Leve de Republiek

Ik ben de afgelopen weken herhaaldelijk gebeld door collega journalisten die zich werkelijk allen met enige verbazing en afgunst afvroegen wat toch het grote verschil is tussen de sfeer in 1980 en nu? Waarom komt de huidige generatie jongeren niet in verzet nu er zich toch zo'n schitterende gelegenheid voordoet? Waarom is de tijdgeest zo ingrijpend veranderd? Voor de lezers die er vanavond niet bij kunnen zijn: ik zal ongeveer het volgende zeggen:

De foto’s van Maarten Reinboud die u hier aan de muur ziet hangen zijn illustratieve afbeeldingen van een andere cultuur, van een ander bewustzijn. Wat u ziet zijn de laatste dagen van een historische democratiseringsgolf die in de jaren zestig met Provo was begonnen.  Wij leven nu op een andere planeet. Ik bedoel dit:

Wie had 33 jaar geleden kunnen bedenken dat de burgers vandaag de dag miljarden zouden betalen aan corrupte bankiers om ons vertrouwen in deze zwendelaars te herstellen?

Wie had toen kunnen bedenken dat heden ten dage een VPRO-journalist zou schrijven dat hij “op dit moment even niet meer weet of ik wel even hard als vroeger mijn best moet doen om de minister van Financien de waarheid te laten vertellen. Of er inderdaad niet even een hoger belang is dan 'de waarheid, niets dan de waarheid’”?

Wie had toentertijd kunnen bedenken dat een Nederlandse bestseller auteur die zichzelf als historicus laat aankondigen zonder een greintje schaamte het volgende zou opmerken:

Nemen wij, chroniqueurs van het heden en verleden, onze taak, het ‘uitbannen van onwaarheid’, serieus genoeg?  Zeker in deze tijd? Ik vraag het me af.  Op dit moment vindt op Europees en mondiaal niveau een misvorming van de werkelijkheid plaats die grote consequenties heeft.

Wie had in 1980 kunnen bedenken dat de NAVO van een defensief bondgenootschap tegen de Sovjet Unie, in 2013 een offensieve organisatie zou zijn die, a raison van miljarden aan belastinggeld, overal ter wereld met het grootst mogelijke geweld tegen de burgerbevolking kan worden ingezet, en terroristen opleidt om de chaos in Azie en Afrika te vergroten, zonder dat daarvoor een democratisch besluit nodig is?

Wie had destijds kunnen bedenken dat de huidige generatie jongeren zo plooibaar is dat het zich laat afschepen met -- hooguit -- drie jaar durende arbeidscontracten omdat ze als werknemer anders te duur worden?

Wat is er toch gebeurd in die 33 jaar? Waarom is de tijdgeest zo ingrijpend veranderd? Welnu, daarvoor moeten we even terug naar het enerverende jaar 1980 toen 40 procent van de werklozen uit jongeren bestond. 30 april 1980 was een keerpunt. Toen eindigde de jaren zestig definitief. Als ik zeg ‘de jaren zestig’ dan bedoel ik daarmee de jaren zestig en zeventig, de jaren die in het teken stonden van democratisering, inspraak, medezeggenschap, het ludieke en onverwachte, en datgene wat de toenmalige premier Joop den Uyl ‘de spreiding van kennis, macht en inkomen’ noemde. Het waren de jaren dat ‘de verbeelding’ aan de macht leek te komen, het tijdperk van sex, drugs and rock and roll. Wat zich leek te voltrekken was een culturele omwenteling. Met de nadruk op leek. In elk geval had die vernieuwingstijd verwachtingen geschapen, tot grote schrik van de ware macht, te weten: de banken, institutionele beleggers, de speculanten, multinationals en het militair industrieel complex. Rond 1980 begon de tegenaanval van de regenten, hun politici van links zowel als rechts, en hun spreekbuizen in de mainstream media, onze journalisten en opiniemakers.  

