Geert Mak in de buik van de walvis?

Tien jaar geleden vond mijn oude vriend Geert Mak het de hoogste tijd om tegenover een zaal grijsharigen de volgende zwaarwichtig bedoelde woorden uit te spreken:

‘Onze huidige elite is gedemocratiseerd, en dat is een groot goed. Het is een zogenaamde meritocratie geworden, een elite die voor een groot deel wordt gevormd door getalenteerde stijgers. Die machtsovername verliep hier over het algemeen soepel, juist omdat we zo’n egalitair land zijn.’

Om zijn aanhang diep te doordringen van zijn juist verworven inzicht voegde de populaire bestseller-auteur hieraan een serie gemeenplaatsen toe:

‘Een goede elite kenmerkt zich door kwaliteit, zeker, maar ook door empathie en courage. Een goede elite erkent dat ze een elite is, en dat ‘noblesse oblige,’ in de breedste zin van het woord. Een goede elite luistert en kijkt met duizend ogen en oren. Een goede elite ligt dwars. Een goede elite durft het idee los te laten dat politiek alleen maar een vorm is van publiek management, durft luidop te dromen, durft ook onaangename waarheden onder ogen te zien en uit te spreken. Een goede elite durft te verliezen en klappen te krijgen. Een goede elite vecht voor het ambt, als trotse dienaren van de publieke zaak. Een goede elite gedraagt zich niet als burgers, maar als citoyens, elke dag.’

Kennelijk verbaasde het ook Mak dat juist hij deze woorden sprak in gezelschap van een zaal vol Nederlands sprekende kleinburgers die, net als Geert zelf, zelden tot nooit enige behoefte voelen om zich publiekelijk dan wel in privé-sfeer moedig op te stellen. Men kijkt wel uit, ‘doe maar normaal dan doe je al gek genoeg.’ Om zijn woorden toch het noodzakelijke cachet te geven, herhaalde hij zichzelf nog eens: ‘Kwaliteit, empathie en courage, ja, dat hebben wij, als elite, in deze tijd nodig. Maar de grootste van deze drie is courage.’ Voor degenen die Mak al jaren van nabij kennen was ook zijn volgende uitspraak opzienbarend: ‘Iedere gemeenschap, ieder systeem, ook het onze, heeft, wil het op de lange termijn overleven, een morele tegencultuur nodig. Een cultuur die dwarsligt, die vragen stelt, die andere waarden in het zoeklicht zet. Een goed functionerende elite is daar voortdurend mee bezig.’

En met deze stelligheid zette mijn oude vriend zichzelf onmiddellijk buitenspel, want als één karaktertrek kenmerkend voor hem is, dan is het wel een forse dosis opportunisme en conformisme. Laat ik daar een voorbeeld van geven. 

https://www.instagram.com/reel/DLa1xxwvPMc/?utm_source=ig_web_button_share_sheet&igsh=MDQwZDY1YmMyMg%3D%3D&fbclid=IwY2xjawLNLZtleHRuA2FlbQIxMQBicmlkETB6WnRUMDZ2TmVwQTRzYWFZAR5-ny442y1P1BBKi6UckhGzGRRiaEW1Tyr2dVoPJ4GGf5M6Nbxbi56FWHzA2g_aem_yLaeLPR6jch_AEucTPzBRA

Onlangs ‘voorspelde’ de multimiljonair Geert Mak op de Vlaamse televisie dat ‘het wel eens zou kunnen zijn dat het Trump-regime’ niet zo’n lang leven is beschoren, en wel ‘omdat al die dictatoriale regimes, en al dat soort leiders —  dan denk ik ook aan extreem rechtse leiders of fascistische leiders’ — in het interbellum ‘allemaal hun kans kregen doordat de elite hun gedrag toeliet, vaak stilzwijgend. Maar nu al ontstaan grote breuken tussen Trump en enorme delen van de Amerikaanse elite, zeker de zakelijke elite. In zijn eerste honderd dagen presidentschap heeft hij bijna een biljoen dollar aan koerswaarde laten verdampen,’ volgens de Makkiaanse berekening ’10.000 miljard dollar,’ terwijl in werkelijkheid een biljoen ‘slechts’ 1000 miljard is, eentiende dus. Desondanks beweert Mak dat dit bedrag ‘heel veel geld is, en dat vindt de elite niet leuk.’ De domineeszoon beseft niet dat nu de VS weer een oorlog is begonnen, het Amerikaans militair-industriële complex weer biljoenen-subsidies heeft gekregen, geld dat in de zakken verdwijnt van de allerrijksten in de VS. Bovendien hebben de schatrijken Trump aan de macht geholpen, ondanks het feit dat hij tijdens zijn eerste presidentschap de nationale schuld met biljoenen heeft vermeerderd, en de VS nu meer dan 36 biljoen dollar (36 keer een miljoen maal een miljoen) schuld heeft, een astronomisch hoog bedrag dat de VS nooit zal kunnen terugbetalen. Maar zolang de oorlogen ongestoord kunnen doorgaan en de geldpersen blijven draaien is er weinig aan de hand.  

De uitgehongerde Youssef al-Najjar, vier maanden oud, in het Nasser-ziekenhuis in Khan Younis (5 mei 2025). © IMAGO / Doaa el-Baz apaimages

Veel belangrijker is dat Geert Mak dit neoliberale bestel blijft steunen, en enthousiast propaganda blijft maken voor een oorlog met allereerst de Russische Federatie. En waarom? Omdat Rusland geen democratie is, die net als de door hem bewonderde VS een oorlog is begonnen. Dit toont aan hoe chaotisch en cynisch het ‘denken’ van mijn oude vriend is. Om zijn miljoenen toko in de uitgeverswereld draaiende te houden noemt hij zijn collega’s die tegen de immorele praktijken van hun eigenaar, de durfkapitaIist KKR in onder andere Israel protesteren ‘piepende muizen,’ omdat zij lang niet zo machtig zijn als bijvoorbeeld het militair-industrieel complex. Deze ‘piepende muizen’ zitten, volgens hem, in de buik van een walvis, net als Jona in het mythische Bijbelverhaal. 

Jona? Wallevis? Bijbel? Koran? Meer daarover de volgende keer. Wat nu van belang is, blijft het feit dat Mak beseft dat wij geen democratie kennen, ondanks al zijn propaganda voor ‘Geen Jorwerd Zonder Brussel.’ Daarom kijkt hij neer op zijn collega’s die in zijn ogen als ‘piepende muizen’ ten strijde trekken tegen de genocidale bombardementen van de Joodse staat, in plaats van net als hij te collaboreren met de terreur van de macht. In niets gelooft mijn oude vriend. Zijn pacifisme heeft als een ware wisselwachter ingeruild voor het geloof in het recht van de sterkste. De NRC bericht intussen:

Nederlandse schrijvers én medewerkers van uitgeverijen worstelen met hun eigenaar KKR, die ook investeert in Israël. 

Schrijvers en medewerkers van uitgeverijen Atlas Contact en Ambo Anthos, zegt Geert Mak, “zitten in de buik van de walvis.” Die walvis is niet alleen het Nederlandse uitgeefconcern VBK, eigenaar van de twee grote uitgeverijen. Het is ook niet alleen Simon and Schuster, de Amerikaanse uitgeef-reus die vorig jaar VBK overnam. Het is vooral KKR, het grote private equityfonds (in totaal goed voor ruim 700 miljard dollar aan investeringen) dat dáár weer achter zit. Een „financieringsmonster,” noemt Mak het. Wat de zeker vijftig schrijvers en medewerkers maandagavond in een Amsterdams zaaltje over KKR te zeggen hadden, was volgens Mak, zelfook aanwezig, dan ook als het “ge p i e p van kleine muisjes.” Zo’n „moloch” zegt hij, “krijg je voor geen meter in beweging, dat voelt ongelooflijk machteloos.”

Geert Mak uit de buik van de Walvis.

