Geert Mak's Schaamteloze IJdelheid

In de Vlaamse krant De Morgen van 21 december 2019 oordeelde Geert Mak:

Het is evident dat de situatie instabieler werd. Er vindt een afbraak plaats van onze ‘veiligheidskleppen’ — alle organisaties die in de tweede helft van de 20e eeuw opgericht zijn om gewapende conflicten te voorkomen, zoals de VN en de NAVO.

https://www.geertmak.nl/nl/actueel/392/we-zijn-allemaal-toeschouwers-van-een-grote-schijnvertoning.html 

Dat mijn oude vriend Geert in de expansionistische NAVO een ‘veiligheidsklep’ ziet, die aan ‘afbraak’ lijdt, terwijl haar budget in 2020 was opgelopen tot meer dan een biljoen dollar (een miljoen keer een miljoen), en de militaire organisatie zich nu voorbereid op een conflict met zowel Rusland als China, toont aan hoe paranoïde de propaganda inmiddels is van een herboren christen als Mak. Niet alleen paranoïde, maar eveneens misdadig, want een gewapend conflict met deze twee nucleaire grootmachten kan alleen maar leiden tot een Derde, en finale Wereldoorlog. En dit terwijl toch het vijfde gebod christenen opdraagt ‘gij zult niet doden,’ en hen gelast eerbied op te brengen voor het menselijk leven, leven dat volgens Geert door zijn gereformeerde luchtgod is gecreëerd. Het spreekt voor zich dat een genocidaal beleid in strijd is met dit gebod. Sterker nog: hier wordt de mensheid geconfronteerd met de krankzinnigheid van allereerst de christenen zelf. Wat bezielt Mak, die nooit zelf leven heeft geschapen, om zijn doodsdrift voorrang te verlenen? Waar komt zijn diep verankerde hunkering naar geweld en dood vandaan? Sigmund Freud zette uiteen dat de mens zijn doodsdrift zelf nooit ervaart, maar wel de psychische variant ervan: de agressie, die vanzelfsprekend op de buitenwereld wordt gericht. De van origine Zuid-Afrikaanse Nobelprijswinnaar Literatuur in 2003, J.M. Coetzee, wees in dit verband in zijn roman Waiting for the Barbarians (1980) op het feit dat: 

children never doubt that the great old trees in whose shade they play will stand forever, that one day they will grow to be strong like their fathers, fertile like their mothers, that they will live and prosper and raise their own children and grow old in the place where they were born. What has made it impossible for us to live in time like fish in water, like birds in air, like children? It is the fault of Empire! Empire has created the time of history. Empire has located its existence not in the smooth recurrent spinning time of the cycle of the seasons but in the jagged time of rise and fall, of beginning and end, of catastrophe. Empire dooms itself to live in history and plot against history. 

Dit imperium-denken leidt er vandaag de dag toe dat de NAVO — die aldus opiniemaker Mak in ‘afbraak’ zou verkeren — drie keer meer aan het militair-industrieel complex spendeert dan Rusland en China bij elkaar opgeteld. En nog voelen Geert Mak en zijn neoconservatieve NAVO-sympathisanten zich nog steeds niet veilig, hetgeen een angstwekkende maar verklaarbare psychische stoornis verraadt. Zoals Coetzee stelt:

Slechts één gedachte beheerst de onderbewuste geest van het Imperium, hoe niet te eindigen, hoe niet te sterven, hoe zijn tijdperk te verlengen. Overdag achtervolgt het zijn vijanden. Het is sluw en meedogenloos, het stuurt zijn bloedhonden overal op af. ’s Nachts voedt het zich met beelden van rampspoed: de plundering van steden, de verkrachting van de bevolking, piramides van beenderen, akkers van troosteloosheid.

