Al in 1929 beschreef de Spaanse humanist Ortega
Y Gasset in zijn meesterwerk De Opstand der Horden hoe de moderne samenleving uiteindelijk gedomineerd zou worden door de middelmatigheid van mensen die in hun
angsten en verlangens volstrekt identiek zijn en hoe alles in de technologische wereld
gelijk geschakeld zou worden. Hij stelde:
De zoon der kleine luiden heeft sinds de tweede helft van de negentiende eeuw
geen maatschappelijke versperringen meer op zijn weg. Dat wil dus zeggen, dat
hij… vrij van banden en beperkingen is… De wereld waarin deze nieuwe mens van
zijn geboorte af geplaatst is, noodzaakt hem op geen enkele manier tot
beperking, zij legt hem geen enkel verbod op en dwingt hem tot geen enkele
onthouding. Integendeel, zij zweept zijn begeerten op, die in beginsel tot in
het oneindige kunnen toenemen. Want een feit is, en dit is van groot belang,
dat deze wereld… niet alleen de volmaaktheden en wijdten heeft die ze inderdaad
bezit, maar bovendien nog haar bewoners de waan geeft dat zij morgen nog
rijker, nog volmaakter en nog wijder zal zijn, alsof zij plotseling was gaan
groeien en er aan haar uitzettingsmogelijkheden geen grenzen waren gesteld… Dat
wat men vroeger als een weldaad van het lot zou hebben beschouwd en waardoor
men dankbaar gestemd zou zijn geweest ten opzichte van de verborgen bestiering
van het leven, veranderde in een recht dat men niet dankbaar aanvaardt maar
driest opeist.
Deze beschrijving voert hem tot de volgende conclusie over het karakter
van de massamens:
één trek van zijn wezen is de vrije ontplooiing van zijn begeerten en
driften, met andere woorden van zichzelf, en een tweede kenmerkende eigenschap
is zijn ingeboren ondankbaarheid ten opzichte van al hetgeen dat zijn bestaan
zo heeft vergemakkelijkt. De beide trekken zijn de bekende eigenschappen van
het verwende kind. Inderdaad, de ziel van de horden heeft zeer veel gemeen met
die van een verwend kind… Verwennen is geen paal en perk stellen aan iemands
wensen, iemand de indruk geven dat alles hem geoorloofd is en hij tot niets is
verplicht.
In deze gelijk geschakelde werkelijkheid die het individu verheerlijkt en
tegelijkertijd het conformisme afdwingt is er geen waarheid meer, elke mening
telt en is even waar of onwaar als alle andere meningen; de nonsens van een
dwaas is even dierbaar als de gedachten van een dichter. Of zoals W.H. Auden
het postmodernisme al in 1939 voorspelde:
Reason will be replaced by Revelation. Instead of Rational Law, objective
truths perceptible to any who will undergo the necessary discipline, and the
same for all, Knowledge will degenerate into a riot of subjective visions… Whole cosmogonies
will be created out of some forgotten personal resentment, complete epics
written in private languages, the daubs of school children ranked above the
great masterpieces
Lees vandaag de dag de reacties op internet en men ontdekt al snel hoe
gelijk Ortega Y Gasset en Auden hebben gekregen. Feiten zijn meningen geworden,
en meningen feiten. Het moderne onderwijs heeft deze tendens nog eens versterkt
door te benadrukken dat elke mening telt en niet zozeer kennis maar opinies van
belang zijn voor de vorming van het individu. Het gevolg is nu dat voor de massamens kennis
en ervaring geen rol van betekenis meer spelen. Sterker nog: wanneer men daarop
een beroep doet, wordt dit afgedaan als een vorm van arrogantie, van onterechte
pretenties. En dus kakelt men er onbelemmerd op los en wordt elke serieuze discussie
verstoord door anonieme pubers die zich verschuilen achter kinderachtige namen als de -- overigens ook
nog eens verkeerd geschreven -- Cerridwen,
en Kalief en De Echte Rob om hun zorgvuldig gekweekte onnozelheid tentoon te spreiden en hun onverzadige egocentrisme ten koste van elke redelijke gedachtewisseling te kunnen uiten. Overal manifesteren ze zich. En niemand die hen kan leren hun
mond even te houden.
Inderdaad,
Whole cosmogonies will be created out of some forgotten personal resentment, complete epics written in private languages, the daubs of school children ranked above the great masterpieces.
Ortega Y Gasset:
Een idee hebben houdt in dat men gelooft er de redenen toe te bezitten, en dat men derhalve gelooft in het bestaan van een bewijsgrond, een wereld van begrijpbare waarheden. Een denkbeeld vormen of een mening hebben omtrent iets is dus hetzelfde als een beroep doen op deze instantie, zich daaraan onderwerpen, haar wetboek en uitspraak aanvaarden, dus geloven dat de hoogste vorm der samenleving de samenspraak is waarin de redenen van onze denkbeelden worden besproken. Maar de massamens zou zich verloren voelen als hij de discussie aanvaardde, en daarom verwerpt hij instinctief de verplichting deze hoogste instantie die buiten hem ligt te eerbiedigen. Het 'nieuwe' in Europa is derhalve het 'opheffen van de discussies,' en men heeft een afkeer van iedere vorm van samenleving die berust op de erkenning van objectieve richtsnoeren, van de gewone gedachtewisseling af tot het parlement, de wetenschap inbegrepen. Dat wil zeggen dat men afziet van culturele samenleving, welke een samenleving is die aan normen is gebonden, en dat men terugvalt tot een barbaarse maatschappij.
Ortega Y Gasset:
Een idee hebben houdt in dat men gelooft er de redenen toe te bezitten, en dat men derhalve gelooft in het bestaan van een bewijsgrond, een wereld van begrijpbare waarheden. Een denkbeeld vormen of een mening hebben omtrent iets is dus hetzelfde als een beroep doen op deze instantie, zich daaraan onderwerpen, haar wetboek en uitspraak aanvaarden, dus geloven dat de hoogste vorm der samenleving de samenspraak is waarin de redenen van onze denkbeelden worden besproken. Maar de massamens zou zich verloren voelen als hij de discussie aanvaardde, en daarom verwerpt hij instinctief de verplichting deze hoogste instantie die buiten hem ligt te eerbiedigen. Het 'nieuwe' in Europa is derhalve het 'opheffen van de discussies,' en men heeft een afkeer van iedere vorm van samenleving die berust op de erkenning van objectieve richtsnoeren, van de gewone gedachtewisseling af tot het parlement, de wetenschap inbegrepen. Dat wil zeggen dat men afziet van culturele samenleving, welke een samenleving is die aan normen is gebonden, en dat men terugvalt tot een barbaarse maatschappij.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten