kwam van vibrafonist Lionel Hampton om in 1953 de polder op stelten te zetten met ‘Hey Ba-Ba-Re-Bop,‘  waarbij zijn saxofonist, Arnett Cobb, op zijn rug liggend een solo gaf, waarna het dagblad De Gelderlander concludeerde: ‘Mateloos moet die leegheid des harten zijn waarin de hang naar hogere waarden dan die van negergekreun zoek is,’ waaraan Mak toevoegt: ‘maar het publiek, niets gewend, is door het dolle heen. Amerika!’ Zo schreef hij in zijn Reizen zonder John over het imperium ‘Amerika,’ waarvoor de bestseller-auteur nog steeds een ‘geheime liefde’ zegt te koesteren. Een ‘liefde’ voor de ‘masscult’ die in de polder uiteindelijk John de Mol’s televisieprogramma Big Brother opleverde, waarin de privacy van de deelnemers vrijwillig werd ingeleverd in ruil voor kortstondige roem, geheel volgens de voorspelling van de Amerikaanse beeldend kunstenaar Andy Warhol dat ‘in the future, everyone will be world-famous for 15 minutes.’ Het interessante is dat Big Brother werd bedacht door een Nederlandse intellectueel en dat het programmaconcept ondermeer aan de VS is verkocht, wat nog eens onderstreept hoe diep de Amerikaanse cultuur in Europa is binnengedrongen, en hoe ‘High Culture’ -- Orwell’s roman 1984 over een totalitaire maatschappij -- voor het moderne publiek werd teruggebracht tot ‘a vulgarized reflection of High Culture.’ Dat wil zeggen: Big Brother was precies het tegenovergestelde van wat Orwell heeft bedoeld. De kijker werd onderdeel gemaakt van een totalitair systeem en 'was door het dolle heen,' zoals uit de massale populariteit bleek.

‘Het huis was helemaal ingericht met camera’s en microfoons zodat niets Big Brother zou ontgaan.’ Platheid was definitief de norm geworden. ‘Sinds 2000 wordt het programma in ten minste 58 verschillende landen geproduceerd en uitgezonden. Vooral in grote landen als Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten trekt het veel kijkers.’ 
http://nl.wikipedia.org/wiki/Big_Brother_(televisieprogramma) 

Big Brother betekende voor Endemol uiteindelijk de absolute wereldwijde doorbraak. Hierdoor gingen met name de deuren in Amerika en Groot-Brittannië definitief open. Nog steeds zijn deze twee landen de "moneymakers" van het bedrijf.
http://nl.wikipedia.org/wiki/John_de_Mol_jr.  

Big Brother opende de deuren voor het totale exhibitionisme. Al snel kreeg de massa in het programma Spuiten en Slikken van de jongerenomroep BNN te zien welke leuke dingen men met het lichaam kan doen zoals het in zwang rakende ‘ANAL BLEACHING. Anal bleaching is het bleken - en zo lichter maken - van de donkere huid rond je sterretje. Waarom je dat in godsnaam zou doen!? Volgens veel mensen ziet het er frisser en dus mooier uit.’ 
http://spuitenenslikken.bnn.nl/woordenboek/a/876 

Zoals bekend bepalen in een consumenten ‘democratie’ tenslotte ‘veel mensen’ wat de norm dient te zijn, in dit geval een fris gebleekte anus of een broodnodige ‘schaamlip correctie,’ allemaal zo plastisch mogelijk in beeld gebracht. Het is tekenend dat in deze oppervlakkige cultuur Geert Mak’s boeken bestsellers worden. In dit verband is het interessant dat Macdonald op het feit wees dat hoewel de Europese emigranten hun ‘native culture,’ naar de VS meenamen zij die vervingen door ‘only the most rudimentary American,’ cultuur, namelijk ‘the American culture of the cheap newspaper, the movies, the popular song, the ubiqiuotous automobile.’ En dat betekende een diep gemis, een enorme verschraling van het mens- en wereldbeeld, want 

Just so surely as we tend to disintegrate these nuclei of nationalistic culture  do we tend to create hordes of men and women without a spiritual country, cultural outlaws without taste, without standards but those of the mob. We sentence them to live on the most rudimentary planes of American life. […]

The very nature of mass industry and of its offshoot, Masscult, made a pluralistic culture impossible. The melting port produced merely ‘the tasteless, colorless fluid of uniformity.’ 