Wat te doen met het slag medemensen dat de genocide van de hele mensheid dichterbij brengt? Is er daadwerkelijk iets tegen hen te ondernemen? Het is bekend dat in elke generatie een klein percentage individuen als psychopaten of sociopaten wordt geboren. Een deel van deze mensen zonder enige empathie wordt politicus of bankier, of seriemoordenaar, of militair, of journalist, of zelfs dominee. Dat juist een predikant psychopathische trekken kan vertonen, is niet zo vreemd als het lijkt. De Indiaans-Amerikaanse milieu-activiste Charlotte Black Elk wees in dit verband op het volgende:

Look at the origin legends of the Judeo-Christian people. You have an origin legend that says that Adam and Eve were banished onto earth and earth is an enemy. And you have native people, and Lakota people in particular, who say the earth is my mother and we all have to live together as a family. Those are very, very opposed viewpoints from one who says: this is my mother and the other who says: this is a place of banishment and you don’t really have to care for it because someday you are going back to paradise when you complete your banishment. And I think those attitudes are what came into play when you had western encroachment and the wars of the 1800s, the whole uprooting of native people.

Het christelijk gevoel verbannen te zijn op aarde veroorzaakte een ziekelijke mentaliteit waarbij de mens permanent in staat van oorlog verkeert met zijn medemens en met de natuur. Dit leidde ertoe dat  Geert Mak's vader, dominee Catrinus Mak, eenmaal met zichzelf geconfronteerd, gebukt ging onder een gevoel van ‘schuldige tijdgebondenheid,’ een term die weliswaar weinig zeggend is, maar wel een pijnlijk schuldgevoel demonstreerde, zeker bij een christen die in hemel en hel geloofd. Duidelijk is in elk geval dat zijn zoon Geert hier niets van geleerd heeft, gezien zijn bellicose pro-Atlantische opstelling, en zijn schaamteloze anti-Russische hetze in de Engelse editie van zijn Reizen  zonder John:    

Russia is on the move again. After the collapse of the Soviet Empire it wants to start history once more, and how! Old myths about Russian greatness and the Russian soul are being dusted off. Borders are being redrawn, spheres of influence determined by force — it's as if we're back in the nineteenth century, complete with rigid and short-sighted tsarism. Russians have a sense that the Western world, including Western values and Western ways of thinking, are no longer paramount.

In this new situation, Europe is vulnerable, at least in the short term. The continent is divided and susceptible to blackmail because a number of European countries have become highly dependent on Russian gas. Defence has been neglected since the end of the Cold War; NATO has expanded its territory without strengthening its own armed forces; most European countries have implemented severe cutbacks and a common European defense policy remains a distant prospect. After decades of peace, America’s traditional allies represent a serious security problem,

terwijl, zo loog hij, ‘over recent years America’s military capacity has been reduced to a historically low level.’ Ik vrees dat er niets ondernomen kan worden tegen de Mak-propaganda, zonder zelf in een even immorele ellendeling te veranderen. Geert’s narcisme vormt immers een onlosmakelijk onderdeel van de ‘condition humaine,’ zijn houding vloeit voort uit datgene wat de Romeinen ‘superbia’ noemden, in het Grieks ‘hybris.’ Wikipedia meldt hierover:

Superbia of hoogmoedige eigenliefde wordt beschouwd als de ergste van de zeven zonden en eveneens de eerste: alle andere zonden komen uit ijdelheid voort. Dit is het verlangen om belangrijker of aantrekkelijker te zijn, of een liefde voor zichzelf. Een verhaal over ijdelheid is het verhaal van Lucifer. De ijdelheid veroorzaakte zijn vertrek uit de hemel en zijn transformatie in Satan. Ook het verhaal van Icarus, die ondanks waarschuwingen van zijn vader te dicht bij de zon vloog, heeft overmatige ambitie en hoogmoed tegenover de goden als thema.

Ook narcisme vloeit uit de zonde van de ijdelheid voort. Naast de mythe van Narcissus is Het portret van Dorian Gray van Oscar Wilde een verhaal rond dit thema. IJdelheid staat tegenover nederigheid, dat niet mag verward worden met gebrek aan zelfrespect.

https://nl.wikipedia.org/wiki/IJdelheid 

In de introductie van zijn boek Facing Gaia. Eight Lectures On The New Climatic Regime (2017) schrijft de prominente Franse socioloog en antropoloog, professor Bruno Latour:   

It all began with the idea of a dance movement that captured  my attention, some ten years ago. I couldn’t shake it off. A dancer is rushing backwards to get away from something she must have found frightening; as she runs, she keeps glancing back more and more anxiously, as if her flight is accumulating obstacles behind her that increasingly impede her movements, until she is forced to turn around. And there she stands, suspended, frozen, her arms hanging loosely, looking at something coming towards her, something even more terrifying than what she was first seeking to escape — until she is forced to recoil. Fleeing from one horror, she has met another, partly created by her flight. 

