‘Aanwijzen’ van Joodse verrader Anne Frank

Ik ken Hans Fels als een integer mens. Hij schreef onlangs dit:

‘Aanwijzen’ van Joodse verrader Anne Frank maakt van cold case-onderzoek geheide kaskraker

Het cold case-project over Anne Frank haalde pontificaal de voorpagina van de Volkskrant en kreeg wereldwijd publiciteit. Omdat al lange tijd bekend was welke uitkomst zou volgen, groeide het uit tot een grote geldmachine, stelt Hans Fels.

Hans Fels18 januari 2022, 18:00

De kastanjeboom die het uitzicht vormde voor Anne Frank in het Achterhuis in Amsterdam.Beeld AP

Meer dan 47 jaar heb ik met mijn camera de wereld doorkruist om verslag te doen van wat de mens de mens aandoet. Als zoon van een moeder, die als enige van haar familie deportatie naar Auschwitz-Birkenau overleefde, heb ik de wereld altijd beschouwd met Auschwitz in mijn achterhoofd.

In Bosnië zag ik dat klasgenoten, of vrienden van de lokale voetbalclub elkaar moeiteloos konden aangeven of door het hoofd schieten als de maatschappelijke orde hen daartoe aanleiding gaf. In China verraadden kinderen hun ouders als die niet leefden volgens het Maoïstisch ideaal. In Argentinië stortten landgenoten hun eigen landgenoten als afval in zee en in El Salvador stonk het vulkanische doolhof van El Playón naar de lijken van Salvadorianen die daar ’s nachts door weer andere Salvadorianen werden gedumpt. De geschiedenis van de mensheid is doordrongen van broedermoord zodra de omstandigheden de geest corrumperen.

Maandagmorgen, nadat ik de Volkskrant had gelezen, haalde ik het Weinreb-rapport van Hans van der Leeuw uit mijn boekenkast om nog een keer na te lezen hoezeer Friedrich Weinreb mijn familie had bedrogen. Hij had mijn grootvader omgerekend honderdduizenden guldens afgetroggeld om hem en zijn familie op de lijst van een imaginaire trein naar Zwitserland te zetten.

Ook heb ik ontdaan en met tranen in de ogen door Primo Levi’s I sommersi e i salvati, (De Verdronkenen en de geredden) gebladerd en weer geprobeerd te begrijpen wat mijn moeder mij over Auschwitz-Birkenau heeft verteld: dat alleen de sterkste karakters een kans hadden om Auschwitz te overleven en dat overleven kon betekenen; overleven ten koste van een ander. In een interview dat ik in 1978 met mijn moeder maakte voor de film Namens onze Ouders (regie Monique Wolf en Hans Fels) zegt ze over Auschwitz: ‘Er zijn dingen die ik je nooit zal vertellen.’ Toen ik jaren later bij haar aandrong en zij mij met tegenzin toch iets onthulde, begreep ik dat er dingen zijn die je niet kan vertellen en dat er dingen zijn die je als zoon niet kan aanhoren.

Mysterie

Het kan zijn dat Otto Frank het mysterie van het verraad van het Achterhuis zelf heeft ontrafeld. Het kan zijn dat iemand uit de Joodse Raad, om zichzelf te redden, de Joden uit het Achterhuis heeft verraden. De echte waarheid die had moeten worden onthuld, is dat er zich voor de ogen van de gehele Nederlandse samenleving een drama afspeelde, waarbij het overgrote deel van de bevolking een volk zag verdrinken zonder hen een reddingsboei toe te werpen.

Dan gebeurt er wat deze speurneuzen nu kennelijk opgedoken hebben: dan graait en vecht iedereen om ergens een tak te grijpen, om houvast te krijgen en niet te verdrinken. De geschiedenis van de ondergang van het Nederlandse Jodendom kent vele verschrikkelijke anekdotes, ook binnen de kring van de eigen familie.

Otto Franks motieven kunnen diep menselijk en wijs geweest zijn, om een man te beschermen die in uiterste nood zocht naar een scheur in de muur om te ontsnappen. Het kan ook nog zijn dat Otto Frank geweten heeft dat de anonieme aanklacht op helemaal niets berust.

Maar als waar zou zijn dat Otto Frank de naam van de verrader heeft gekend, dan nog is te begrijpen waarom hij daar het zwijgen over heeft gedaan. Om de kop te voorkomen die nu in de Volkskrantis verschenen. Om de foto van Anne Frank over de hele voorpagina. En om die drie pagina’s binnen in de krant. Om te voorkomen dat er met de vinger naar ons gewezen zou kunnen worden, dat wij zelf schuldig zijn aan onze eigen ondergang. Mijn dochter van negen jaar oud zei me maandagavond ‘Abba, Anne Frank is door een Jood verraden.’

Tv-format

Ik had al eerder gehoord van het cold case-project rond Anne Frank. In oorsprong zijn dit soort cold case-projecten een televisie-format, ontwikkeld door filmproducenten voor wie geld en continuïteit van hun bedrijf voorop staan en die duidelijk geen enkele emotionele verwantschap hebben met het onderwerp. Omdat al lange tijd overduidelijk was tot welke conclusie men zou komen, is in de loop van het onderzoek het tv-format uitgegroeid tot een gigantische geldmachine: boeken die uitkomen in god mag weten hoeveel talen, ongetwijfeld tv-rechten in even zoveel landen. Een never ending story met misschien nog meer afleveringen in de toekomst.

De producenten hebben verdomd goed begrepen wat de commerciële implicatie van notaris Van den Bergh als hoofdverdachte betekent voor hun onderneming. Wat nou als uit het onderzoek tevoorschijn was gekomen dat ene meneer Jansen de boel had verraden, een dag voordat hij als treinmachinist de hele familie Frank in Westerbork had afgeleverd? Dan zou geen haan er naar hebben gekraaid, dan had de Volkskrant op het moment dat er oorlog met Rusland dreigt, haar voorpagina niet opgeofferd hebben aan Anne Frank, want dan zou er niets nieuws onder de zon zijn geweest.

De producenten zeggen wakker gelegen te hebben van hun conclusie en hebben een of andere rabbijn om zijn rabbinale zegen gevraagd. Dit nu is de definitie van een gotspe.

Hans Fels is cameraman en cineast. Hij werkte jarenlang als eindredacteur en regisseur voor de VPRO (onder meer Diogenes, In het kielzog van Darwin)

https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/aanwijzen-van-joodse-verrader-anne-frank-maakt-van-cold-case-onderzoek-geheide-kaskraker~b904e8c2/