Joris Luyendijk 3

De laatste woorden van Joris Luyendijk in NOVA waren: ‘Je moet kiezen tussen woorden, en afhankelijk van welk woord je neemt – Israel/zionistische entiteit, bezet Palestina/beloofde land – afhankelijk van welk woord je kiest, help je eigenlijk het kamp wat dat woord ook gebruikt, en je kunt niet al die vier woorden gebruiken. En zo heb je heel veel filters, vervormingen, manipulaties waar we volgens mij open over moeten zijn. Dus ik ga op zoek naar een manier om dat onder de aandacht te brengen.’ Pauw draaide er snel een punt aan door te besluiten met: ‘Mooi, daar zijn wij dan allen bij betrokken.’

Wat valt hierop te zeggen? Ik denk alleen dit: Joris Luyendijk heeft door schade en schande tot zijn schrik iets ontdekt dat elke oudere journalist weet, namelijk dat journalistiek en propaganda in elkaar kunnen overlopen. Kundera omschreef het in zijn Jeruzalem rede als volgt: ‘Je kunt je de toekomst wel voorstellen zonder de klassenstrijd of zonder de psychoanalyse, maar niet zonder de onweerstaanbare opkomst van pasklare ideeen die, ingevoerd in computers, gepropageerd door de massamedia, het gevaar met zich meebrengen binnenkort een macht te worden die elk oorspronkelijk en individueel denken verplettert en zo de werkelijke essentie van de Europese cultuur van onze tijd verstikt.’ Een van die pasklare ideeen is dat het kwaad in de ander zit, de hel is de ander, de jood, de arabier, de homoseksueel, de islamiet. Om te voorkomen dat journalisten in een bepaald kamp terecht komen, kunnen ze als richtsnoer het recht nemen. Dus voor een ingezetene van een democratische rechtstaat is de Westbank natuurlijk bezet gebied en Israel een land met joden en palestijnen. Niks beloofd land en zionistische entiteit, dat is ideologisch taalgebruik, dat moet je als journalist nooit overnemen.

Ik denk dat het ware probleem waarmee Luyendijk worstelt voor een groot deel ergens anders uit voortkomt, namelijk uit het feit dat in Nederland de journalistiek niet als een echt vak wordt gezien. In tegenstelling tot de Angelsaksische traditie kan hier iedereen ogenblikkelijk onvoorbereid journalist van de massamedia worden. Uit zijn eigen uitspraken valt op te maken dat Joris Luyendijk daarvan een sprekend voorbeeld is. Volgens zijn eigen woorden afkomstig uit een beschermd Hilversums gezin, werd hij na een studie gelijk in het diepe gegooid, correspondent in 1 van de meest complexe en gewelddadige gebieden ter wereld. In zijn boek Het Zijn Net Mensen. Beelden van het Midden-Oosten ‘over het onvermogen van de journalistiek om de werkelijkheid te benaderen in dictatoriaal geregeerde landen,' schrijft hij: ‘Dit was dictatuur in zijn naakte vorm en ik had het aan den lijve moeten ondervinden om te snappen dat zo’n systeem wezenlijk verschilt van democratie… Toen ik als correspondent naar Kairo kwam, had ik gedacht dat journalisten een soort gereedschapskist hadden, die ze overal ter wereld konden openmaken. Maar dictaturen en democratieën bleken niet twee dezelfde auto’s met een andere kleur. Als democratie een auto was, dan was dictatuur een koe of een paard. Wie aankwam met een schroevendraaier of een soldeerbout, stond machteloos.’ En dus stond Joris Luyendijk, bij gebrek aan journalistieke gereedschappen, machteloos en angstig in een wereld die hij alleen in academische vorm kende. Het gevaar is nu dat hij zijn eigen handicap veralgemeniseert door te stellen dat niemand vanuit een dictatuur kan berichten. De werkelijkheid toont anders; sommige van de beste buitenlandse journalisten ter wereld berichten sinds jaar en dag vanuit het Midden Oosten. Ze proberen zo eerlijk mogelijk een waarheidsgetrouw beeld te geven, en het lukt ze vaak dankzij de kring van informanten, die ze hebben opgebouwd. Deze correspondenten hoeven geen faxen af te wachten, of CNN na te praten. Ze hebben hun eigen bronnen. Ze hoeven ook niet eerst te ontdekken hoe de wereld in elkaar zit. Dat weten ze al voordat ze vertrekken. Daarom zijn ze ook gekozen. Daarom zijn in de angelsaksische wereld de correspondenten bijna allen senior, oudere mannen en vrouwen die speciaal vanwege hun ervaring zijn geselecteerd. Maar omdat er in Nederland geen journalistieke traditie bestaat, kan hier iedereen journalistje spelen, van de blonde Bridget Maasland tot de politicus Paul Rosenmoller. Luyendijk had begeleid moeten worden, en misschien was hij dan een uitmuntende journalist geworden. Nu klinkt hij als een geschrokken en teleurgesteld jong mens. Misschien had Jeroen Pauw hem daarover moeten vragen. Maar ja, welke journalistieke achtergrond heeft Jeroen Pauw?