De Pedanterie van de Fact-Checkers

Er is een subtiel maar wezenlijk verschil tussen kijken en zien. In de, qua sfeer, schitterend film The power of the Dog (2021) van de Oscar winnende Nieuwzeelandse regisseur Jane Campion vertelt één van hen desgevraagd dat hij een gestorven vriend bewonderde omdat: ‘Hij me [leerde] mijn ogen te gebruiken zoals anderen dat niet doen. Die heuvel daar bijvoorbeeld. De meeste mensen zien alleen een heuvel. Wat denk je dat Bronco erin zag?’ De ander antwoord: ‘Een blaffende hond.’ De vragensteller is verbluft, want behalve Bronco, is het de eerste keer dat hij iemand spreekt die, net als hij, door de uiterlijke vormen heen kan kijken, die meer kan zien dan de overgrote meerderheid van de mensen. 

Ik moest hieraan denken toen ik van Facebook een reprimande kreeg omdat ik een bericht had gedeeld, die ‘informatie’ zou bevatten ‘die volgens onafhankelijke feitencheckers onjuist is.’ Waar het in concreto omging was de bewering van de vermeende ‘onafhankelijke feitencheckers’ dat een foto ‘onwaar’ zou zijn. De argumentatie was dat ‘gebombardeerde kinderen en zwangere vrouwen echte patiënten [zijn],’ een feit dat ik nooit had betwist. Laat ik u eerst de betreffende foto's zien. 

Volgens de officiële Oekraïense lezing is deze zwangere vrouw net uit een door de Russische strijdkrachten zwaar gebombardeerde hospitaal in Mariupol gevlucht. Daarentegen stellen bewoners van Mariupol dat in dit hospitaal al zeker enkele dagen geen zwangere vrouwen meer lagen, en wel om de simpele reden dat het Azov neo-nazi bataljon dit gebouw een geschikte schuilplaats leek om het oprukkende Russische leger te beschieten. De Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov verklaarde hierover ondermeer: 

Op 7 maart, drie dagen geleden, tijdens een vergadering van de VN-Veiligheidsraad, werd door onze delegatie de feiten gepresenteerd dat deze kraamkliniek al lang ingenomen was door het Azov-bataljon, waaruit alle bevallende vrouwen werden verdreven. Het was de basis van het Azov-bataljon, deze gegevens zijn drie dagen geleden gepresenteerd.

Ik vermoed dan ook dat de ‘fact-checkers’ dit niet gecheckt hebben  bij de VN, of bij minister Lavrov, en dat zegt veel over hun bewering dat zij 'onafhankelijk' te werk gaan. Al meerdere malen zijn de fact-checkers betrapt op het verspreiden van foutieve informatie. Laat ik nu als journalist, die een halve eeuw dit vak heb uitgeoefend, vertellen hoe een professional kijkt, en als hij zijn vak verstaat, wat hij ziet. Kijkt u even met mij mee. 

Op de achtergrond een zwaar gebombardeerd gebouw, waar de drukgolven van de explosies weinig overeind hebben gelaten, de ramen zijn eruit geblazen, de facade is beschadigd, maar ziedaar, uit het gebouw stapt een vrouw die de cameralens inkijkt, bewust dat zij gefotografeerd wordt. Een opmerkelijk feit aangezien er toch, als het ziekenhuis nog steeds als ziekenhuis werd gebruikt, tientallen, zo niet honderden patiënten gedood moeten zijn. De gefotografeerde heeft slechts enkele schrammen, ze heeft de tijd gehad om enkele spullen mee te nemen. Onverklaarbaar is tevens dat enkele minuten na het bombardement een man een pan soep op een vuurtje aan het opwarmen is. De rest van de mensen zien er niet uit alsof ze getraumatiseerd zijn door dit zware bombardement, zij zijn eerder nieuwsgierig, 'wat zijn ze hier nou toch aan het doen?' Als journalist die enkele malen oorlogsgebied heeft doorkruist weet ik dat gewone mensen niet op die manier reageren. Al bij de eerste explosie of schot weet een burger niet of hij op de grond moet duiken of weg moet rennen, hij is volledig in paniek, gedesoriënteerd, schreeuwt en huilt, maar gaat zeker niet kijken of een fotograaf een portret van hem neemt. Kortom, deze foto is in scene gezet, om propagandistische redenen. Maar hoe leg ik dit uit aan mensen die wel kunnen kijken, maar niet in staat zijn te zien waarnaar ze kijken? En wat de Facebook fact-checkers betreft, hoeveel krijgen die betaald, en hoe? No cure no pay? Later meer over Facebook's Fake News.