Hipsters of identiteisloze kitsch? Links de Sauertjes, rechts de Makjes.
Ik vat nog even kort samen: midden jaren negentig van twintigste eeuw, toen de Russische mafia steeds machtiger werd, kon men in Derk Sauer's Engelstalige Russische krant The Moscow News het volgende lezen:
The Yuppies Are Coming! This group of hipsters are among a chosen few who are defying Moscow's stacked-up odds: shortages, downward mobility and a nihilistic outlook. A new breed of Moscow youth like money, want a better life for themselves and are fending off the system which chokes so much of their city... 'I like to make money,' said 25-year-old Sterligov, founder of the Russian Millionaire's Club, who also earns hard currency. 'And money makes money.'
Zowel Sauer in zijn publicaties als Geert Mak in zijn boek In Europa doen het voorkomen alsof een avant garde van non-conformisten is opgestaan in het moderne corrupte Rusland, een regiment bohemiens die van glossy magazines als Sauer's Cosmopolitan ‘leerde om hun individualiteit weer uit te dragen,’ en hun ‘lifestyle uit te drukken,’ zoals de SP-multimiljonair het tegenover Mak verwoordde. En die voorhoede van ‘hipsters’ werd niet gedreven door een ‘nihilistic outlook,’ maar door ‘money,’ hetgeen voor de overtuigde neoliberaal alles behalve een nihilistisch motief is. Sauer en Mak koppelen deze drijfveer aan ‘nieuwe rolmodellen: ongebonden vrouwen, goed opgeleid, werkend, in staat om de genoegens van de postmoderne samenleving ten volle uit te buiten. Het zijn de overwinnaars van de mannen,’ om nog eens een verhelderend citaat uit het zo geprezen werk In Europa te plukken.
'Hipsters' dus, die juichend de verrukkingen van de neoliberale cultuur omarmen, zo constateren onze multimiljonairs Sauer en Mak om daarmee aan te geven hoe bevrijdend het kapitalisme werkt. Lijnrecht tegenover deze tevreden opvatting staat de kritische analyse van de Britse auteur John Berger, die in 2002 opnieuw de vraag stelde die de westerse intelligentsia al tenminste een eeuw bezig houdt, namelijk: 'Where Are We?' Berger schreef in zijn essaybundel Hold Everything Dear. Dispatches On Survival And Resistance:
Consumerist ideology, which has become the most powerful and invasive on the planet, sets out to persuade us that pain is an accident, something that we can insure against. This is the logical basis for the ideology's pitilessness.
Everyone knows of course, that pain is endemic to life, and wants to forget this or revitalize it.
Vandaar dat de boodschap van 'hoop' die Sauer en Mak uitdragen zo succesvol is onder het grote publiek. Die boodschap levert de ideologen van de vrije markt geen windeieren op. Dit moet volgens mij ook de reden zijn geweest dat Geert Mak mij januari 2012 het volgende schreef:
Het probleem met jou is dat je verdomd vaak gelijk hebt, en dat het vaak geen prettige mededelingen zijn die je te melden hebt… Jij ziet veel dingen scherper en eerder, maar…' zo schreef Mak: 'Ik kan niet zonder hoop, Stan, dat klinkt misschien wat pathetisch, maar het is toch zo.'
Het gaat in de virtuele werkelijkheid waarin wij zijn beland niet meer om het 'verdomd vaak gelijk' hebben en 'veel dingen scherper en eerder zien,' geenszins. Het gaat om de 'hoop' dat er licht aan het einde van de tunnel is. Opvallend is Mak's inschatting dat, in dit geval, ik, 'veel dingen scherper en eerder' zie en dat dit 'het probleem met jou' is. Dus niet de 'dingen' die ik 'scherper en eerder' zie dan Mak cum suis is 'het probleem,' maar ik, als journalist. En waarom ben ik het 'probleem'? Wel, omdat mijn analyses, die gebaseerd zijn op wat ik uit eigen ervaring heb meegemaakt en op de talloze boeken die ik over een bepaald onderwerp heb gelezen, de 'waarheden' van Mak en Sauer doorprikken, en laten zien dat hun verhalen van hoop en nieuwe identiteiten niet meer zijn dan propaganda. Het maken van propaganda voor een failliet systeem is misdadig. Beide mannen weten beter, maar hun cynisme belet hen eerlijk te zijn tegenover hun publiek en tegenover zichzelf. Hoop bieden waar geen hoop kan bestaan is de grofste manier om elke hoop te vernietigen. Mensen zijn niet dom. Mak mag dan wel via de Nederlandse mainstream media propaganda maken voor Obama's 'Change We Can Believe In,' maar de meer dan 46 procent van de Amerikaanse kiesgerechtigden die in 2012 niet heeft gestemd, drie procent hoger dan in 2008, weet wel beter. http://www.infoplease.com/ipa/A0781453.html John Berger:
I write in a night of shame. By shame I do not mean individual guilt. Shame, as I'm coming to understand it, is a species feeling which, in the long run, corrodes the capacity for hope and prevents us looking far ahead. We look down at our feet, thinking only of the next small step.