Dat ze bijeenkwamen had alles te maken met ándere investeringen die KKR doet: in Israëlische datacentra, infrastructuur en organisaties die banden zouden hebben met illegale nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Die investeringen hebben vooral in de muziekwereld de afgelopen tijd tot onrust geleid. Meerdere artiesten trokken zich recent terug van het festival Zwarte Cross, dat indirect ook weer eigendom is van KKR… Dichter Diet Groothuis „schrok” toen ze las over de banden met KKR. Zij en andere auteurs bestookten de afgelopen weken hun redacteuren bijuitgeverijen, zegt ze. En die schrokken óók. Toen VBK werd overgenomen door Simon and Schuster hadden weinigen hun ogen ook gericht op de partij die daar weer achter zat.’ Maar zelfs in het geval van een genocide door Geert Mak’s ‘uitverkoren volk’ zonk zijn ‘courage’ onmiddellijk in de schoenen, waarmee hij opnieuw bewees dat Johan Huizinga  nog steeds gelijk heeft toen hij ruim een eeuw geleden in zijn essay De Nederlandse volksaard erop wees dat de bevolking in Nederland ‘tot grondtrek’ heeft ‘dat het onheroïsch is.’  Hier kent men de grootsheid van het verzet niet, zoals wederom bleek tijdens de Tweede Wereldoorlog en ook vandaag de dag  blijkt. Huizinga: ‘Hoe kan het anders? Een staat, opgebouwd uit welvarende burgerijen van matig grote steden en uit tamelijk tevreden boerengemeenten, is geen kweekbodem voor hetgeen men het heroïsche noemt.’

Men collaboreert liever met de macht en dit verklaart tevens het feit dat uit het zogenaamd ‘tolerante’ Nederland procentueel tweemaal zoveel joodse citoyen werden gedeporteerd als uit België en driemaal zoveel als uit Frankrijk. Huizinga:

‘De eenheid van het Nederlandse volk is bovenal gelegen in zijn burgerlijk karakter,’ en ‘Uit een burgerlijke sfeer sproten onze weinig militaire geest, de overwegende handelsgeest,’ waardoor ‘Hypocrisie en farizeïsme hier individu en gemeenschap [belagen]!’ Waaraan Huizinga toevoegde: ‘het valt niet te ontkennen, dat de Nederlander, alweer in zekere burgerlijke gemoedelijkheid, een lichte graad van knoeierij of bevoorrechting van vriendjes zonder protest verdraagt.’ 

En dus keek mijn oude vriend in eerste instantie de kat uit de boom, en concludeerde hij als multimiljonair vervolgens dat het verzet van zijn collega’s ‘gepiep van kleine muisjes,’ was, want een dergelijke ‘moloch krijg je voor geen meter in beweging,’ het aloude argument van de steeds op eigen voordeel bedachte Nederlandse collaborateur die nog voordat het verzet überhaupt is begonnen de strijd allang heeft opgegeven. ‘Van een vertrek wordt niemand wijzer,’ aldus de berekenende Mak ‘hoe goed bedoeld het ook is.’ Hij liet een NRC-verslaggever nog wel weten dat ook hij ‘soms de neiging [heeft] een steen door de ruit te gooien. Maar we hebben als schrijvers een megafoon. We hebben een platform. Juist in een hele gevaarlijke periode als deze moeten we dat niet saboteren, maar kijken: kunnen we uit de buik van de walvis klimmen.’ Ondertussen blijft Mak zwijgend zijn geld tellen.

Maar hoe komt Geert M. in de buik van de walvis terecht? Wat wil hij met deze midden-oosterse mythologie beweren? En waar is zijn 'goede elite,' die erkent dat ze een elite is,' en dat ‘noblesse oblige,’ geldt 'in de breedste zin van het woord.' Wij weten inmiddels dat in elk geval hij niet behoort tot de elite van de geest. Maar onder welk hoofdstuk valt dan zijn hypocrisie,  zijn stuitende opportunisme, en dat van zijn brede schare fans.  Daarover de volgende keer.

Uit de buik van de walvis. Het is hem weer gelukt!