vrijdag 23 januari 2015

Verviers

ANALYSE

Kranten gingen zich na Verviers te buiten aan kritiekloze speculatie

Een week na de feiten in Verviers is het goed om eens terug te blikken op de berichtgeving over de vermeende verijdelde aanslag en de politieke nasleep. De zaak-Verviers leidde tot een golf van speculatie waarbij maar liefst vijf namen gekleefd werden op de twee doden en waarbij de wildste geruchten de wereld werden ingestuurd over hun plannen.

christophe callewaert

donderdag 22 januari 2015

Het federaal parket hield zelf dagenlang de kaken stijf op elkaar en loste officieel niets over de identiteit van de twee verdachten die door de politie werden doodgeschoten. Dat hield de kranten niet tegen om dan maar zelf te gokken wie ze waren.

Vrijdag al schreef De Standaard bijvoorbeeld dat de drie mannen die werden aangetroffen in het appartement in Verviers “allen teruggekeerde Syriëstrijders” waren. De Franstalige krant La Meuse had een dag eerder al geschreven dat het wellicht om Redwane H. en Tarik J. ging.

Het Nieuwsblad schreef op zaterdag met grote stelligheid dat één van de doodgeschoten verdachten Souhaib E. was. Die laatste stond met robotfoto en zijn volledige naam op de voorpagina van de krant.

Pas vanaf maandag hebben de kranten het juist. De twee komen uit Molenbeek, zijn twintigers en en heetten Soufiane A. en Khalid B. Dat werd woensdag ook door het parket bevestigd.

Op de twee doden werden dus in totaal vijf namen geplakt. Dat gebeurde telkens met de volledige naam, zonder initialen dus. Voor de betrokken families betekende dat telkens grote onrust. “Niemand heeft al de moeite genomen om ons in te lichten”, zegt een ontredderde zus van één van de – zoals achteraf bleek – onterecht doodgewaande mannen in De Morgen. Dat hoefde ook niet, want het bericht klopte gewoon niet.

Internationaal geseind maar thuis met enkelband

Niet alleen de media gingen hier in de fout. Ook het parket deed eraan mee. Dinsdag stond in de Gazet van Antwerpen dat Abdelmounaim H. en Zaid K. donderdagavond halsoverkop richting Spanje getrokken waren. Abdelmounaim stond sinds vrijdag internationaal geseind, maar gaf zichzelf aan nadat hij zijn foto en naam in de media had zien circuleren. Hij zat sinds vorig jaar thuis met een enkelband na een veroordeling voor feiten die niets met terrorisme te maken hebben.

Diezelfde verwarring zagen we bij de zogenaamde Griekse link. Vrijdag al doken geruchten op over de Griekse connectie, eerst bij VTM. “De Griekse connectie zou gezien moeten worden als een kopstuk én het mogelijke brein achter de groep terroristen in ons land”, schreef Het Laatste Nieuws 's anderendaags.

Zaterdag werden in Griekenland twee verdachten opgepakt. Diezelfde dag verzekerde het parket met grote stelligheid dat die twee niets te maken hadden met het Verviers-dossier. Zondag klonk het bij Eric Van Der Sypt, woordvoerder van het federale parket, dan plots dat er wel bezwarende elementen waren tegen één van de twee.

Onthoofden

De bedoeling van terroristen is angst zaaien. De berichtgeving over verijdelde terreurdaden zorgde voor een angstklimaat, zoals blijkt uit twee opinieonderzoeken in respectievelijk Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad. “Vier op de tien vrouwen zeggen ook dat ze 'bepaalde plaatsen of activiteiten mijden na wat er gebeurd is in Parijs en Verviers”, schrijft Het Nieuwsblad.

Het besef dat elke uitvergroting een grote impact heeft op de bevolking, belette Het Laatste Nieuws niet om vrijdag al uit te pakken met die choquerende kop: 'Het plan: Belg ontvoeren en onthoofden'. De beelden van die onthoofding van een prominente Belg zouden dan op het net geplaatst worden.

In de persconferentie van het parket werd met grote nadruk gesteld dat dat gerucht niet bevestigd kon worden. Nieuwssites lieten het bericht echter staan. Het Laatste Nieuws haalde zaterdag zelfs een tweede bron aan voor het gerucht. “In regeringskringen kregen wij inmiddels van een tweede hooggeplaatste bron bevestigd dat er sprake was van een kidnapping, waarbij het slachtoffer zou worden onthoofd en de beelden daarvan op het internet verspreid – precies zoals IS in Syrië doet”, aldus Het Laatste Nieuws.

Andere kranten hadden het over aanslagen op politiemensen, zoals het parket vrijdag al gezegd had. Maar over welke agenten het precies ging, kon nog stevig gespeculeerd worden. Aanvankelijk klonk het zelfs dat agenten in de buurt van Verviers het doelwit zouden zijn.

Donderdag schrijven verschillende kranten dat onder meer het commissariaat van Molenbeek het doelwit zou geweest zijn. De jonge mannen die afkomstig waren uit Molenbeek zouden zo wraak hebben willen nemen voor de keren dat ze als kind en tiener te maken hadden gekregen met de politie.

Angst

Naast het speculeren over de feiten zijn er natuurlijk nog talloze invalshoeken mogelijk om de kolommen te vullen met nieuws over het vermeende terreurnetwerk in Verviers. Nadat ze de angst mee opgepookt hadden, gingen kranten op zoek naar uitingen van die angst. Dat gebeurde, zoals hierboven gemeld, in de vorm van twee enquêtes, maar ook met kleine verhalen.

Het bericht dat de politie aangemaand werd om geen statische alcoholcontroles meer te doen, werd gretig opgepikt. Maar ook een fait divers als de vraag van de burgemeester van Dilbeek om de opnames van de tv-reeks Buurtpolitie stil te leggen, werd breed uitgesmeerd. Maar dinsdag stond in Het Laatste Nieuws dat de opnames met de acteurs gewoon doorgaan.

Dat een college uit Halle een bezoek aan de Munt uitstelde, was groot nieuws. "Als angst en domheid bondgenoten worden, is er geen kruid tegen gewassen", reageerde cultuurminister Sven Gatz scherp op Twitter. De directeur van de school verdedigde zich in De Morgen: “Wij vrezen de hoofdstad niet. Evenmin zijn we bang voor een aanslag. Wij maakten met onze school een andere overweging: moeten onze kinderen geconfronteerd worden met een gemilitariseerd straatbeeld?”

Dat gemilitariseerde straatbeeld was één van meest zichtbare gevolgen van de gebeurtenissen in Verviers. De Antwerpse burgemeester had vroeger al verschillende keren de wens geuit om het leger in te zetten in zijn stad en het voorstel dook op in het regeerakkoord.

Militairen op straat

Toevallig stond De Wever donderdag, de dag van de feiten in Verviers, nog in de krant met een reactie op het akkoord tussen het Gemeentelijk Havenbedrijf en het leger over militaire oefeningen in de haven van Antwerpen. “De aanwezigheid van militairen in het havengebied is een goede zaak”, zei De Wever aan Het Laatste Nieuws. “Het gaat over een uitgestrekt en kwetsbaar terrein. Ik ben al langer van oordeel dat defensie ook civiele veiligheidstaken zou kunnen uitvoeren. Een tijd geleden organiseerden de para's een kennismakingsdag in het Centraal Station. Het was de enige dag van vorig jaar zonder melding van criminele feiten in het stationsgebouw.”

Nog geen twintig uur na de gebeurtenissen in Verviers stelde de regering een actieplan voor met daarbij de inzet van het leger op straat. De Wever kondigde meteen aan dat de soldaten vanaf 7u zaterdagochtend te zien zouden zijn in Antwerpen. De voorzitter van N-VA kon samen met zijn ministers die op de veiligheidsposten Defensie en Binnenlandse Zaken zitten meteen het terrein bezetten. CD&V had zich aanvankelijk nog tegen de inzet van het leger voor bewakingsopdrachten verzet, maar moest in de slipstream van Verviers al snel inbinden.

Vrijdagochtend had de minister van Binnenlandse Zaken het over een “opkuisactie” en hij vond dat de zaak “proper opgeruimd” was. Die aanpak van N-VA en het snelle opvoeren van de repressie worden in verschillende opiniestukken bekritiseerd, maar in de berichtgeving zelf sluipt die kritische benadering niet binnen. Bart De Wever en Jan Jambon waren bijvoorbeeld prominente gasten in het 'grote terreurdebat' van VTM en kregen daar geen enkele kritische vraag voorgeschoteld.

Doodstraf

Oud-VRT-journalist Walter Zinzen was maandag de eerste journalist die een kritische opmerking durfde te maken over het politie-optreden in Verviers. "In ons land en in Frankrijk is de doodstraf – net zoals in ieder ander beschaafd land – afgeschaft. Nergens staat vermeld dat dit niet geldt voor jihadisten. Of dat agenten op eigen houtje de doodstraf mogen uitvoeren, behalve dan in het geval van wettige zelfverdediging." Dat schreef hij op de blog Salon van Sisyphus, een stuk dat werd overgenomen door DeWereldMorgen.be.

Dat stuk werd dinsdag wel vermeld door de nieuwssites van De Persgroep, maar geen enkele krant ging erop door of stelde gelijkaardige vragen. Geen enkele krant had het over het ballistisch onderzoek in Verviers dat toch uitsluitsel moet kunnen geven over de feiten. Er wordt wel vermeld dat de man die werd opgepakt in Verviers een andere versie heeft van de feiten. Volgens hem begon de politie zonder waarschuwing te schieten, maar in de kranten lees je enkel de versie van de politie. Een versie die wel op verschillende manieren verteld wordt. Aanvankelijk klonk het dat de opgepakte man gewond was. Volgens een laatste variant stond hij onder de douche en werd hij enkel met een broek aan opgepakt.

De Tijd schreef zaterdag nog dat de politie aangebeld had voor het vuurgevecht begon. “De drie verdachten zaten op het gelijkvloers van het huis en keken zelfs niet wie er aanbelde. Ze openden meteen het vuur op de politiemensen”, aldus de krant.

Het verschil in aanpak van gelijkaardige feiten die niet in de sfeer van terreur hangen is opmerkelijk. Een kleine week voor Verviers werd in Huizingen een gewapende man neergeschoten door de politie. Hij raakte zwaargewond. In Het Nieuwsblad staat het woord 'gewapend' tussen aanhalingstekens. Het Laatste Nieuws geeft heel kort de feiten weer en citeert het parket: "Er zijn een wapendeskundige en een wetsdokter aangesteld om de juiste omstandigheden te onderzoeken".

Dat lijkt de normale gang van zaken. Als de politie betrokken is in een schietpartij waarbij gewonden of doden vallen, komt er een onderzoek en tot er meer duidelijkheid is over dat onderzoek wordt in voorwaardelijke zin over de feiten gesproken. Bij Verviers wordt die zorgvuldigheid duidelijk niet aan de dag gelegd.

Conclusie

Na de politie-actie van donderdagavond zijn de media zich te buiten gegaan aan speculatie. Geruchten haalden de voorpagina's en werden herhaald, ook nadat ze tegengesproken waren door het parket. De berichtgeving met die vele geruchten ligt mee aan de basis van een angstklimaat en uitingen van die angst zijn op hun beurt voer voor sensationele artikels.

Maar het is vooral de kritiekloze berichtgeving die opvalt. De versie van de politie en parket en de daadkracht van de regering worden in de berichtgeving nooit met voorbehoud benaderd. Die aanpak staat in schril contrast met de vele kritische opmerkingen in opinie- en commentaarstukken.

Een week na de feiten weten we nog altijd weinig over wat er gebeurd is in Verviers en hoe sterk de aanwijzingen zijn geweest dat er een aanslag op til was. We kregen wel een hele reeks maatregelen die onze maatschappij wat minder vrij maken. Maar of zij terecht zijn en, vooral, of zij mogelijke terreurdaden ook maar enigszins kunnen tegenhouden, komen we niet te weten. Het angstklimaat moet ze rechtvaardigen. Er wordt zelfs geen poging ondernomen om hun effectiviteit aan te tonen.