'Deskundigen' 55

Wall Street, 2009.

All over the place, from the popular culture to the propaganda system, there is constant pressure to make people feel that they are helpless, that the only role they can have is to ratify decisions and to consume. - Noam Chomsky

Het spreekt voor zich dat verlangen naar fast food telkens moet worden opgewekt. Vandaar het doorslaggevende belang van reclame die elk moment van de dag de mens overspoelt via radio, televisie, de gedrukte media, internet, op straat en thuis, in de bioscoop, in de bus, etc. Zonder permanente aanprijzing van een product zou de kapitalistische productie snel ineenstorten. De consument moet voortdurend lichamelijk en geestelijk hongerig worden gehouden. Daarbij geldt in het neoliberalisme dat zoals Noam Chomsky schrijft in Profit over People. Neoliberals and Global Order:

the population may be ‘spectators,’ but not ‘participants,’ apart from occasional choices among leaders representing authentic power. That is the political arena. The general population must be excluded entirely from the economic arena, where what happens in society is largely determined. Here the public is to have no role, according to prevailing democratic theory… When the resources of violence are limited, the consent of the governed must be obtained by the devices called ‘manufacture of consent,’ by progressive and liberal opinion. The enormous public relations industry, from its origins early in the twentieth century, has been dedicated to the ‘control of the public mind,’ as business leaders described the task. And they acted on their words, surely one of the central themes of modern history. The fact that their public relations industry has its roots and major centers in the country that is ‘most free’ is exactly what we should expect…

Het huidige systeem is door de globalisering een wereldwijde ideologie geworden die door de Amerikaanse hoogleraar Robert W, McChesney, ‘among the most widely read and honored communication scholars in the world today,’ als volgt wordt omschreven:

Neoliberalism is the defining political economic paradigm of our time – it refers to the politics and processes whereby a relative handful of private interests are permitted to control as much as possible of social life in order to maximize their personal profit.

Dit is systeem is in de strikte betekenis van het woord totalitair, aangezien de parlementaire democratie hierop geen wezenlijke greep heeft. Wat westerse politici en hun opiniemakers ook mogen beweren feit blijft dat

the conscious and intelligent manipulation of the organized habits and opinions of the masses is an important element in democratic society,

aldus de grondlegger van de public relations industry de Amerikaan Edward Bernays. Het  resultaat is dat

Those who manipulate this unseen mechanism of society constitute an invisible government, which is the true ruling power of our country… We are governed, our minds are molded, our tastes formed, our ideas suggested, largely by men we have never heard of. This is a logical result of the way in which our democratic society is organized. Vast numbers of human beings must cooperate in this manner if they are to live together as a smoothly functioning society… In almost every act of our daily lives, whether in the sphere of politics or business, in our social conduct or our ethical thinking, we are dominated by the relatively small number of persons… who understand the mental processes and social patterns of the masses. It is they who pull the wires, which control the public mind,

Bernays wees de kapitalisitsche elite erop dat in een irrationele maatschappij gedreven door een ‘herd instinct,’ niet zonder propaganda kon, een overtuiging die wijd verspreid is onder de beleidsbepalers. Het zal niemand verbazen dat Bernays dan ook door Life Magazine werd uitgeroepen tot een van de ‘honderd meest invloedrijke Amerikanen van de twintigste eeuw.’ De niet aflatende propaganda is onmisbaar in een democratische systeem waar de politiek uiteindelijk wordt bepaald door de ecomische macht en er dus in feite sprake is van ‘consent without consent.’ Propaganda verschaft de machtigen en hun politici van zowel sociaaldemocratische huize als van rechts een mechanisme ‘to mold the mind of the masses’ zodat ‘they will throw their newly gained strength in the desired direction.’ In de praktijk leidt dit tot een economisch model waarbij met een minimum aan inzet een maximum aan resultaat wordt behaald, oftewel met een minimum aan kosten een maximum aan winst, zoals we zo goed in de voedselindustrie kunnen zien. De grondstoffen van fast food zijn goedkoop, terwijl de opbrengst naar verhouding groot is. Dat is gunstig voor de voortdurend stijgende winstuitkeringen aan de rijke aandeelhouders, van wie 1 procent meer dan 50 procent van ‘all stocks and mutual funds’ in handen heeft.  Al ‘in 1997, the richest tenth of households owned 83% of the country’s financial assets. The bottom four-fifths owned only 8%,’ terwijl 1 procent van de Amerikanen nu meer dan 40 procent van alle rijkdommen van het land bezit en meer dan 20 procent van het jaarlijkse inkomen opstrijkt, terwijl het verschil tussen rijk en arm blijft toenemen. Vermeldenswaard is ook nog dat 95 procent van de rijke 1 procent blank is, 72 procent van hen ouder is dan 45 en 88 procent daar weer van in goede gezondheid verkeert. Voor deze gepriviligieerden is van fundamenteel belang dat ‘engineering consent’ als de ware ‘essence of the democratic process,’ zo soepeltjes mogelijk verloopt. Dat is voornaamste reden dat de rijken zoveel doneren aan rechtse denktanks en de verkiezingsfondsen van Congresleden en Amerikaanse presidenten. Het resultaat is er naar. Op 12 september 2012 concludeerde de Amerikaanse onderzoekster Karen Dolan:

Sadly, those who ‘occupied’ Wall Street and city squares across the country in 2011, were right: All of the income gains have concentrated at the top, while the rest of us saw a deterioration or stagnation in our wages and income. We can’t seem to stop having record numbers of people living in poverty in the United States. The richest continue to get richer and the rest of us continue to see our incomes get lower and lower. New Census Bureau figures released today, show that 15 percent of the U.S. population lived in poverty in 2011. Over 46 million Americans lived at or below the poverty threshold of a household income of $23,201 per year for a family of four. One in five of our children live in poverty and over one-third of black and Latino children are struggling through impoverishment. Increasingly, all of the boost in wealth is concentrated at the top and record numbers of poverty persist, while the middle and lower-economic classes are losing ground.  

http://economichardship.org/record-poverty-persists-while-gap-between-rich-and-rest-of-us-increases/

Het New Yorkse massamedia concern Bloomberg L.P. berichtte een maand later:

Top 1% Got 93% of Income Growth as Rich-Poor Gap Widened… The earnings gap between rich and poor Americans was the widest in more than four decades in 2011, Census data show, surpassing income inequality previously reported in Uganda and Kazakhstan. The notion that each generation does better than the last -- one aspect of the American Dream -- has been challenged by evidence that average family incomes fell last decade for the first time since World War II. In this recovery it’s proved better to own stock than a house. For stockholders… the value of all outstanding shares has soared $6 trillion to $17 trillion since June 2009, the recession’s end. Even after a recent rebound, the value of owner-occupied housing, the chief asset of most middle- income families, has dropped $41 billion in the same period, part of a $5.8 trillion loss in home values since 2006… ‘Income inequality of the scale we have today is destroying our democracy,’ retired American Airlines CEO Bob Crandall said in an interview. Crandall, 76, says he became so frustrated at what he sees as selfishness among his peers that he started writing a blog on his Lenovo laptop. ‘Anyone else willing?’ he titled his first entry in August 2011, which argued that people should pay higher taxes.

De New York Times meldde twee weken later, op 16 oktober 2012:

WASHINGTON — Income inequality has soared to the highest levels since the Great Depression, and the recession has done little to reverse the trend, with the top 1 percent of earners taking 93 percent of the income gains in the first full year of the recovery.

http://www.nytimes.com/2012/10/17/business/economy/income-inequality-may-take-toll-on-growth.html?pagewanted=all

Een half jaar eerder al had de Amerikaanse econoom Richard Wolff het volgende geconstateerd:

When the current economic crisis hit, the Obama campaign blew away Bush and McCain by promising hope, change and a solution that would overcome this crisis and prevent future crises. Likewise, some governments in Europe came to power based on public fear reacting to the global meltdown. Ongoing crisis, mass economic pain and deepening public anger keep shifting political winds. Within six months of Barrack Obama's election, those winds had changed again. His liberal campaign rhetoric had hit a wall. What humbled Obama was the determination of business interests to shift onto others the costs of the crisis and of the government's response, namely its hugely expensive bailout of major corporations especially in finance. We watched and learned who was really in charge of how this economic crisis would be ‘managed’.  There would not be a 2011 rise in the federal income tax rate from 35 to 39% for the richest Americans (even though it had been 91% in the 1960s). There would be no legal or other requirement that corporate beneficiaries use their bailout billions in economically and socially useful ways (rather than only for their private profits). There would be no federal employment programme, no matter how high the US unemployment rate went, nor how long workers remained unemployed. There would be no real programme to lift wages or otherwise offset millions of homeowners' inability to make mortgage payments even if that omission meant that the housing market would tank again – the double dip downward in that crucial industry is now under way.

http://www.guardian.co.uk/commentisfree/cifamerica/2011/mar/28/public-finance-economics