I became convinced that this dance expressed the spirit of the times, that it summed up in a single situation, one very disturbing to me, the one the Moderns had first fled — the archaic Horror of the past — and what they had to face today — the emergence of an enigmatic figure, the source of a horror that was now in front of them rather than behind. I had first noted the emergence of this monster, half cyclone, half Leviathan, under an odd name: ‘Cosmocolossus’ The figure merged very quickly in my mind with another highly controversial figure that I had been thinking about as I read James Lovelock: the figure of Gaia. Now, I could no longer escape: I needed to understand what was coming at me in the harrowing form of a force that was at once mythical, scientific, political, and probably religious as well. 

De tweede Koude Oorlog, de hervatting van de onderlinge strijd tussen grootmachten, uitgerust met massavernietigingswapens, demonstreert een levensgevaarlijk autisme van getroebleerde geesten die niet willen beseffen dat de mensheid nu bedreigd wordt door hele andere krachten, die door de mens zijn opgeroepen. Latour wijst in dit verband op ‘the modes of existence that turn out to be under the more and more pervasive shadow of Gaia,’ en introduceert het begrip ‘New Climate Regime.’ Hij schrijft daarover: 

I use this term to summarize the present situation, in which the physical framework that the Moderns had taken for granted, the ground on which their history had always been played out, has become unstable. As if the décor had gotten up on stage to share the drama with the actors. From this moment on, everything changes in the way stories are told, so much so that the political order now includes everything that previously belonged to nature — a figure that, in an ongoing backlash effect, becomes an ever more undecipherable enigma.

For years, my colleagues and I tried to come to grips with this intrusion of nature and the sciences into politics; we developed a number of methods for following and even mapping ecological controversies. But all this specialized work never succeeded in shaking the certainties of those who continued to imagine a social world without objects set off against a natural world without humans — and without scientists seeking to know that world. While we were trying to unravel some of the knots of epistemology and sociology, the whole edifice that had distributed the functions of these fields was falling to the ground — or, rather, was falling, literally back down to Earth. We were still discussing possible links between humans and nonhumans, while in the meantime scientists were inventing a multitude of ways to talk about the same thing, but on a completely different scale: ‘Anthropocene,’ the ‘great acceleration,’ ‘planetary limits,’ ‘geohistory,’ ‘tipping points,’ ‘critical zones,’ all these astonishing terms that we shall encounter as we go along, terms that scientists had to invent in their attempt to understand this Earth that seems not react to our actions. 

Wij leven nu in het Antropoceen, het tijdperk waarin het klimaat en de atmosfeer omvangrijke veranderingen ondergaan als gevolg van menselijke activiteiten. Het is een nieuw ‘geological epoch dating from the commencement of significant human impact on Earth's geology and ecosystems, including, but not limited to, anthropogenic climate change.’ Voor het eerst in de geschiedenis van de 4,5 miljard jaar oude planeet is de impact van een soort zo groot dat de aarde ingrijpende gevolgen ervan ondervindt in de atmosfeer, lithosfeer, biosfeer, cryosfeer en oceanen. Op zijn beurt heeft dit een onoverzienbaar effect op het bestaan van alle soorten, inclusief de mens. Hoewel professor Latour opmerkt dat ‘All of a sudden, everyone senses that another Spirit of the Laws of Nature is in the process of emerging and that we had better start writing it down if we want to survive the forces unleashed by the New Regime,’ blijven mainstream-opiniemakers als Geert Mak die bedreiging negeren, en trachten met hun simplistisch manicheïsme de aandacht af te leiden naar datgene dat zij als het Grote Kwaad in de wereld betitelen, te weten ‘Rusland,’ dat ‘weer in  beweging is gekomen,’ en dat na ‘de ineenstorting van het Sovjet Rijk opnieuw geschiedenis wil maken, en hoe!’ En dat mag niet van de Makkianen, alleen Washington en Wall Street mogen in hun ogen ‘geschiedenis maken,’ de rest heeft maar te gehoorzamen, net zoals tot ver na de ‘politionele acties’ Catrinus Mak er blind van uitging dat de gekleurde inheemsen in ‘Ons Indië’ het witte Nederland rijk moesten houden, een opvatting waarvoor hij pas tegen het einde van zijn leven zich intens ‘schaamde,’ overigens zonder dat zijn zoon Geert hieruit een les trok, want ook bij hem geldt: ‘ijdelheid der ijdelheden, het is al ijdelheid.’ Daar staat tegenover de dagelijkse realiteit:

It doesn’t stop; every morning it begins all over again. One day, it’s rising water levels; the next, it’s soil erosion; by evening, it’s the glaciers melting faster and faster; on the 8 p.m. news, between two reports on war crimes, we learn that thousands of species are about to disappear before they have even been properly identified. Every month, the measurements of carbon dioxide in the atmosphere are even worse than the unemployment statistics. Every year, we are told that it is the hottest since the first weather recording stations were set up; sea levels keep on rising; the coastline is increasingly threatened by spring storms; as for the ocean, every new study finds it more acidic than before. This is what the press calls living in the era of an ‘ecological crisis.’

Ondertussen gaat in het tijdperk van een permanente ‘ecologische crisis’ de wedergeboren christen Geert Mak gewoon door met de hetze tegen de nucleaire staat Rusland en zijn bondgenoot China, eveneens uitgerust met massavernietigingswapens. De houding van mijn oude vriend typeert de mentaliteit van een schaamteloze narcist. Desondanks claimt hij tegelijkertijd rotsvast te geloven in ‘een genadige God’ en ‘dat je die genade overbrengt op je medemensen, dat je deel uitmaakt van een gemeenschap die de hele wereld omvat, dat er lijnen lopen tussen andere mensen en jou en tussen jou en God,’ en dat dit geloof hem ‘soms troost [geeft], soms ordening, soms een gevoel van verantwoording.’ Waar zijn vader nog ‘schaamte’ kende, kent zijn zoon alleen schaamteloosheid, voortkomend uit het cynisme van de neoliberale mens die nergens werkelijk in gelooft, zelfs niet meer in de Verlichtingsidealen en het daaraan gekoppelde Vooruitgangsgeloof. Het tragische is dat hij ook niet in zichzelf gelooft, omdat Geert net als Faust zijn ziel heeft verkocht, in ruil voor succes. Hij is niet de enige, Mak’s houding kenmerkt het neoliberale Ik-Tijdperk, met zijn ‘virtual reality,’ waarin niets meer is wat het lijkt, omdat alles ijdelheid is geworden, in de Nieuwe Bijbelvertaling vertaald als: ‘Lucht en leegte, zegt Prediker, lucht en leegte, alles is leegte.’ Juist om deze ‘leegte’ te camoufleren, waarin de hedendaagse massamens verloren is geraakt, is het zwart-wit denken van de opiniemaker en de politicus voor henzelf van ultiem belang geworden. In mei 2003 wees de van origine Tsjechische auteur Milan Kundera dan ook op het volgende:

Freeing the great human conflicts from the naive interpretation of a battle between good and evil, understanding them in the light of tragedy, was an enormous feat of mind; it brought forward the unavoidable relativism of human truths; it made clear the need to do justice to the enemy. But moral Manichaeism has an indestructible vitality. I remember an adaptation of Antigone I saw in Prague shortly after the second world war; killing the tragic in the tragedy, its author made Creon a wicked fascist confronted by a young heroine of liberty.

Such political productions of Antigone were much in fashion then. Hitler had not only brought horrors upon Europe but also stripped it of its sense of the tragic. Like the struggle against nazism, all of contemporary political history was thenceforth to be seen and experienced as a struggle of good against evil. Wars, civil wars, revolutions, counter-revolutions, nationalist struggles, uprisings and their repression have been ousted from the realm of tragedy and given over to the authority of judges avid to punish. Is this a regression? A relapse into the pre-tragical stage of humankind? But if so, who has regressed? Is it history itself? Or is it our mode of understanding history? Often I think: tragedy has deserted us; and that may be the true punishment.

