'Deskundigen' 94

Song of the Redwood-Tree…

Farewell my brethren,

Farewell O earth and sky, farewell ye neighboring waters,

My time has ended my term has come. […]

I see the genius of the modern, child of the real and ideal,

Clearing the ground for broad humanity, the true America, heir of the

past so grand,

To build a grander future.

Walt Whitman. Leaves of Grass. 1855

Juli 2003 verbleven mijn gezin en ik een dag in Torrington in de dun bevolkte staat Wyoming, gelegen aan de fameuze Oregon- en California Trail, waarover in de negentiende eeuw horden Europese kolonisten naar de Westkust trokken. Een onbeduidend en lelijk stadje waar een spoorlijn doorheen liep. De hele dag reden dieseltreinen traag voorbij met een sleep kolenwagons achter zich, luid toeterend nabij de onbewaakte spoorovergang. In het locale Homesteaders Museum kregen we een rondleiding van de toenmalige directeur, Larry Armstrong. Hij vertelde ons over hoe in de loop van de negentiende eeuw iedere nieuwkomer 160 acre land, bijna 69 hectare, voor niets kreeg, op voorwaarde dat binnen vijf jaar een eigen bron was aangeboord en het land werd bewerkt, dat wil zeggen, dat er aardappels of maïs werden verbouwd. Degenen die faalden trokken door naar de Westkust. Omdat de grond relatief arm was, niet meer dan een dunne laag prairiehumus boven op scherp zand uit de tijd toen het midwesten nog een grote binnenzee was, mislukten velen. De eerste jaren was de grond productief geweest, maar door het ontbreken van kunstmest raakte de bodem snel uitgeput. Bovendien lag het gebied achter de bergen waardoor het er vanouds weinig regende. Degenen die bleven kochten de grond van hun mislukte buren voor een habbekrats op. 'Het was wachten tot de anderen faalden,' zei Armstrong. Hij vertelde:

Overleven kon alleen door de ondergang van anderen, je buren, de kolonisten die onder dezelfde erbarmelijke omstandigheden waren begonnen, op het falen dus van de mensen met wie je een gemeenschap had horen op te bouwen. Alleen de allersterkten, allersluwsten overleefden, de survival of the fittest. Dat creëerde geen gemeenschap van onderling solidaire burgers, maar een maatschappij van elkaar beconcurrerende individualisten. Concurrentie en niet samenwerking was en is nog steeds de drijfveer bij het overleven. De boeren hier kampen met grote problemen, ze zitten diep in de schuld bij de banken, ze hebben miljoenen geleend voor vaak overbodige landbouwmachines en dure auto's. Dat wordt niet gezien als luxe, maar als levensstijl. Nu dreigen ze alles te verliezen. Zonder werk hebben ze geen toekomst. 

Ik vroeg Armstrong of er geen schuldgevoel bestond over de wijze waarop de indianen waren afgeslacht of van hun land waren verdreven. Per slot van rekening voelen de Amerikanen zich de morele ordebewakers van de wereld.

Nee, er bestaat hier geen enkele morele wroeging. Allereerst wordt de geschiedenis van wat er echt gebeurd is niet op school onderwezen. Daarnaast zijn voor de meesten indianen alleen maar typetjes uit cowboyfilms, voor de rest zijn ze grotendeels onzichtbaar. Het verleden is ver weg.

Toen ik opmerkte dat het bloedbad van Wounded Knee in 1892 plaatsvond, dus maar een eeuw geleden, terwijl wij in Europa meer dan een halve eeuw later nog steeds de holocaust herdenken, antwoordde hij:

In het bewustzijn van de meeste mensen is het lang geleden gebeurd. Wij laten het niet toe, de geschiedenis. Vergeet ook niet dat er voor de emigranten geen keuze bestond, het was overleven of ten onder gaan. Ze hadden het te druk met zichzelf. Ze zochten de ‘fountain of youth,’ goud, rijkdom, de Amerikaanse droom en daar moest alles voor wijken. En wij nazaten geloven nog steeds in die droom, dat wil zeggen: wij doen alsof, we hebben niets anders, want als we accepteren dat die droom niet meer was dan een  illusie is alles vergeefs geworden, niet alleen ons eigen bestaan, maar zeker ook die van onze voorouders, onze geschiedenis zou dan zinloos zijn geweest, snap je? Dan zou net als destijds in de Sovjet Unie blijken dat alles een leugen is. De meeste mensen kunnen een dergelijk waarheid niet verwerken, ze zouden gek van verdriet en angst worden. Ook ik, denk ik. Niets zou meer zin en betekenis hebben. De oude mythen zouden dan in rook opgaan, onze geschiedenis zou niets anders blijken te zijn geweest dan een langdurige gewelddadige en bloedige strijd.  Nieuwe mythen verzin je niet zo snel, dat duurt generaties. En ondertussen gaat het leven door.

Het leven hier is zwaar,  de meeste boeren in dit gebied zitten diep in de problemen. Ze zitten met handen en voeten geketend aan het systeem van produceren en consumeren en weten net het hoofd boven water te houden. Paradoxaal genoeg klampen ze zich vast aan het patriottisme. Overal de Amerikaanse vlag en God Bless America, the land of the free, home of the brave. Het besef dat het allemaal holle retoriek is, weigert men te accepteren. Hun enige filosofie is big is beautiful. In de VS is groot geen kwantitatieve maatstaf, maar eerst en vooral een kwalitatieve. Bij Starbucks heet de kleinste koffie ‘tall,’  medium is ‘grande.’ Net als een kind wil de consument niets dat klein is, klein telt niet mee, dus wat klein is moet ‘tall’ genoemd worden. Hetzelfde gaat op voor een gewoon gesprek, men drukt zich uit in termen van groot, groter, groots, de overtreffende trap, great, superb, en alles moet een ervaring zijn, een kick. Die levenshouding leidt logischerwijs tot uitwassen. Van blubber dikke mensen, tot een alles verslindende permanente oorlogsretoriek, niet langer meer aangejaagd door het communisme maar door wat tegenwoordig  terrorisme heet. De ene oorlog is nog niet geeindigd of de andere wordt al voorbereid. Een willekeurig voorbeeld van de dag waarop ik dit schrijf, vrijdag 25 februari 2013, bericht de International Herald Tribune dat

A blunt and explicit threat from North Korea that it would ‘target’ the United States with a succession of planned long-range missles and a new and more sophisticated nuclear test revives a challenge the White House had tried unsuccesfully to contain for the past four years, as it focused on winding down two wars and focusing on Iran.

Nu zowel de oorlog in Irak als in Afghanistan door de VS zijn verloren is Washington druk doende zich te 'focussen' op Iran, en wordt daarbij gestoord door Noord Korea. De VS mag in tegenstelling tot Noord Korea een andere land dus wel tot 'target' kiezen.  De vanzelfsprekendheid waarmee dit wordt opgeschreven is het meest schrikbarende. Met welk recht de VS andere landen mag bedreigen is geen vraag meer, maar het uitgangspunt in de oorlogspropaganda van de zogeheten ‘vrije pers.’ Ondertussen meldt SBS6 in de polder dat Israel politiek nog meer verrechtst door de nucleaire dreiging van Iran, terwijl Iran nog steeds geen kernwapens bezit en de ‘Joodse staat’ wel. De virtuele wereld heeft de werkelijkheid verpletterd. Het parasitaire Westen kan niet zonder vijanden, door zijn extreme afhankelijkheid van grondstoffen, markten en de ideologie van de groei, is het niet in staat een symbiotische band op te bouwen met de rest van de wereld.

De Amerikaanse botanicus Stephen Sillett, hoogleraar aan de Humbolt State University, bestudeert al decennialang de overlevingsintelligentie van de redwood (Sequoia sempervirens) en zegt over de boom:

It ‘s a being. It’s a ‘person,’ from a plant’s point of view. A tree is not conscious, the way we are, but it has a perfect memory. This is because the trunk of a tree continually records everything that happens to it as it grows. Plants are very different from us, but they begin life the same way we do, with a sperm and an egg. People think of trees as objects, just something by the side of the road, like a rock. Trees are responsive and alive. They react more slowly than we do, but see how intricate they become.

Tegenover de Amerikaanse journalist Richard Preston, de auteur van de New York Times bestseller The Wild Trees, verklaarde Sillett dat het lot van de redwoods een illustratie zijn van de wijze waarop de mens, voor wie geld alles is, over het leven denkt.

There is an larger issue. The redwood forests of California were the most beautiful forests on earth, and they’re almost totally gone. They were reduced to scraps by us. Our society – and I don’t mean just American society; I mean Chinese, Brazilian, European society, all of us as humans – we are homogenizing the earth’s biosphere. We don’t know what will happen to the biosphere or to the forests. I’m afraid that our work trying to understand the redwood forest might just turn out to be documenting something magnificent before it winks out. This forest gives us a glimpse of what the world was like a very long time ago, before humans came into existence. We are in one of the last great rain forests remaining in the temperate zone. The tiny little pockets are all that’s left of it. We can talk about conserving biodiversity, conserving species, but that isn’t enough. We could keep the redwood species alive as a bunch of little redwood trees, but this forest and all that it is shows us would be gone.

