Prins Constantijn houdt toezicht op zichzelf bij chaotisch en ontransparant NAVO-fonds
· 9 MIN. LEESTIJD
Met een miljard aan publiek geld probeert het NAVO Innovatiefonds defensie-tech te stimuleren. Maar het fonds gaat gebukt onder interne chaos en hoge overhead. Toch werd prins Constantijn onlangs stilletjes benoemd als fondsbestuurder.
0:00
/13:58
Dit stuk in 1 minuut
Wat is het nieuws?
- Prins Constantijn is benoemd als fondsbestuurder van het NAVO Innovatiefonds (NIF), terwijl hij daar ook al toezichthouder was. Daardoor houdt hij toezicht op zichzelf.
- Het NIF spendeert ondertussen miljoenen aan kantoorhuur in Amsterdam en Londen, vergaderingen in luxe hotels en hoge lonen.
- Het fonds is daarbij weinig transparant over de financiering en de al dan niet behaalde doelen.
Waarom is dit belangrijk?
- Een lid van het Nederlandse Koninklijk Huis beslist nu mee over de besteding van publiek geld, terwijl de fundamentele problemen rond schijn van belangenverstrengeling onopgelost blijven.
- De functie van het Nederlandse ‘hoofdkwartier’ blijft daarnaast volstrekt onduidelijk.
Hoe dit is onderzocht?
- Follow the Money analyseerde de bestuurswisselingen binnen het NAVO-fonds.
- We kregen inzage in documenten, bestudeerden een verkorte jaarrekening van een Britse uitvoeringstak en spraken met experts en betrokkenen.
Dit verhaal is onderdeel van een lopend onderzoeksdossier.
VEILIGHEID EN DEFENSIENa veel gelobby kwam het NAVO Innovatiefonds (NIF) in 2023 naar Amsterdam. De techinvesteerder zou met een miljard euro publiek geld een kickstart maken. De kansen voor Nederlandse start-ups zouden daarmee voor het oprapen liggen, beloofde minister van Economische Zaken Micky Adriaansens (VVD) destijds.
Prins Constantijn leek de perfecte kandidaat om als toezichthouder deze belangen te bewaken. Hij is als speciaal gezant van het door het ministerie van Economische Zaken opgerichte Techleap al jaren voorvechter van de Nederlandse start-upscene.
Maar die Nederlandse betrokkenheid krijgt nu een ongemakkelijke wending. Afgelopen juli werd de prins stilletjes benoemd tot fondsbestuurder. Omdat hij nu zowel bestuurder als toezichthouder is, houdt hij dus feitelijk toezicht op zichzelf.
Follow the Money staat voor radicaal onafhankelijke onderzoeksjournalistiek. Ons werk is mogelijk dankzij het vertrouwen van onze betalende leden. Nog geen lid? Meld je dan nu aan
Het fonds kwam deze zomer al onder vuur te liggen door kritische publicaties van Follow the Money en onderzoeksplatform Sifted over belangenverstrengeling en dubbele petten binnen het bestuur. Daarop volgde een reeks bestuurswisselingen. Ook de andere acht toezichthouders zijn inmiddels fondsbestuurder.
‘Deze stappen zijn cosmetisch in plaats van corrigerend,’ zegt dr. Francesca Grandi. Ze werkt bij de afdeling Defence and Security van de organisatie Transparency International, die zich inzet voor meer transparantie en integriteit in de veiligheidssector. ‘Ze herschikken dezelfde machtsverhoudingen. Titels veranderen, maar de onderliggende problemen blijven bestaan: onduidelijke rollen, geconcentreerde bevoegdheden en zwakke controle.’
Het verergert volgens Grandi bestaande problemen. ‘Belangenconflicten worden op deze manier genormaliseerd.’
Nieuw-gecreëerde functie
Nog zo’n ‘cosmetische oplossing’ werd gevonden voor de voorzitter van het fonds, Klaus Hommels. Hij kwam onder vuur te liggen omdat het NAVO Innovatiefonds plotsklaps investeerde in bedrijven waar Hommels ook geld in stak met zijn eigen private fonds Lakestar.
Hommels stapte op als voorzitter, maar het NIF creëerde direct een nieuwe functie voor hem. Hij werd voorzitter van de ‘Geopolitical and Strategic Advisory Council’. In deze raad, gepresenteerd als cruciaal voor de industrie, zit onder meer voormalig Defensieminister Kajsa Ollongren. De bestuurders zijn echter nergens in de Kamer van Koophandel terug te vinden.
Dankzij deze nieuwe functie heeft Hommels toegang tot topfiguren uit NAVO- en EU-kringen. Op welke manier, is niet controleerbaar: zijn rol is informeel. Op de vraag hoe het NIF toeziet op Hommels’ handelen binnen zijn rol, kwam geen antwoord.