https://www.theguardian.com/books/2003/may/17/featuresreviews.guardianreview34  

Op zijn beurt benadrukte de Britse auteur John Berger in zijn essaybundel Stemverheffing (1992):

De veronderstellingen waarvan het mediabedrijf uitgaat namens het publiek zijn behalve blind ook verblindend… Misschien is het precies op dit punt dat onze vorm van democratie een langzame dood sterft. Als dat zo is, dan als gevolg van een weigering. De weigering van het mediabedrijf om het feit te erkennen en te laten doorwerken dat het publiek in zijn hart weet hoe de wereld in elkaar zit… De reden van deze weigering die een bedreiging is voor onze vorm van democratie, de reden waarom het mediabedrijf stelselmatig onderschat wat we gemeen hebben, die reden is steeds dezelfde: de normloze drang tot verkopen.

Berger stelt: 

Wat ik wil is dat mensen zich ervan bewust worden hoe smerig het mediabedrijf ze bedient als publiek. Smerig, omdat met de waardigheid van kijker en bekekene de vloer wordt aangeveegd. Herstel iets van die waardigheid — gun mensen de tijd, verschuif het gebruikelijke zwaartepunt — en slecht nieuws wordt van een onderbreking de waarheid. Er zijn tal van waarheden waarvoor geen directe oplossing bestaat. Het woord ‘oplossing’ raakt niet aan het tragische. Wíj moeten in aanraking komen met het tragische en ons erdoor laten raken. We zouden er misschien door veranderen als we het benoemden. Ook benoemd blijft het tragische tragisch, maar slecht nieuws zou het niet worden. Alleen van daaruit is een realistische politiek mogelijk.

Concreter gesteld: in 2002, voorafgaand aan de Amerikaanse agressieoorlog tegen Irak, stelde Berger in het essay ‘Written in the Night’:

People everywhere — under very different conditions — are asking themselves — where are we? The question is historical not geographical. What are we living through? Where are we being taken? What have we lost? How to continue without a plausible vision of the future? Why have we lost any view of what is beyond a lifetime? 

The well-heeled (welgestelde. svh) experts answer: Globalization. Post-Modernism. Communications Revolution. Economic Liberalism. The terms are tautological and evasive. To the anguished question of Where are we? the experts murmur: Nowhere! 

Might it not be better to see and declare that we are living through the most tyrannical — because the most pervasive — chaos that has ever existed? It's not easy to grasp the nature of the tyranny, for its power structure (ranging from the 200 largest multinational corporations to the Pentagon) is interlocking and diffuse, dictatorial yet anonymous, ubiquitous yet placeless. It tyrannizes from offshore — not only in terms of fiscal law, but in terms of any political control beyond its own. It’s aim to delocalize the entire world. It's ideological strategy — besides which Bin Laden's is a fairy tale — is to undermine the extent so that everything collapses into its special version of the virtual, from the realm of which — and this is the tyranny's credo — there will be a never-ending source of profit.

De mens leeft nu in het rijk van het cynisme, hij kent van alles de prijs, maar van niets de waarde. In Hold Everything Dear. Dispatches On Survival And Resistance (2007) schreef John Berger dat: 

Nihilism, in its contemporary sense, is the refusal to believe in any scale of priorities beyond the pursuit of profit, considered as the end-all of social activity, so that, precisely: everything has it price. Nihilism is resignation before the contention that Price is all. It is the most current form of human cowardice…

The worst cruelties of life are its killing injustices. Almost all promises are broken.

Dit alles toont het collectieve verraad aan alle normen en waarden. De Amerikaanse dichter en vertaler van Griekse tragedies, wijlen Robert Fagles, stelde in de inleiding van Sophocles’ tragedie Oedipus the King met betrekking tot koningin Jocasta, moeder en echtgenote van Oedipus:

Jocasta thought that there was no order or design in the world, that dreams and prophecies had no validity; that man had complete freedom because it made no difference what he did — nothing made any sense. She was wrong; the design was there, and when she saw what it was she hanged herself. But the play now seems to give us a view of man’s position that is just as comfortless as her acceptance of a meaningless universe. What place is there in it for human freedom and meaningful action? 

Oedipus did have one freedom: he was free to find out or not find out the truth… One freedom is allowed him: the freedom to search for the truth, the truth about the prophecies, about the gods, about himself. And of this freedom he makes full use. Against the advice and appeals of others, he pushes on, searching for the truth, the whole truth and nothing but the truth. And in this search he shows all those great qualities that we admire in him — courage, intelligence, perseverance… This freedom to search, and the heroic way in which Oedipus uses it, make the play not a picture of man’s utter feebleness caught in the toils of fate, but on the contrary, a heroic example of man’s dedication to the search of truth, the truth about himself. This is perhaps the only freedom, the play seems to say, but there could be none more noble.

Dit tragisch levensgevoel wijkt fundamenteel af van het geloof in een verlossing via de weg van het christendom of via de Vooruitgangsidelogie van de zogenaamde Verlichting. Robert Fagles:

ignorance can be remedied, the ignorant can learn, and the force with which Oedipus now reasserts his presence springs from the truth he now understands: that the universe is not a field for the play of blind chance, and that man is not its measure. This knowledge gives him a new strength which sustains him in his misery and gives him the courage needed to go on living, though he is now an outcast, a man from whom his fellow-men recoil in horror… The catastrophe of the tragic hero thus becomes the catastrophe of… man; all his furious energy and intellectual daring drive him on to this terrible discovery of his fundamental ignorance — he is not the measure of all things but the thing measured and found wanting.

Ook in dit opzicht zijn de thema’s van de oud-Griekse tragedie-schrijvers 2500 jaar na dato nog steeds actueel.

Sophocles’ play has served modern man and his haunted sense of being caught in a trap not only as a base for a psychoanalytic theory which dooms the male infant to guilt and anxiety from his mother’s breast, but also as the model for a modern drama that presents us, using the ancient figures, our own terror of the unknown future which we fear we cannot control – our deep fear that every step we take forward on what we think is the road of progress may really be a step toward a foreordained rendezvous with disaster… Nothing mortal can resist the changes Time brings: not bodily strength, not friendship between man and man, still less between city and city. No man can be confident of the future; human confidence is based on total ignorance.

Gemeten naar de kennis van de goden -- of de onverbiddelijke natuurwetten zo u wilt -- is ‘human knowledge at its greatest ignorance.’ Sinds Auschwitz en Hiroshima zouden zelfs de meest oppervlakkige opiniemakers moeten weten dat de mens in ‘a universe’ leeft ‘governed by powers in whose justice man must assert, in ignorance and with little hope of confirmation, a desperate belief,’ aldus Fagles. Vergeleken bij de individuele acceptatie van het tragische is het massale geloof in een verlossing door een goddelijke interventie dan wel door de Verlichtingsideologie met zijn technologische vooruitgang, niet meer dan een infantiel en gevaarlijk reflex. Voor degene die dit laatster te abstract vindt, citeer ik opnieuw Bruno Latour die waarschuwt dat:

talking about a ‘crisis’ would be just another way of reassuring ourselves, saying that ‘this too will pass,’ the crisis ‘will soon be behind us.’ If only it were just a crisis! If only it had been just a crisis! The experts tell us we should be talking instead about a ‘mutation’: we were used to one world; we are now tipping, mutating, into another. As for the adjective ‘ecological,’ we use that word for reassurance as well, all too often, as a way of distancing ourselves from troubles with which we’re threatened: ‘Ah, if You’re talking about ecological questions, fine! They don’t really concern us, of course.’ We behave just like people in the twentieth century when, they talked about ‘the environment,’ using that term to designate the beings of nature considered from afar, through the shelter of bay windows. But today, according to the experts, all of us are affected, on the inside, in the intimacy of our precious little existences, by these news bulletins that warn us directly about what we ought to eat and drink, about land use, our modes of transportation, our clothing choices. As we hear one piece of bad news after another, you might expect us to feel that we had shifted from a mere ecological crisis into what should instead be called a profound mutation in our relation to the world. 

Wij zullen de dwaasheden van politici en opiniemakers als Geert Mak moeten doorprikken, of beter nog, ongelezen laten, willen we voorkomen dat de toekomst vernietigen voor onze kinderen, kleinkinderen, en alle anderen die één feit delen: zij allen zijn afhankelijk van de aarde om te kunnen overleven. Meer later.