Het gevolg van dit neoliberale proces is dat parallel met de drastisch afgenomen invloed van de vakbonden, de lonen blijven dalen en de onderlinge concurrentie tussen werknemers is toegenomen. Wolff benadrukte dit nog eens tegenover mij toen we ‘s avonds laat na zijn lezing in Manhattan op het perron van de Underground stonden te wachten terwijl tussen de rails grote ratten elkaar achterna zaten. ‘Look, also there the ratrace is becoming fierce. It will end in war,’ merkte hij sardonisch op. De onderlinge verbanden, die een samenleving tot samenleving maken, vallen daardoor nog verder uiteen en de asociale houding neemt nog sneller toe. Noam Chomsky had gelijk toen hij in 1999 in Profit Over People. Neoliberalism and Global Order stelde:

When more than 80 percent of the population feel that the democratic system is a sham and that the economy is ‘inherently unfair,’ ‘the consent of the governed’ is goping to be very shallow… There is no more reson now than there has ever been to believe that we are constrained by mysterious and unknown social laws, not simply decisions made within institutions that are subject to human will – human institutions, that have to face the test of legitimacy and, if they do not meet it, can be replaced by others that are more free and more just, as often in the past.

Maar dan zullen toch mainstream opiniemakers als Geert Mak verder moeten gaan dan de verzuchting dat er zoveel dikke ‘Amerikanen’ zijn. Ze zouden de feiten, die bijvoorbeeld John Kenneth Galbraith in 1992 gaf in De Cultuur van Tevredenheid serieus moeten gaan nemen door ze in een perspectief te plaatsen. Voor zijn dood in 2006 hield ‘de eminence grise onder de topeconomen’ de inwoners van de VS ‘een spiegel voor,’ die ‘een buitengeoon grimmig beeld’ toonde. ‘Een kleine meerderheid van rijken en welgestelden regeert het land onder de dekmantel van een democratisch bestel, waarin de minder bedeelden allang niet meer participeren.’ Galbraith:

De rijken mogen niet nog rijker worden ten koste van een al in grote armoede levende onderlaag.

Een ontwikkeling die niet beperkt bleef tot zijn eigen continent.

Mijn boek gaat maar gedeetelijk over de Verenigde Staten, het is ook een waarschuwing aan andere landen.

Inclusief die van de Europese Unie, die in de jaren zeventig in toenemende mate de neoliberale ideologie van bezuinigingen, privatisering en deregulering overnam, zonder dat de gevaren hiervan structureel geanlyseerd werden door opiniemakers die zich bogen over de toekomst van ‘Europa’. Al twintig jaar geleden waarschuwde Galbraith voor het neoliberalisme:

Onder de ruime, behaaglijke dekmantel van het laissez-faire en achter de specifieke vrijbrief van de markt woeden krachten die de wezenlijke componenten van het systeem, in het bijzonder de firma’s die met hun aan- en verkopen en overige financiele transacties de markt vormen, teisteren en zelfs vernietigen. Dit is een frappante ontwikkeling van het moderne kapitalisme.

John Kenneth Galbraith sprak zelfs van ‘de neiging van het huidige kapitalisme tot zelfvernieting,’ en van ‘verwoestingen’ die ‘ernstige vormen [hebben] aangenomen.’ Het moet Geert Mak kennelijk allemaal zijn ontgaan want tijdens de voorbereiding van zijn Reizen zonder John schreef hij een boekje getiteld De hond van Tisma. Wat als Europa klapt? waarin hij zich na de onvermijdelijke kredietcrisis van 2008 ineens angstig afvroeg: 

Hoe zijn we zo plotseling in deze nachtmerrie terechtgekomen?’

'Plotseling'? Precies twee decennia na de waarschuwingen van Galbraith ontdekt Mak dat hij al die tijd niet beseft heeft wat er precies aan de hand was geweest In Europa, tijdens de laatste 25 jaar van de Eeuw van Mijn Vader en de eerste elf jaar van de 21ste eeuw. Verbijsterd constateert hij nu dat

Europa een lokaal probleem zo uit de hand liet lopen, dat het nu de hele wereldeconomie bedreigt.

Maar ook hier begrijpt hij niet wat er werkelijk aan de hand is, en meent hij dat er in een geglobaliseerde wereld sprake is van een ‘lokaal’ economisch en financieel probleem. Dat in het neoliberalisme niets ‘lokaal’ kan blijven, beseft hij nog steeds niet. Al die tijd hebben hij en andere mainstream opiniemakers kennelijk telkens ‘opnieuw een foute diagnose’ gesteld om tot de slotsom te komen dat, ik citeer wederom Mak, ‘wat er nu zal gebeuren niet te voorzien [valt].’ 