A-locaties
Het miljard aan publiek geld dat het NIF tot zijn beschikking heeft, komt uit 24 lidstaten. Follow the Money zocht uit hoe het fonds het geld precies uitgeeft.
Het NIF blijkt een Britse bedrijfstak te hebben. Een beperkte jaarrekening van de zogeheten ‘NIF Investment Advisory UK Ltd’ licht een tipje van de sluier over de besteding van het geld.
Het NIF zetelt op A-locaties in zowel Amsterdam als Londen, en dat is terug te zien in de kosten. De eerste zeventien maanden werden er huurverplichtingen voor meer dan 1,22 miljoen aangegaan en gaf het fonds bijna 3,5 ton uit aan kantoorinrichting.
De kantoorruimte in de Nederlandse hoofdstad ligt aan de Westermarkt, bij The Collection. De aanbieder van ‘op maat gemaakte kantoorruimte’ in historische grachtenpanden in hartje Amsterdam adverteert met ‘superieure gastvrijheid’. Huurders krijgen toegang tot diensten als persoonlijke catering, fitnessvoorzieningen en ‘state-of-the-art technologie’ in vergaderruimtes. The Collection presenteert zich als een netwerk van adressen waar organisaties lid worden van ‘een exclusieve gemeenschap’.
De Londense kantoorruimte ligt tussen de luxe herenmodewinkels aan Jermyn Street, een van de duurste zakendistricten van de stad. De verhuurder van het pand – waarin het NIF op de tweede verdieping resideert – omschrijft de locatie als ‘een van Londens toonaangevende high-end-bestemmingen’ met conciërgeservice en Piccadilly Circus op enkele minuten loopafstand.
Ook de lonen die aan de werknemers van het fonds worden uitgekeerd liegen er niet om: werknemers verdienen er minimaal 309.000 euro per jaar. Daarbovenop namen twee partners van het fonds, Patrick Sikorvsky en Kelly Chen, vorig jaar een directeursvoorschot van 147.200 euro.
Buiten het eigen kantoor laat het NIF het eveneens breed hangen. Zo vonden vergaderingen met de lidstaten onder meer plaats in het vijfsterrenhotel Tivoliin Lissabon (startprijs per nacht: 330 euro), en werd afgelopen zomer in Venetië voor een premium locatie bij het historische Arsenale di Venezia gekozen.
Op vragen van Follow the Money over hoe deze kosten te verantwoorden zijn, volgde evenmin een antwoord van het fonds. Het ministerie van Defensie laat weten akkoord te hebben gegeven op de budgetten.
Uit de jaarrekening blijkt dat het NIF belastingplichtig is in Groot-Brittannië. Daar vinden immers de echte bedrijfsactiviteiten plaats, niet in het Nederlandse ‘hoofdkantoor’. De toegevoegde waarde van de Nederlandse tak blijft daarmee onduidelijk.
Ondanks herhaaldelijke vragen van Follow the Money aan het NIF over de exacte functie van de Nederlandse bv, blijft opheldering uit. Het ministerie van Defensie laat weten dat er ‘economische activiteit’ plaatsvindt in de bv. Een wettelijk verplichte jaarrekening ontbreekt echter in de Kamer van Koophandel en er is een symbolisch geplaatst kapitaal van 1 euro. Defensie verwijst voor verdere opheldering terug naar het NIF.
Nadeel van Nederlands lobbysucces
De succesvolle lobby van Nederland om het NAVO-fonds naar Amsterdam te halen en prins Constantijn de functie van toezichthouder te laten bemachtigen, kent risico’s. Hoe meer een land zich met het fonds bemoeit, hoe groter de kans aansprakelijk te worden voor extra kosten wanneer het misgaat.
De 24 lidstaten zitten namelijk in het fonds op basis van beperkte aansprakelijkheid, zogeheten limited partnership. Zo zijn de lidstaten beschermd tegen aansprakelijkheid. Mocht het volledig misgaan, dan verliezen de landen alleen hun inleg en kunnen er geen rechtszaken tegen ze worden gestart.
Daar staat wel tegenover dat ze passief blijven. Hoe meer controle ze proberen uit te oefenen, des te meer ze zich gedragen als actieve fondsbeheerders. Daarmee wordt het risico op aansprakelijkheidvoor bijvoorbeeld schulden en mislukte investeringen hoger.
Het ministerie van Defensie geeft geen antwoord op hoe het aansprakelijkheidsrisico is afgedekt. Het ministerie van Algemene Zaken antwoordt dat ze verwachten dat met prins Constantijn in deze functie Nederlandse (bedrijfs)belangen worden behartigd.