Het uniform maken van het dagelijkse bestaan verloopt nu wereldwijd via de politieke en economische normen en beperkt zich niet tot wat vroeger de arbeidersklasse heette, zoals Macdonald liet zien:

In these more advanced times, the danger to High Culture is not so much from Masscult as from a peculiar hybrid bred from the latter’s unnatural intercourse with the former. A whole middle culture has come into existence and it threatens to absorb both its parents. This intermediate form -- let us call it Midcult -- has the essential qualities of Masscult -- the formula, the built-in reaction, the lack of any standard except popularity -- but it decently covers them with a cultural figleaf. In Masscult the trick is plain -- to tease the crowd by any means. But Midcult has it both ways: it pretends to respect the standards of High Culture while in fact it waters them down and vulgarizes them.

Dit is de meest treffende beschrijving die ik ken van hetgeen Geert Mak in zijn boeken, en de Makkianen in de massamedia voortdurend doen. Hun werk kenmerkt zich door de vulgarisering van de ‘standards of High Culture.’ De petite bourgeoisie krijgt het idee dat zij een intellectuele uiteenzetting lezen of horen, met Mak’s verwijzingen naar 

‘Saatfrüchte sollen nicht vermahlen werden,’ Goethe zei het al, ‘zaaizaad vermaal je niet,’ 

en zijn refereren aan niet door hem gelezen boeken, terwijl het publiek in feite ‘Midcult’ voorgeschoteld krijgen, die neerkomt op politieke pulp opgesierd met ‘a cultural figleaf.’ Inderdaad 

the enemy outside the walls is easy to distinguish. It is its ambiguity that makes Midcult alarming. For it presents itself as part of High Culture,’ 

terwijl 

Midcult is not, as it might appear at first, a raising ot the level of Masscult. It is rather a corruption of High Culture which has the enormous advantage over Masscult that while also in fact ‘totally subjected to the spectator,’ in Malraux phrase, it is able to pass iself off as the real thing.

Dat wil zeggen: dit gaat natuurlijk alleen op voor de onwetenden, maar de ‘cognoscenti,’ als de cultuurcriticus, wijlen Michaël Zeeman, weten beter. In zijn VPRO-boekenprogramma kwalificeerde hij een van Mak’s boeken als ‘voer voor debielen.’  Maar een dergelijke terechte en noodzakelijke beoordeling blijft onbelangrijk voor de massamens. En dat is tegelijk het probleem van de Makkiaanse ‘democratie,’ daar is de enige norm geld, oplage, en dus het behagen van de grootste groep. Dwight Macdonald:

The great cultures of the past have all been elite affairs, centering in small upper-class communities which had certain standards in common and which both encouraged creativity by (informed) enthusiasm and disciplined it by (informed) criticism.

The old avant-garde of 1870-1930, from Rimbaud to Picasso, demonstrated this with special clarity because it was based not on wealth or birth but on common tastes. ‘Common’ didn’t mean uniform -- there were the liveliest, most painful clashes -- but rather a shared respect for certain standards and an agreement that living art often runs counter to generally accepted ideas. The attitude of the old avant-garde, in short, was a peculiar mixture of conservatism and revolutionism that had nothing in common with the tepid agreeableness of Masscult, 

en de hypocrisie van de ‘Midcult,’ die van twee walletjes tegelijk wil eten. Het verklaart ook het gestamel van Geert Mak tijdens de nazit van zijn Abel Herzberg-lezing. Hij was doodsbang iets controversieels te zeggen, waardoor hij zijn mainstream-publiek voor het hoofd zou stoten, zoals overigens Abel Herzberg wel durfde. De ‘Midcult’ kan geen kleur te bekennen, zwakt alles af, zwenkt heen en weer, uit angst aanzien en inkomen te verliezen. De westerse avant-garde daarentegen interesseerde dit niet en was druk doende ‘to erect again the barriers between the cognoscenti and ignoscenti that had been breached by the rise of Masscult.’  Maar helaas: ‘The old avant-garde has passed and left no successors.’ En dit gemis heeft meer nog dan elders voor een klein land als de Nederland desastreuze gevolgen. Door het ontbreken van een kritische intelligentsia blijft het niveau hier almaar zakken, tot men straks door de laatste bodem heenzakt. Vandaar dat in slechts twee decennia het gidsland nu achteraan sloft, een van de drie meest racistische landen van Europa. Cultureel is het een van de minst stabiele landen ter wereld, en wel omdat het geen intellectuelen heeft die vanuit maatschappelijke betrokkenheid als buffer dienen tussen de krankzinnigheid van de elite en de grofheid van de bewust gekweekte onderkaste. Een intellectuele avant-garde kennen we hier niet, niet in de zin die Macdonald eraan gaf:

Avant-gardism arises when the artist can no longer represent, because he no longer believes in, what society takes to be art’s natural subject matter, that is, its own values and notion of the way things ought to be. The consequence is a turn inward on the part of the serious artist, and the emergence of art for art’s sake -- in the case of painting, a turn from representations of the world to abstraction. Kitsch -- the word means ‘trash’ or, as Greenberg put it in a letter to Macdonald, ‘crap’ -- was also a consequence of the Industrial Revolution. The Industrial Revolution made universal literacy possible, and this produced a mass audience looking for entertainment and diversion. The new technology of mechanical reproduction permitted an ersatz culture to be manufactured cheaply for, and distributed to, that audience. The succes of this manufactured culture killed off folk art, which had been a genuine popular culture,

zoals Louis Menand stelde, auteur en hoogleraar Engelse en Amerikaanse Literatuur en Taal aan de Harvard University, in de introductie van de in 2011 uitgegeven essaybundel Masscult and Midcult. Menand over Macdonald:

He adopted the avant-garde and kitsch, or high-low, distinction, and he adopted the historical account that went along with it: a story about the emergence of something called ‘the masses,’ the destruction of folk art, and the rise of a debased commercial culture and its profit-seeking manufacturers -- as Macdonald would come to call them, ‘the Lords of Kitsch,’

onder wie de opiniemakers van de commerciele massamedia, of zoals Norman Mailer hen noemde: de ‘punditti,’ een samentrekking van pundits en banditi. Al een halve eeuw voordat Geert Mak zijn boeken schreef, besefte Dwight Macdonald dat de kitsch van zowel ‘midculture’ als de massacultuur het onderscheid tussen echt en onecht zou wegvagen ‘integrating the masses into a debased form of High Culture and thus becoming an instrument of political domination,’ en ook daarom is ‘there nothing more vulgar than sophisticated kitsch.’ Menand concludeerde dan ook in 2011 dat 

What alarmed Macdonald was that in the case of what he called Midcult, everyone seemed to be fooled -- not only the readers but the writers, the editors, the publishers, and the reviewers. They had all become convinced of their won virtuous high-mindedness.

Daarom, het is absoluut noodzakelijk om ‘the self-promotion, self-satisfaction, and self-delusion that are always wrapped up in the business’ van degenen die ik de Makkianen noem, zo meedogenloos mogelijk aan de kaak te stellen. Zonder die onbarmhartige kritiek zakt Nederland nog dieper weg dan nu al het geval is. Of het helpt weet ik niet, in elk geval dient, als Geert Mak weer eens door de autoriteiten wordt bekroond, opgemerkt te worden dat dit niet wil zeggen dat de mensen van de geest hem toejuichen. Immorele, corrupte journalisten kunnen in het Verenigd Koninkrijk zelfs tot ‘knight or a baronet’ worden verheven, met ‘Sir’ als aanspreektitel. ‘Sir Geert Mak, baronet van het voetgangersbruggetje bij Bartlehiem.’ En hoewel dit buitengewoon fraai klinkt, moet tegelijkertijd duidelijk worden gemaakt dat we hier te maken hebben met een leugen. Mak mag dan wel verklaren ‘dat we [niet] bang moeten zijn voor democratie,’ toch huiver ik wel degelijk bij de gedachte aan een Makkiaanse ‘democratie,’ waarbij ‘Jorwerd’ niet kan bestaan ‘zonder Brussel.’ Ik bedoel, Geert Mak is misschien, net als André Rieu leuk en aardig voor het volk, maar ik ik verkies toch iets anders. 

Geert Mak: 'Ik geloof niet dat we bang moeten zijn voor democratie.'

D.H. Lawrence: 'Men are free when they belong to a living, organic, believing community, active in fulfilling some unfulfilled, perhaps unrealized purpose. Not when they are escaping to some wild west. The most unfree souls go west, and shout of freedom. Men are freest when they are most unconscious of freedom. The shout is a rattling of chains, always was. Men are not free when they are doing just what they like. The moment you can do just what you like, there is nothing you care about doing. Men are only free when they are doing what the deepest self likes.'