Maar in tegenstelling tot zijn bewering valt die toekomst wel degelijk te voorzien, zoals ondermeer Galbraith al twintig jaar geleden aantoonde. Ondanks dit alles laat Mak zich overal toch aankondigen als Europa-deskundige dan wel Amerika-deskundige. Hoe dan ook, in De hond van Tisma. Wat als Europa klapt? komt hij niet verder dan het obligate advies

dat we de politiek en de democratie opnieuw centraal stellen, 

zonder zich de vraag te stellen wat te doen met al die politici die onvoldoende geloofwaardigheid bezitten. Bovendien: wie zijn Mak’s  ‘we’? In elk geval niet de Europese burgers die niets in te brengen hebben en slechts eens in de zoveel tijd datgene mogen sanctioneren wat de bureaucratie in opdracht van de economische elite heeft beslist. Bovendien is de burger al sinds enkele decennia in een consument veranderd die zolang hij optimaal kan blijven verteren zijn 'democratie' onmiddellijk aan de hoogste bieder verkoopt. En omdat de consument net als Mak niet ‘zonder hoop kan’ lopen we het gevaar dat een of andere nationaal-socialist van alles zal beloven zodat de chaos nog groter wordt.

Het was John Kenneth Galbraith die aan het einde van De Cultuur van Tevredenheid schrijft:

Tenslotte wil ik nog één punt benadrukken. Ik heb drie mogelijke vooruitzichten afzonderlijk behandeld: recessies en depressies die worden verergerd door langdurig economisch verval, het gevaar dat besloten ligt in een autonoom militair machtsapparaat en ten slotte groeiende onrust in de krottenwijken van de steden als gevolg van toenemende ontberingen en uitzichtloosheid. Ze zouden echter ook gelijktijdig kunnen optreden. Een diepe recessie zou de frustraties in achtergebleven stadswijken kunnen versterken tijdens de nasleep van een of andere mislukte militaire operatie, waarin, zoals dat bij de moderne strijdkrachten gaat, de achtergestelden een onevenredig groot aandeel hadden gehad.

Sinds Galbraith dit twee decennia geleden schreef is de situatie van het aantal armen in de VS en trouwens ook in Europa verslechterd, en de uitzichtloosheid onder met name jongeren toegenomen. De Amerikanen zijn nu definitief in een nieuwe fase aanbeland met een nog machtiger militair industrieel complex, waarbij militairen nu van president Obama het recht hebben gekregen om zelfs Amerikaanse burgers te doden zonder voorafgaand proces. Het marginaliseren van steeds grotere groepen burgers ondergraaft de legitimiteit van de macht van de elite. Desondanks geldt nog steeds datgene wat de invloedrijke Amerikaanse socioloog C. Wright Mills in de jaren zestig al vaststelde, namelijk dat

de machthebbers de opinies [verschaffen] en de middelen waarmee die gerealiseerd kunnen worden. Mensen bestaan in de mediamarkten alleen als massa; hun acties verlopen parallel omdat hun opinies parallel verlopen, en hun opinies zijn parallel omdat ze alle uit één bron afkomstig zijn: die van de media. [...] De mensen zijn, zelfs als ze handelen, meer toeschouwers dan medespelers. Het publiek van de massamaatschappij handelt bij acclematie, bij plebisciet. Passief staat het toe, actief klapt het in de handen. Het is geen handelen dat uit eigen, autonome beslissingen of initiatieven voortkomt; het is geconditioneerde reactie op gecontroleerde stimuli die van het centrale beheerapparaat uitgaan. Omdat het publiek van de massamaatschappij markt voor de media en geactiveerde massa is geworden, is de discussiefase van het proces van opinievorming vrijwel uitgeschakeld.

Volgens Mills werd het westerse systeem beheerst door ‘rationalisme zonder rede,’ dat als enige alternatief gepresenteerd wordt door de opiniemakers die als doel hebben

de bevolking in een voortdurende staat van emotionele onderworpenheid te houden… Immers, als het maar eenmaal gelukt is om een mentaliteit van volgzaamheid en gehoorzaamheid te kweken, is het niet moeilijk meer om de mensen te doen geloven en te doen voelen wat men maar wil… hun opinies zijn parallel omdat ze alle uit één bron afkomstig zijn: die van de media.

Het grote probleem van de huidige parlementaire democratie is dat wanneer het de bevolking de autonomie opeist de oude elite haar macht kwijtraakt aan een nieuwe elite die even onbenullig zal zijn. De Amerikaanse historicus Daniel Boorstin:

One of the tendencies of democracy… is the danger that rhetoric would displace or at least overshadow epistemology; that is, the temptation to allow the problem of persuasion to overshadow the problem of knowledge. Democratic societies tend to become more concerned with what people believe than with what is true, to become more concerned with credibility than with truth.

Morgen meer daarover.