Op de vraag wat de Sequoia ons leert wees Stephen Sillett, staande in een redwood bos, om zich heen en antwoordde:

Maybe these trees can teach us something about ourselves… we’re nothing. We’re little snapshots in time, and we’ll soon be gone. This grove had burned in huge fires during the past millennia. Redwoods don’t die if they burn. A redwood can be burned to a blackened spar, and afterward it goes, ‘Wooah.’ and just grows back… These trees can teach us how we can live.

Te weten: in harmonie met de omgeving en niet als mateloze uitbuiters van de natuur die zichzelf als de maat aller dingen beschouwen. Maar het principe van matiging is tegenstrijdig aan de Amerikaanse cultuur. Een voorbeeld van die mateloosheid is extatische ondertoon van de nationale dichter Walt Whitman. De Amerikaanse cultuurhistorica Lori Vermaas schreef in haar in 2003 verschenen boek The Heralded Tree over hoe al in 1874 Whitman opschepte dat de

obliteration of the Coast redwoods (Sequoia sempervirens) heralded the advancement of civilization. Whitman’s redwoods accepted their destruction because their passing would allow Americans to assume their role, he thought, as an anointed nation. ‘Murmering out if its myriad leaved,’ these sequoias sang a song whereby they rapturously concede defeat to their American conquerors.

Een betere beschrijving van pathologisch antropocentrisme is nauwelijks denkbaar. In Whitman’s mens- en wereldbeeld kondigt de vernietiging van de millennia-oude redwoods de vooruitgang van de beschaving aan. Nog dwazer is de voorstelling van zaken dat de verwoeste natuur zich met plezier overgeeft aan de Amerikaanse veroveraars. Hier is de krankzinnigheid totaal geworden, de uitroeiing van leven wordt bejubeld. Whitman laat de bedreigde sequoia’s zeggen:

Nor yield we mournfully majestic brothers

We who have grandly fill’d our time;

With Nature’s calm content, with tacit

huge delight,

We welcome what we wrought for through the past,

And leave the field for them.

For them predicted long ago,

For a superber race, they too to grandly fill

their time,

For them we abdicate, in them ourselves ye forest kings!

Dit is het bewustzijn van de beroemdste Amerikaanse dichter die besefte dat alles bezield was, ook de sequoia’s  (‘I too have consciousness, identity, And all the rocks and mountains have, an all the earth), maar desondanks vernietigd kon worden om de blanke mens te kunnen dienen, want ‘I celebrate myself,’ zoals Whitman’s beroemdste dichtregel in Leaves of Grass luidt. Het parasitaire antropocentrisme bezingt zichzelf, ‘and what I assume you shall assume.’ Lori Vermaas:

The Trees, so Whitman believed, embraced their abdication because they were designed for that moment – they were ‘wrought for’ it. As the ‘superber race’ Americans were the trees’ evolutionary superiors, and inevitable and improved generation of world leaders. The loggers were giants too, according to Whitman, and heroes, because they cleared ‘the ground for broad humanity, the true America, heir of the past so grand, To build a grander future.’

Van belang is te weten dat ‘Whitman's poetry often expresses the collective unconscious of 19th-century America,’  en het ‘superieure Amerikaanse ras’ was in zijn ogen de hoogste evolutionaire vorm van leven, dat wil zeggen: het blanke, christelijke ras, zoals blijkt uit het feit dat ‘Whitman began wondering whether blacks were innately inferior to whites and bound to disappear… To Horace Traubel he said, "The nigger, like the Injun, will be eliminated: it is the law of races, history, what-not."' Dit racisme wordt vergoeilijkt met het excuus dat ‘Although Whitman's attitude towards blacks may be offensive to modern audiences, it was common in its day,’ aldus de Amerikaanse mainstream media, waarbij men graag en passant meldt dat ‘Whitman's inclusive poetic voice... has influenced generations of writers around the world,’ en vooral ook dat ‘Part of Whitman's genius was his ability to construct a persona in his poetry who spoke as the ideal democratic voice, a persona who projected an equality that Whitman and his world — just like our world today — had yet to achieve.’  http://www.pbs.org/wgbh/amex/whitman/more/e_race.html

