De Mainstream Pers 75

When a shoal of fish instantly changes direction, it looks for all the world as though the movement was synchronised by some guiding hand. Journalists -- all trained and selected for obedience by media all seeking to maximise profits within state-capitalist society -- tend to respond to the same events in the same way. This can look like an orchestrated response, but many journalists clearly believe everything they are saying and clearly have no awareness that they are conforming to the needs of power... In 2002-2003, many journalists concluded that war was necessary to tackle an Iraqi threat that did not exist. And yet, to our knowledge, in 2009, not a single journalist proposed military action in response to Israel's staggering, very visible crimes against the besieged civilian population of Gaza. It is clear that, in all these cases, journalists allowed the British and American governments to define the parameters of 'reasonable', 'rational', 'required' action.

David Edwards en David Cromwell. Newspeak in the 21st century. 2009

‘Reflexen zijn het, je bent daar geconditioneerd in,’ zo vatte Frits van Exter de handelwijze van de ‘vrije westerse pers’ samen. Van Exter sprak uit ervaring, na negen jaar lang hoofdredacteur te zijn geweest van het dagblad Trouw, werd hij in 2008 hoofdredacteur van het weekblad Vrij Nederland en is hij daarnaast voorzitter van het bestuur van de Persvrijheidsfonds. Met betrekking tot de westerse ‘persvrijheid’ verklaarde hij jaren geleden tegenover Extra, het enige Nederlandse tijdschrift dat de commerciele massamedia enige jaren kritisch volgde: ‘de aandacht van de media [wordt] natuurlijk voor een belangrijk deel gestuurd.’ Door wie? ‘door de politieke machten.’ En ‘Dat geldt voor de nationale politiek, maar natuurlijk ook voor de internationale politiek.’ Hoe kan dat? ‘Het heeft voor een deel te maken met de vluchtigheid van het medium. Deels ook volgen de media elkaar, sommige zijn dominanter, en andere lijden aan kuddegedrag.’ Hoe nu, de onafhankelijke pers lijdt aan ‘kuddegedrag’? Dat lijkt verdacht veel op de woorden van Walter Lippmann, de meest gezaghebbende Amerikaanse media-ideoloog van de twintigste eeuw, die sprak van de

‘bewildered herd,’ his way of referring to the masses, must be governed by ‘a specialized class whose interests reach beyond the locality.’ This class is composed of experts, specialists and bureaucrats. The experts, who often are referred to as ‘elites,’ were to be a machinery of knowledge that circumvents the primary defect of democracy, the impossible ideal of the ‘omnicompetent citizen.’

http://en.wikipedia.org/wiki/Walter_Lippmann

Het onmogelijke ideaal van de 'burger' die 'in staat is in elke situatie adequaat te handelen.' De democratie is domweg onmogelijk omdat het uitgaat van een wensdroom, en niet de werkelijkheid. Door het gebrek aan kennis en inzicht kan een burger nooit geïnformeerd deelnemen aan het publieke debat, en dus kan hij alleen regeren als onderdeel van een ‘opgeschrikte kudde.’ Daarbij laat Lippmann de mogelijkheid buiten beschouwing dat

er grote delen van de… arbeiders en middenklasse bestaan die zich niet helder kunnen uitdrukken als gevolg van de grootscheepse culturele deprivatie. De middelen om datgene wat ze weten te vertalen in gedachten is hen ontnomen… Ze bezitten geen voorbeelden die ze kunnen volgen, waarbij woorden ervaringen duidelijk maken,

zoals John Berger stelt. Lippmann was buitengewoon invloedrijk, als adviseur van diverse Amerikaanse presidenten werden zijn opvattingen gedeeld door zowel de elite als haar woordvoerders, de mainstream journalisten:  

On September 14, 1964, President Lyndon Johnson presented Lippmann with the Presidential Medal of Freedom.

He won a special Pulitzer Prize for journalism in 1958, as nationally syndicated columnist, citing ‘the wisdom, perception and high sense of responsibility with which he has commented for many years on national and international affairs.’ Four years later he won the annual Pulitzer Prize for International Reporting citing ‘his 1961 interview with Soviet Premier Khrushchev, as illustrative of Lippmann's long and distinguished contribution to American journalism.’