Als het ware van de ene op de andere dag spraken politici over de noodzaak van deregulering en privatisering, van no-nonsens, en werden de meeste overheidsbeperkingen op het onverzadigbare egoisme van de macht opgeheven, omdat die ineens als grote ‘nonsens’ werden gekwalificeerd. Het gevolg was onder andere dat op grote schaal werd gespeculeerd met het schaarse goed woningen, maar godzijdank ontstond daartegen ook verzet.

Vooral jongeren beseften dat allereerst zij de dupe werden van het ruim baan geven aan de neoliberale ideologie. En in plaats van de banken te betalen voor hun zwendel, deden zij wat rechtschapen burgers dienen te doen in een dergelijke situatie: ze smeten stenen door de spiegelramen van bankgebouwen, en verzetten zich met geweld tegen het geweld van de politie, die, in opdracht van de meeste volksvertegenwoordigers, panden probeerden te ontruimen. Toen in dezelfde tijd ons staatshoofd Beatrix in Amsterdam werd gekroond, grepen jongeren dit officiele, peperdure, festijn aan om te protesteren tegen het groeiende onrecht van woningnood en werkloosheid. Het resultaat ziet u hier aan de muur hangen.

Het spreekt voor zich dat het regentendom en zijn opiniemakers in de commerciele media naderhand moord en brand schreeuwden. Iemand moest immers de schuld krijgen voor een falend overheidsbeleid. De schuld kreeg een handjevol journalisten dat het in zijn hoofd had gehaald om de protesterenden aan het woord te laten en verslag te doen van de keerzijde van de neoliberale heilsleer. En de andere boosdoener was natuurlijk de kraakbeweging, terwijl toch naderhand bleek uit de achtergronden van degenen die waren opgepakt, dat de meeste arrestanten geen Amsterdamse krakers waren, maar keurige jongelui uit de provincie die op deze wijze hun ‘maatschappelijke onvrede,’ toonden. (een jaren zestig woord). Het betreft  hier zeker niet alleen de kraakbeweging, maar ook het radicalere deel van de vrouwenbeweging, de anti-kernenergiebeweging, de anti-kernwapen beweging, de anti militaristische beweging, de milieubeweging en al die andere bewegingen die in de jaren zestig waren ontstaan en naar een rationele verandering van de samneleving streefden.

De vraag is nu: waar staan wij op dit moment? De Britse auteur John Berger geeft daarop het volgende antwoord:

Globalization. Post-Modernism. Communications Revolution. Economic Liberalism. The terms are tautological and evasive. To the anguished question of Where are we? the experts murmur: Nowhere! 

We leven vandaag de dag in een wereldwijd vacuum. Niemand lijkt meer te weten wie wat bepaalt en waarom. Mijn generatie heeft zichzelf tamelijk goedkoop verkocht aan het consumentisme en laat nu een failliete inboedel achter, want in 2008 ontplofte de hele no-nonsens handel. De kredietcrisis heeft een diepe economische depressie veroorzaakt, en momenteel wordt het neoliberale systeem kunstmatig in stand gehouden door het drukken van steeds meer bankbiljetten, die net zoveel waard zijn als de gek ervoor geeft. Totdat deze virtuele werkelijkheid straks definitief ineenstort, want men kan niet eewig doorgaan met het speculeren in lucht. Intussen doet de jonge generatie alsof er niets aan de hand is, accepteert dat de sociale verworvenheden waarvoor hun voorouders hadden gestreden verder worden afgebroken, en zal straks de onbetaalbare prijs voor dit conformisme moeten betalen. Alleen de zon gaat voor niets op. Daarom, vrienden neem een voorbeeld aan de initiatiefrijke jongelui die zo helder in beeld zijn gebracht door Maarten Reinboud. Aan de slag, zo draagt iedereen zijn steentje bij. Of jullie komen in beweging of de Wildersachtigen komen straks in beweging, want achter de ogenschijnlijke rust broeit de rancune als nooit tevoren. En dan zijn jullie nog verder van huis. Na deze opbeurende woorden verklaar ik de tentoonstelling voor geopend!