Volgens deze beschrijving is dit niet meer dan een ‘ideal democratic voice,’ de stem van het  geidealiseerde Amerika. Dat kan waar zijn, maar desalniettemin hebben Whitman’s zinnen de ideologie van de parasitaire overheersing van de natuur generatieslang tegelijkertijd zowel verwoord als gelegitimeerd. De natuur moest zich naar de wil van de mens schikken. De Amerikaanse journalist/dichter William Cullen Bryant illustreerde deze houding in de negentiende eeuw toen hij de absurde stelling poneerde dat oude bomen ‘have no history’ en wel, zo schrijft Lori Vermaas,

because they cannot convey who planted them or who may have spared them from the ax or other human danger; they are impotent living beings unable to speak of their own past. Such wounded silence rests ‘like a a presence, mid the long gray boughs/Of this  old tree,’ the New England poet exhorts, leaving it mute and unable to help or comfort humankind through any pain or loss or even joy.

Alles dat niet in staat is om in zijn eigen taal met de mens te spreken heeft voor de westerse mens geen stem. Beter gesteld: de moderne mens is niet in staat de taal van de natuur te horen en heeft daardoor geen recht van spreken gekregen in onze technologische cultuur. Lucebert heeft gelijk: ‘Alles van waarde is weerloos.’ Iedereen die in staat is als gelijke naar de natuur te luisteren wordt in onze materialistische cultuur voor gek versleten. De natuur is doofstom, en dus staat zij machteloos tegenover het geweld van de economische macht. Spiritualiteit en metafysica bestaan in het ontzielde bewustzijn niet, en daarmee werkt de mens aan zijn eigen ondergang. Charles Alexander Eastman, die beschouwd wordt als de ‘first Native American author to write American history from the Native point of view,’  half indiaan/half blanke stelde een eeuw geleden: ‘I am for the development and progress along social and spiritual lines, rather than those of commerce, nationalism, or efficiency.’ En het grote opperhoofd Seattle wees op zijn beurt de blanke kolonisten erop dat

What is man without the beasts? If all the beasts were gone, men would die from great loneliness of spirit, for whatever happens to the beasts also happens to man. All things are connected. Whatever befalls the earth befalls the children of the earth.

Deze wijsheid is evenwel aan dovemansoren gericht. De moderne westerling kan alleen in zijn eigen taal spreken en luisteren, alles moet, desnoods met geweld, onze taal spreken of anders ten onder gaan. Het wonderlijke is dat wij nu ontdekken daardoor onze eigen ondergang te bewerkstelligen. De Franstalige dichter  Aimé Césaire zei het zo:  

de kolonisator, die om zijn geweten te sussen de gewoonte heeft de andere mens als een beest te zien, zichzelf eraan went om hem als een beest te behandelen, en de neiging heeft om zichzelf in een beest te veranderen […] Ze dachten dat ze alleen maar indianen, of Hindoes, of bewoners van Zuidzee eilanden of Afrikanen aan het afslachten waren. Maar in feite hebben ze een voor een de verdedigingswallen vernietigd waarachter de Europese beschaving vrij had kunnen ontwikkelen.

De door onszelf zoveel geprezen vrijheid heeft ons onvrij gemaakt, de slaven van de materie, die het grootste deel van onze tijd op aarde aan een werkgever verkopen. Al die tijd hebben de ‘slaven’ lijdzaam een vernietigend systeem in stand gehouden. Dat systeem is het logische resultaat van een kolonialistisch mensbeeld, kolonialistisch ten opzichte van de natuur en ieder mens, zoals Césaire terecht opmerkte. Tegelijkertijd hadden ‘in the spiritual life of Europe, the colonies an important function – as a safety vent, as an escape, a place to misbehave,’ aldus de Zweedse auteur Sven Lindqvist in zijn boek Desert Divers. Hij voegt hieraan toe:

Like the dream, the colonies offered a refuge away from the demands of their own society, an outlet for the cruelty and self-importance not tolerated in Europe. Not yet tolerated.

In the colonies, while one represented the highpoint of civilization, it was possible to escape much of civilization’s unpleasantness: the banality of the bourgeoisie, the tristesse of marriage, the inhibiting control of impulse – and become party to mass murder, child abuse, sexual orgies and other expressions of urges which at home largely found their outlets in dreams.

Let wel: ‘cruelty and self-importance… not yet tolerated.’ De ironie is dat nu ook de Amerikanen en de Europeanen het slachtoffer van die droom zijn. De natuur kent een onverbiddellijke, meedogenloze logica. Daarover morgen meer.