Lippmann wees erop dat een ware ‘democratie’ onmogelijk was aangezien:

Public opinion is volatile, shifting erratically in response to the most recent developments. Mass beliefs early in the 20th century were ‘too pacifist in peace and too bellicose in war, too neutralist or appeasing in negotiations or too intransigent’

Public opinion is incoherent, lacking an organized or a consistent structure to such an extent that the views of U.S. citizens could best be described as ‘nonattitudes’

Public opinion is irrelevant to the policy-making process. Political leaders ignore public opinion because most Americans can neither ‘understand nor influence the very events upon which their lives and happiness are known to depend.’

http://en.wikipedia.org/wiki/Walter_Lippmann

Uit zijn werk en mijn gesprekken met Henk Hofland weet ik dat zijn opvattingen niet wezenlijk afwijken van die van Walter Lippmann. Opgegroeid ten tijde van de opkomst van het nazidom vreest ook Hofland het volk, dat als massa primitief reageert, en volgens andere wetmatigheden handelt dan het individu. In een van zichzelf vervreemde massamaatschappij wordt weliswaar het individualisme verheerlijkt, maar tegelijkertijd het conformisme afgedwongen. Alleen als massa kan het volk zijn rancunes ontladen, nooit als geïsoleerd individu, omdat dit zijn eigen ondergang zou betekenen. In Massa & Macht (1960) beschreef Nobelprijswinaar Elias Canetti dit fenomeen aan de hand van de machtsverschillen:

De voldoening in rangorde hoger te staan dan anderen compenseert niet het verlies aan bewegingsvrijheid. In zijn afstanden verstart en versombert de mens. Hij tilt zwaar aan deze last en komt niet van de plaats. Hij vergeet dat hij zichzelf zijn last heeft opgelegd en hunkert naar bevrijding ervan. Maar hoe kan hij zich in zijn eentje bevrijden? Wat hij er ook voor zou doen, en hoe vastbesloten hij ook zou zijn, hij zou zich onder andere mensen bevinden die zijn pogingen verijdelen. Zolang zij aan hun afstanden vasthouden komt hij hun geen stap nader. Slechts allen tezamen kunnen zich van de last van hun afstanden bevrijden. En dat is precies wat in de massa gebeurt. In de ontlading worden de verschillen afgeworpen en voelen allen zich gelijk. In deze dichtheid, waarin nauwelijks ruimte tussen hen is, waarin lichaam zich tegen lichaam perst, is de een de ander even nabij als zichzelf. De verlichting hierover is kolossaal. Ter wille van dit gelukkige ogenblik, waarin niemand méér, niemand beter is dan de ander, worden de mensen tot massa.

Maar het zo begeerde en zo gelukkige ogenblik van de ontlading draagt zijn eigen gevaar in zich. Het lijdt aan een fundamentele zinsbegoocheling: de mensen die zich plotseling gelijk voelen zijn niet werkelijk en voor altijd gelijk geworden. Ze keren in hun afzonderlijke huizen terug, ze leggen zich in hun eigen bedden te slapen.

Kortom, de massa

valt uiteen. Ze voelt dat ze uiteen zal vallen. Ze vreest de afbraak. Ze kan slechts blijven bestaan als het proces van ontlading wordt voortgezet, in nieuwe mensen die zich bij haar aansluiten. Slechts het aangroeien van de massa belet hen die er reeds toe behoren om onder het juk van hun persoonlijke lasten terug te keren.

Juist dat maakt de massa in een massamaatschappij zo gevaarlijk, en het moment dat de massa zich vormt wordt door mensen als Henk Hofland terecht zo gevreesd. Hij was als kind getuige hoe een westerse massa zich vormde, en in beweging kwam, even vernietigend en onberekenbaar als een wervelstorm dat alles op zijn weg vernietigt. Dat moment van totale waanzin moet koste wat kost vermeden worden. Vandaar dat Hofland niet voor de ‘democratie’ is, niet in de letterlijke betekenis van het woord, een ‘volksheerschappij.’ Het probleem is alleen dat de huidige economische elite zelf met de kracht van een orkaan alles in de wereld verwoest dat niet voldoet aan haar eisen, te weten: nut en efficiency die maximale winsten opleveren. Zo verkeert het neoliberalisme  in een permanente staat van oorlog met mens en natuur, alles moet voor zijn ‘orde’ dat een wanorde is, buigen. De terreur van de elite wordt ideologisch verkocht door haar woordvoerders in de commerciële massamedia, en politiek gesteund door de  gewantrouwde volksvertegenwoordigers. 

Hoewel ook Hofland er diep van doordrongen is dat er geen orde bestaat, getuige ondermeer de titel van zijn boek Orde bestaat niet (en is verderfelijk), verdedigt hij als journalist wel degelijk de neoliberale kapitalistische orde door te beweren dat er wel degelijk sprake is van democratie en een ‘onafhankelijke’ pers. In tegenstelling tot westerse publicisten als Lippmann, voor wie gold dat 'public opinions must be organized for the press if they are to be sound, not by the press,’ en dat ‘Without some form of censorschip, propaganda in the strict sense of the word is impossible,’ blijft Hofland de schijn ophouden dat de commerciele massamedia bestaan uit vrije, onafhankelijke journalisten, die zich weliswaar aan de neoliberale kapitalistische omstandigheden aanpassen, maar dan ‘zonder hun wezen prijs te geven,’ want ze ‘zijn onafhankelijk gebleven, hebben hun onderzoek naar verdachte zaken gedaan.’ Bovendien wordt, volgens hem, door de westerse mainstream pers het ‘nieuws, onbevooroordeeld gebracht, toegelicht door deskundigen’ en zijn de ‘Redacties van de serieuze media instituten waar honderden specialisten werken. Met onverbiddelijke regelmaat leveren ze het product op basis waarvan de burgerij tot een gefundeerd politiek oordeel komt.’ Dit is een aperte leugen, waarin ironisch genoeg alleen nog de mainstream pers onvoorwaardelijk gelooft. Vraag: kon de westerse ‘burgerij tot een gefundeerd politiek oordeel’ komen op grond van de informatie die de commerciele massamedia gaven over de twee belangrijkste onderwerpen van de afgelopen tien jaar, 
1. de desastreuze westerse agressie in het Midden-Oosten en 
2. de financiële crisis die een van de oorzaken was van de nu nog voortdurende economische crisis? Antwoord: nee, anders had de meest toonaangevende krant ter wereld, de New York Times, achteraf niet hoeven te bekennen dat ‘If we had known then what we know now the invasion if Iraq would have been stopped by a popular outcry.’ En dan had achteraf ook niet het volgende geopenbaard hoeven te worden:

In het ambtenarenblad PM (22 januari 2010) lees ik onder de kop ‘Kabinet zette commissie Volkenrecht buitenspel’ dat uw krant in 2003 een kritische petitie over Irak zou hebben geweigerd. De petitie was ondertekend door volkenrechtexperts, onder wie Karel Wellens, de toenmalige voorzitter van de Commissie van Advies inzake Volkenrechtelijke Vraagstukken (CAVV). De petitie onderstreepte dat ‘er geen volkenrechtelijke rechtvaardiging was te bedenken voor de inval in Irak.’ In PM zegt Wellens: ‘Wij boden onze tekst ter publicatie aan zowel NRC Handelsblad als de Volkskrant aan, maar geen van beide ging tot onze ergernis en verbazing over tot publicatie van de brief, die uiteindelijk wel werd afgedrukt in het Nederlands Juristenblad.’

Als de NRC zijn werk had gedaan, dan zou  op 20 maart 2003, de dag dat de Amerikaanse en Britse agressieoorlog tegen Irak begon, de redactie niet in een commentaar hebben geadviseerd:

Nu de oorlog is begonnen, moeten president Bush en premier Blair worden gesteund. Die steun kan niet blijven steken in verbale vrijblijvendheid. Dat betekent dus politieke steun - en als het moet ook militaire.

En wat de kredietcrisis betreft, ook daarover kan ik kort zijn. De huidige adjunct-hoofdredacteur van Hofland’s NRC, Egbert Kalse, destijds financieel redacteur van NRC Handelsblad  verklaarde na de financiële ineenstorting in oktober 2008 desgevraagd:

Jij vraagt je natuurlijk af waarom jouw bank in Nederland in hemelsnaam in Amerikaanse hypotheken gaat beleggen? Dat komt omdat ze dachten daar meer geld mee te kunnen verdienen dan met andere beleggingen. Iedereen (dan bedoel ik voor de verandering maar weer eens echt iedereen) dacht dat de huizenprijzen in Amerika altijd zouden blijven stijgen. Dom natuurlijk, maar zo was het wel. En omdat iedereen dat dacht, dacht ook iedereen dat het wel veilig was daarin te beleggen. Niet dus.

Met andere woorden: Hofland bedriegt niet alleen zichzelf, erger nog, de alom bewonderde nestor van de Nederlandse journalistiek bedriegt ook zijn mainstream publiek. Er is geen sprake van dat het ‘nieuws, onbevooroordeeld gebracht, toegelicht door deskundigen’ met ‘onverbiddelijke regelmaat’ cruciale informatie verstrekt ‘op basis waarvan de burgerij tot een gefundeerd politiek oordeel komt,’ tenminste niet in zaken van doorslaggevend belang voor de samenleving als geheel. De westerse ‘vrije pers’ heeft zich in de twee belangrijkste ‘verdachte zaken’ van de afgelopen tien jaar laten gebruiken door de economische en politieke elite. Hoflands bewering dat als de mainstream pers verdwijnt daardoor ‘een fundament van de westerse democratie in zijn voortbestaan [wordt] bedreigd,’ klopt alleen als men weet dat de commerciele pers ‘een fundament’ is van de ‘democratie’ als ‘chimaera,’ waarbij een neoliberale elite, in de woorden van Geert Mak, het ‘grootkapitaal,’ de koers bepaalt en een macht vertegenwoordigt die ‘ons totaal ontglipt en waar je niks tegen kunt doen!’

De vraag is nu: waarom bedriegt de publicist, die in 1999 door zijn collega's in de polder werd uitgeroepen tot ‘de journalist van de eeuw,’ zijn lezers, luisteraars en kijkers? Welk belang verdedigt hij? Allereerst vanzelfsprekend zijn eigen belang. In een klein land is de afzetmarkt voor zijn producten ook klein, een journalist als Hofland heeft weinig armslag. In een kleinburgerlijk land kan een mainstream journalist niet te ver afwijken van de mainstream opvattingen, wil hij niet gemarginaliseerd worden en zichzelf uit de markt prijzen. Alleen iemand die financieel onafhankelijk is, kan net als ik, zich niets van die markt aantrekken, zeker wanneer een publicist ook niet de behoefte voelt om het grote publiek te behagen en zich niet dient aan te passen aan de smaak en wensen van de massa, zoals veel Makkianen dat wel moeten. Daarnaast wordt Hoflands houding ook nog bepaald door zijn angst voor de massa, en laat hij dus niet het achterste van zijn tong zien. En tenslotte is ook hij onvermijdelijk een onderdeel van het poldermodel met zijn cultuur van geven en nemen, het systeem van coöptatie, en van alle andere elementen die volgens de historicus Johan Huizinga voortkomen uit het burgerlijk karakter’ van de Nederlandse samenleving, met zijn ‘overwegende handelsgeest,’ waarbij ‘Hypocrisie en farizeïsme hier individu en gemeenschap [belagen]!’ Dit alles deed deze historicus van wereldnaam concluderen dat het ‘niet valt te ontkennen, dat de Nederlander, alweer in zekere burgerlijke gemoedelijkheid, een lichte graad van knoeierij of bevoorrechting van vriendjes zonder protest verdraagt.’

Met bovenstaande kennis in het achterhoofd wordt duidelijk waarom Henk Hofland in Nederland wordt gezien als de grootste journalist van een hele eeuw. Dit gegeven illustreert tevens hoe onder de ‘politiek-literaire elite’ in de polder sprake is van een chronisch gebrek aan kwaliteitsgevoel en aan intellectuele integriteit, in tegenstelling tot grote cultuurlanden. En wanneer opiniemaker H.J.A. Hofland stelt dat 'Wilders het politieke kapitaal [heeft] ontdekt dat in de lust van de wrok schuilt. Dat valt te lezen op veel blogs,' en schrijft dat 'internet het machtsgevoel van de ontevredenen [heeft] vergroot. Nu kunnen ze de wereld in hun wrok laten delen,' dan proeft men in die beschrijving precies dezelfde rancune die hij anderen verwijt. Begrippen als 'lust van de wrok' en 'machtsgevoel van de 'ontevredenen' spreken in dit verband boekdelen. Hofland weet kennelijk nog steeds niet dat de leugenachtigheid van zijn 'politiek-literaire elite' in niet geringe mate heeft bijgedragen aan het besef van een aanzienlijk deel van de bevolking dat men er niet echt bij hoort, dat men heeft te gehoorzamen, terwijl de elites, zoals in elk systeem, van mening zijn dat ze niet door 'het volk' moeten worden gestoord bij het najagen van hun privileges.  Hofland zou  Ortega y Gasset's De Opstand der Horden eens moeten nalezen, dan zou hij zich realiseren ‘dat men geen heerschappij kan uitoefenen tegen de publieke opinie in.’ Het neoliberale kapitalisme is geen natuurwet, zoals Hofland meent. Wat daarentegen wel een natuurwet is, is het feit dat zodra de elite weigert naar 'het volk' te luisteren zij haar macht kwijtraakt, zoals de Spaanse filosoof er nog eens op wees:

In de fysica van Newton is de gravitatie de kracht die de beweging veroorzaakt. Op dezelfde wijze is de wet van de publieke opinie de universele gravitatie van de politieke geschiedenis. Zonder haar zou zelfs de wetenschap der geschiedenis niet mogelijk zijn. Daarom wijst Hume er ook heel scherpzinnig op dat de taak van de geschiedenis bestaat in het aantonen van de soevereiniteit van de openbare mening, verre van een utopische aspiratie te zijn, een voortdurend feit is geweest, dat zich ten allen tijd in de maatschappij van de mensen voltrekt. Want wie wil regeren met behulp van de Janitsaren, is afhankelijk van hun mening...