People everywhere -- under very different conditions -- are asking themselves -- where are we? The question is historical not geographical. What are we living through? Where are we being taken? What have we lost? How to continue without a plausible vision of the future? Why have we lost any view of what is beyond a lifetime?
The well-heeled experts answer: Globalization. Post-Modernism. Communications Revolution. Economic Liberalism. The terms are tautological and evasive. To the anguished question of Where are we? the experts murmur: Nowhere!
Might it not be better to see and declare that we are living through the most tyrannical -- because the most pervasive -- chaos that has ever existed? It's not easy to grasp the nature of the tyranny, for its power structure (ranging from the 200 largest multinational corporations to the Pentagon) is interlocking and diffuse, dictatorial yet anonymous, ubiquitous yet placeless. It tyrannizes from offshore -- not only in terms of fiscal law, but in terms of any political control beyond its own. Its aim to delocalize the entire world. It's ideological strategy -- besides which Bin Laden's is a fairy tale -- is to undermine the extent so that everything collapses into its special version of the virtual, from the realm of which -- and this is the tyranny's credo -- there will be a never-ending source of profit.
Berger's beschrijving van onze cultuur is zoveel eerlijker en subtieler dan de propaganda van Mak in zijn boek In Europa wanneer hij Russinnen kritiekloos laat zeggen:
Cosmopolitan toont de Russinnen nieuwe rolmodellen: ongebonden vrouwen, goed opgeleid, werkend, in staat om de genoegens van de postmoderne samenleving ten volle uit te buiten. Het zijn de overwinnaars van de mannen.
En:
Cosmopolitan toont een complete andere levensstijl, met moderne en open verhoudingen tussen mannen en vrouwen, chefs en ondergeschikten.
Voor Mak geldt dat, zoals hij in Reizen zonder John schreef, ‘de Verenigde Staten Europa… tijdens de Koude Oorlog van de Sovjetmacht [verlosten],’ maar vindt het, in tegenstelling tot Berger, niet relevant genoeg om te melden dat tot nu toe niemand de rest van de mensheid heeft kunnen ‘verlossen’ van de Amerikaanse macht. En de reden dat hij dit verzwijgt is het simpele feit dat in zijn ogen de VS een ware 'democratie' is die ‘decennialang als ordebewaker en politieagent [fungeerde] – om maar te zwijgen van alle hulp die het uitdeelde.’ Voor hem is de Nederlandse bladenmaker Sauer, die in tien jaar tijd in een ineen gestort land 150 miljoen wist te vergaren, het toonbeeld bij uitstek van vrije ondernemerschap, lef en de kracht van de westerse consumptiecultuur wanneer hij in In Europa zijn lezerspubliek laat weten:
Derk Sauer kwam tien jaar geleden naar Moskou. Er was niets. Nu staat hij aan het hoofd van Ruslands grootste vrije mediaconcern, met vijfhonderdvijftig werknemers...
Aldus prijst de ene multimiljonair de andere vanwege zijn 'vrije mediaconcern' dat het standaardvoorbeeld is van de 'vrije pers' en onze 'democratie.' In diezelfde tijd schreef de bescheiden in een Frans boerderijtje levende Berger:
Democracy is a proposal (rarely realized) about decision making; it has little to do with election campaigns. It's promise is that political decisions be made after, and in the light of, consultation with the governed. This is dependent upon the governed being adequately informed about the issues in question, and upon the decision-makers having the capacity and will to listen and take account of what they have heard. Democracy should not be confused with the 'freedom' of binary choices, the publication of opinion polls or the crowding of people into statistics. These are its pretences...
Both military and economic strategists now realize that the media play a crucial role -- not so in defeating the current enemy as in foreclosing and preventing mutiny, protest or desertion. Any tyranny's manipulation of the media is an index of its fears...