Door die betrokkenheid van prins Constantijn bij het fonds ligt de zaak voor Nederland nog gevoeliger, zegt emeritus hoogleraar staatsrecht Paul Bovend’eert. ‘Minister-president Dick Schoof voert periodiek overleg met de leden van het Koninklijk Huis over hun activiteiten en functies. Hij moet erop toezien dat er geen problemen ontstaan, en voorkomen dat het Koninklijk Huis, en daarmee de monarchie, in opspraak komt.’
Volgens Algemene Zaken kreeg Prins Constantijn in mei 2023 toestemming voor zijn functie als toezichthouder bij het NIF. Dat was wel op de voorwaarde dat hij zich niet zou bemoeien met besluitvorming rondom het fonds, ‘om belangenverstrengeling te voorkomen’. Op de vraag of hij ook toestemming heeft gekregen voor zijn functie als fondsbestuurder, volgde vervolgens geen reactie.
Nevenfuncties leden Koninklijk Huis
De vrouw van prins Constantijn, prinses Laurentien, kwam in 2024 in opspraak vanwege haar rol bij de afhandeling van het toeslagenschandaal. Ambtenaren meldden grensoverschrijdend gedrag. Ze zou hen hebben uitgescholden en geen tegenspraak tolereren.
Het kabinet kwam daardoor in een lastig parket: de prinses viel onder de ministeriële verantwoordelijkheid voor handelingen van leden van het Koninklijk Huis, maar tegelijkertijd raakte een departement met haar in conflict over de aanpak. In augustus 2024 stapte ze op.
Senator Henk van Rooijen (50PLUS) stelde mondelinge kamervragen. In een opinie-artikel noemde hij haar bemoeienis ‘staatsrechtelijk fout’ omdat het de scheiding tussen Koninklijk Huis en politiek vertroebelde.
Minister-president Dick Schoof beloofde een Kamerbrief met duidelijkheid, maar schoof een deel van de beantwoording op het bordje van de staatssecretaris van Toeslagen. Na in februari dit jaar opnieuw aan het jasje te zijn getrokken door Van Rooijen, beloofde de minister-president om voor juli met een Kamerbrief te komen die meer duidelijkheid zou verschaffen over de ministeriële verantwoordelijkheid voor handelingen van leden van het Koninklijk Huis.
Na vragen van Follow the Money werden deze antwoorden op 4 december alsnog naar de Tweede Kamer gestuurd. Hierin schrijft Schoof dat bij het goedkeuren van functies moet worden gekeken naar toezicht en integriteit (onder de noemer ‘compliance’).
Bij prins Constantijn speelden die problemen rondom toezicht en integriteit juist binnen het NIF voordat hij afgelopen juli fondsbestuurder werd.
Daarnaast stelt de minister-president dat de vermenging van belangen expliciet uit den boze is omdat dit ‘schade kan toebrengen aan het openbaar belang’. Op de vragen van Follow the Money over de dubbelfunctie van Prins Constantijn, als zowel fondsbestuurder als toezichthouder, volgde geen concreet antwoord.
Tot slot moeten alle nevenfuncties vermeld staan op de website van het Koninklijk Huis. Ook dit is niet het geval. Prins Constantijn vermeldt alleen zijn functie als toezichthouder bij het NIF sinds 2023, maar noemt nergens zijn positie als fondsbestuurder die hij sinds juli 2025 ook bekleedt.
Ongewenste verstrengelingen
Emeritus hoogleraar corporate governance Leen Paape wijst op een extra complicatie. De fondsbestuurders zitten in Luxemburg, maar zijn tegelijkertijd toezichthouders via het hoofdkantoor in Nederland. ‘Volgens het Nederlands recht moeten bestuurders uitsluitend het belang van de vennootschap dienen, dus hier wordt ook nog eens van prins Constantijn gevraagd om de belangen van het Nederlandse vennootschap en het Luxemburgse fonds te dienen.’
Het dienen van publieke belangen binnen een private constructie kan leiden tot ongewenste verstrengelingen. De overheid kan zich blootstellen aan juridische geschillen in de private sector, en is daar vaak niet tegen opgewassen. Die problemen worden bij het NIF nog eens uitvergroot: het fonds opereert in drie verschillende juridische regimes en heeft 24 deelnemende landen tevreden te houden.
Er wordt gesproken over ‘te veel persoonlijke verschillen om te overbruggen’
Elk deelnemend land wil een stukje van zichzelf in het fonds terugzien.Het resultaat daarvan is zichtbaar: het NAVO Innovatiefonds heeft meer mensen in bestuur en management dan bedrijven in zijn portfolio. Met negen bestuursleden, vier partners, een zeskoppig directieteam en net zoveel coördinatoren, telt de organisatie 25 leidinggevenden. Daarbij komt nog een adviesraad van zes personen. Het fonds deed daarentegen sinds de oprichting 23 investeringen, waarvan ongeveer tien direct in bedrijven.
Het NIF laat weten daarmee ‘de nummer één investeerder te zijn in de Europese defensie’, maar de bijgevoegde rapporten betreffen onderzoek naar de hele sector in plaats van alleen het NIF.
Ondanks de succesclaims doen op LinkedIn berichten over bestuursproblemen binnen het NIF de ronde. Zo noemde de Amerikaanse durfkapitalist Michael Jackson het fonds ‘een bureaucratie waar comités van comités en meetings over het houden van meetings zijn’.
Uit documenten in handen van Follow the Money blijkt dat het fonds intern zwaar verdeeld is. Er wordt onder andere gesproken over ‘sterke persoonlijke voorkeuren’ die niet stroken met de fondsdoelen en ‘te veel persoonlijke verschillen om te overbruggen’. Sinds de oprichting in juli 2023 stapte vrijwel het volledige uitvoerende team van partners op.
Afbrokkelend imago
Tegen alle kritische geluiden in, ziet het ministerie van Defensie vooral de succesvolle kanten van het fonds. ‘In de afgelopen twee jaar zijn veel waardevolle lessen geleerd,’ zegt de woordvoerder. ‘Het fonds heeft zich verder geprofessionaliseerd, talent aangetrokken en een slag gemaakt om de governance structuur te verbeteren.’
Het NIF probeert intussen de touwtjes strak in handen te houden als het op het beeld naar buiten aankomt. Lidstaten kregen tijdens de laatste vergadering in Venetië een set ‘do’s and don’ts’ mee, waaronder een spreekverbod met de pers.
Desondanks sijpelen verhalen naar buiten. Het Duitse defensiebedrijf STARK kwam eerder in het nieuws na onthullingen van Follow the Money over de voormalige innovatiechef van de NAVO en mede-architect van het NIF, Philip Lockwood. Hij stapte over naar het defensiebedrijf, dat vlak daarna financiering van het NIF ontving.
‘Qua regels is het een niemandsland, dat is vragen om problemen’
Vorige maand haalde het bedrijf opnieuw het nieuws, toen een dronetest in Kenia faliekant mislukte. De drones troffen geen enkel doel en één eindigde als rokend puinhoopje op de grond nadat een batterij vlam vatte. Duitse en Britse militairen omschreven de test in de Financial Times als een ‘ramp’.
Bij het fonds heerst ondertussen een andere werkelijkheid. Patrick Schneider-Sikorvsky, de enige overgebleven partner van het oorspronkelijke team, was afgelopen zomer in een interview met Resilience Media vol vertrouwen. Het NIF zou volgens hem klaar zijn voor de toekomst. ‘Het is een heel goede tijd om op de markt te zijn. We hebben de mogelijkheid om meer fondsen op te halen. Let maar op.’
Hoeveel van het eerste miljard aan publiek geld inmiddels is uitgegeven, wilde Schneider-Sikorvsky niet zeggen, maar het NIF lag wat hem betreft ‘op schema’.
Het gebrek aan transparantie over de besteding van publiek geld is volgens Francesca Grandi van Transparency International niet in lijn met de standaarden van de NAVO zelf. ‘Waarom wordt het dan wél getolereerd bij een private entiteit die de NAVO-naam draagt?’
Het reputatierisico voor de NAVO is enorm, denkt Grandi. En ook de lidstaten lopen dat gevaar. ‘Zij kunnen publiekelijk ter verantwoording worden geroepen voor misstappen en besluiten die zij niet hebben genomen en ook niet zelf hebben kunnen controleren.’
Het NIF zit in een grijze zone. Het geeft als privaat vehikel geld uit in meerdere jurisdicties, maar geeft niet de transparantie die bij belastinggeld hoort. ‘Qua regels is het een niemandsland, dat is vragen om problemen,’ zegt Grandi. ‘Zeker zonder duidelijk geloofwaardig toezicht dreigt het NIF ver onder de standaarden te zakken die de NAVO wel van haar eigen instellingen verwacht.’
Ook emeritus hoogleraar Bovend’eert vindt dat integriteit en transparantie een belangrijke rol moeten spelen. ‘Als de financiering van publiek geld niet transparant is en dit soort problemen met belangenverstrengeling spelen, is het voor leden van het Koninklijk Huis bepaald risicovol daar dichtbij te zitten.’
Gerelateerde artikelen
VEILIGHEID EN DEFENSIE
Het NAVO Innovatiefonds is vooral een Brits private-equityspeeltje
CORRUPTIE BIJ POLITIE EN DEFENSIE
NAVO-inkoopchef onder vuur terwijl haar afdeling wordt geteisterd door corruptie
VEILIGHEID EN DEFENSIE
Peperdure Defensiecampagnes leveren nauwelijks nieuwe soldaten op
Dossier
Auteur
Connecties
0:00
1 opmerking:
What Venezuela Just Approved Gives Russia a Direct Shot at the U.S. | John Mearsheimer
Een reactie posten