De waarheid is dat men met de Janitsaren geen heerschappij kan uitoefenen. Zo zei dan ook Tayllerand tot Napoleon: ‘Met de bajonetten, Sire, kan men van alles doen, alleen kan men er niet op gaan zitten.’ De heerschappij is niet de greep naar de macht, maar is de rustige uitoefening van de macht. Heerschappij voeren wil zeggen gezeten zijn, dus gezeten zijn op een troon, een curulis, een azuren bank, een ministersfauteuil, een pauselijke stoel. De Staat is tenslotte de stand van de openbare mening, het is een evenwichtstoestand, een geval van evenwicht.

Het ziet er niet naar uit dat de onwetendheid van de 'politiek-literaire elite' in de polder snel zal afnemen. Hofland mag nu wel beweren dat de 'Volkskrant en NRC Handelsblad elitaire kranten [zijn]. Dat is geen nadeel. Een natie kan niet zonder een politiek-literaire elite,' maar dan zullen hij en zijn 'politiek-literaire elite' zich toch als een 'elite' van de geest moeten gaan gedragen en zullen zij moeten stoppen met hun onbeschaamde onnozelheid. Dankzij ondermeer 'internet,' waar Hofland zich zo aan stoort, weet een groot deel van de 'burgerij' inmiddels dat de werkelijkheid gecompliceerder, en de macht doortrapter is dan de propagandistische voorstelling van zaken die Hofland cum suis geven. Het feit dat hij zich stoort aan 'internet' omdat het een platform biedt aan 'de ontevredenen' om hun terechte en vaak ook gefundeerde kritiek kenbaar maken is absurd. Vooral als men weet dat zijn 'politiek-literaire elite' lange tijd dissidente stemmen uit hun 'elitaire kranten' weerden en zij nu op een uiterst democratische wijze een ander medium gebruiken. Uit eigen ervaring weet ik dat Hofland niet publiekelijk reageert op kritische beschouwingen van hetgeen hij allemaal betoogt. Het is die dédain die contraproductief is geworden omdat veel burgers zijn afgehaakt. Ze beseffen dat de 'politiek-literaire elite' alleen nog voor elkaar schrijft en elkaar's verouderde en maar al te vaak falende opvattingen bevestigen. Het is hoog tijd voor de oudere generatie om op te stappen. Men heeft het allemaal wel gehoord, en vooral ook gezien. Na de laatste ronde gaat het café dicht. En zo hoort het. 

Op de dag dat ik dit schrijf, woensdag 13 november 2013 opent Hoflands 'politiek-literaire elite' van De Volkskrant over de volle breedte van de voorpagina met het bericht:

Aantal laaggeletterden stijgt snel. 45-plussers die slecht kunnen lezen en schrijven vormen ‘demografische tijdbom’

Degenen die mochten denken dat dit feit door de mainstream journalistiek wordt gezien als een ernstige verschraling van de cultuur, en dat een democratie zo snel mogelijk maatregelen dient te treffen, omdat de betrokken ‘laaggeletterden’ zich ongetwijfeld uitgesloten zullen voelen van de geletterde samenleving, vergissen zich. De Volkskrant:

Het aantal laaggeletterden onder  45-plussers stijgt onrustbarend. Dit zal over een jaar of vijf grote tekorten op de arbeidsmarkt tot gevolg hebben.

Een beter bewijs van de Hollandse neoliberale koopmansgeest is nauwelijks denkbaar. Cultuur is voor de ‘politiek-literaire elite,’ de rest moet alleen datgene kunnen lezen wat hen voor de arbeidsmarkt aantrekkelijk houdt. ‘Reflexen zijn het, je bent daar geconditioneerd in.’ Later meer hierover. Dan ook een antwoord op de vraag hoe het komt dat in een kapitalistische democratie het 'aantal laaggeletterden' zo 'snel [stijgt].' En hoe is het te verklaren dat de journalisten van de commerciële massamedia in de 'participatiesamenleving' daar nu pas achter komen?