Every form of contestation against the tyranny is comprehensible. Dialogue with it is impossible. For us to live and die properly, things have to be named properly. Let us reclaim our words.
Dit laatste is ook de reden waarom ik schrijf over opportunisten als Sauer en Mak, het verkrachten van de taal, het manipuleren van de werkelijkheid, en hun streven naar macht. Niet om hen te overtuigen, dat is onmogelijk, maar om woorden weer hun oorspronkelijke plaats en betekenis te geven zodat de mens en de natuur weer in hun eigen taal met ons kunnen spreken. Zoals Berger deed in Once in Europe, een boek niet over macht maar over liefde:
Berger's modern classic updated with glorious photos.
John Berger has spent a lifetime experimenting with new ways of storytelling, often using both words and images as in books such asAnother Way of Telling and A Fortunate Man, where he worked with photographer Jean Mohr, and in his world-renowned Ways of Seeing. Now, together with artist-photographer Patricia MacDonald, the beautiful love story found in his earlier collection, Once in Europa, is retold, in an emotionally and visually stunning combination. Macdonald's powerful images, made from the air and close to the ground, and containing many layers of meaning, create a landscape and a weather for this contemporary classic.
De lekker in de markt liggende handel in 'hoop' waarmee Sauer en Mak bezig zijn, vernietigt de hoop, vanwege de simpele reden dat de door beiden gepropageerde consumptiemodel een permanente staat van oorlog betekent met mens en natuur. Bovendien voelen mensen zich verraden zodra blijkt dat de 'hoop' vanaf het begin vals was. Alleen auteurs als Berger kunnen de hoop levend houden, hoop die niet de menselijk waardigheid en identiteit schendt door telkens weer 'nieuwe rolmoddelen' te propageren. John Berger:
We are writing about the pain in the world. We have to reject the new tyranny's discourse. Its terms are crap. In the interminably repetitive speeches, announcements, press conferences and threats, the recurrent terms are: Democracy, Justice, Human Rights, Terrorism. Each word in the context signifies the opposite of what it was once meant to signify.
Ondermeer Mak's bewering dat Sauer een 'vrije mediaconcern' bezit, daarmee suggererend dat hij op die manier een kapitalistisch en daarmee bevrijdend alternatief geeft aan de Russische bevolking is illustrerend voor zijn onvermogen om de werkelijkeid onder ogen te zien. Hij kan niet zonder 'hoop' en niet zonder zijn lezerspubliek die hij telkens weer moet bedienen met een bestseller. Door zijn onverzadigbaarheid is hij zijn eigen gevangene geworden, net als al die andere bekende Nederlanders die met kitsch het grote publiek willen behagen. Het was MIlan Kundera die de lezer erop wees dat:
Het woord kitsch verwijst naar de houding van degene die tot elke prijs zoveel mogelijk mensen wil behagen. Om te behagen dien je je te conformeren aan wat iedereen wenst te horen, in dienst te staan van de pasklare ideeen, in de taal van de schoonheid en de emotie. Hij beweegt ons tot tranen van zelfvertedering over de banaliteiten die wij denken en voelen… Op grond van de dwingende noodzaak te behagen en zo de aandacht van het grootst mogelijke publiek te trekken, is de esthetiek van de massamedia onvermijdelijk die van de kitsch en naarmate de massamedia ons gehele leven meer omsluiten en infiltreren, wordt de kitsch onze dagelijkse esthetiek en moraal.
En misschien wel het meest kenmerkende aan kitsch is dat het identiteitsloos is, het kan elk rolmodel aannemen. In Hold Everything Dear stelt Berger daarover:
The key term of the present global chaos is de- or relocalization. This does not only refer to the practice of moving production to wherever labour is the cheapest and regulations minimal. It also contains the offshore demented dream of the ongoing power: the dream of undermining the status and confidence of all previous fixed places, so that the entire world becomes a single fluid market.
The consumer is essentially somebody who feels or is made to feel, lost, unless he or she is consuming. Brand names and logos become the place names of the Nowhere.
Meer daarover later.
The key term of the present global chaos is de- or relocalization. This does not only refer to the practice of moving production to wherever labour is the cheapest and regulations minimal. It also contains the offshore demented dream of the ongoing power: the dream of undermining the status and confidence of all previous fixed places, so that the entire world becomes a single fluid market.
The consumer is essentially somebody who feels or is made to feel, lost, unless he or she is consuming. Brand names and logos become the place names of the Nowhere.
Meer daarover later.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten