Chris Kijne van de VPRO 17

Bunskoek, Rosenmoller, Kijne. Inwisselbaar en uitwisselbaar.


De befaamde Amerikaanse sociaal criticus en politiek radicaal Dwight Macdonald introduceerde in de jaren vijftig van de vorige eeuw het begrip 'Midculture,' een hybride vorm van cultuur tussen massacultuur en hoogcultuur in, die net als kitsch het resultaat is van 'the Industrial Revolution. The Industrial Revolution made universal literacy possible, and this produced a mass audience looking for entertainment and diversion. The new technology of mechanical reproduction permitted an ersatz culture to be manufactured cheaply for, and distributed to, that audience. The succes of this manufactured culture killed off folk art, which had been a genuine popular culture.' Wat hij beschreef was de opkomst van een 'debased commercial culture and its profit-seeking manufacturers,' de 'Lords of Kitsch.' Macdonald maakte duidelijk dat 'Folk Art was the people's own institution, their private little garden,' maar dat 'Mass Culture breaks down the wall, integrating the masses into a debased form of High Culture and thus becoming an instrument of political domination.' Wat Macdonald beangstigde was dat deze vercommercialiseerde vorm van cultuur niets anders was dan 'a marketing phenomenon. It was culture manufactured for the aspiring sophisticate,' die tot gevolg had dat 'everyone seemed to be fooled -- not only the readers but the writers, the editors, the publishers, and the reviewers. They had all become convinced of their own virtuous high-mindedness.' Het probleem is dat in een massamaatschappij 'Midcult has it both ways: it pretends to respect the standards of High Culture while in fact it waters them down and vulgarizes them... Midcult is a more dangerous opponent of High Culture because it incorporates so much of the avant-garde.' Dit 'modern idiom in the service of the banal... is spreading everywhere.' Als voorbeeld geeft MacDonald in de jaren vijftig datgene wat vandaag de dag toegepaste kunst heet: 'Bauhaus modernism has seeped down, in a vulgarized form, into the design of our vacuum cleaners, pop-up toasters, supermarkets and cafetarias.' 


Een voorbeeld van zowel 'Masscult' als 'Midcult' zijn de programma's van Hilversum. De grenzen tussen beide zijn aan het vervagen. Een goede illustratie hiervan was een uitzending, waarop ik geattendeerd werd, van het VARA-programma De Wereld Draait Door, waarin een Nederlandse 'Lord of Kitsch,' het mediafenomeen Joos Zwagerman, ondermeer aan de hand van de tekeningen van zijn 9-jarig dochtertje in sneltreinvaart, ik citeer, 'een kunstcollege' gaf 'over de invloed van Paul Klee op de Cobra kunstbeweging.'   
Een 'kunstcollege' voor een publiek van passieve massamensen dat een halve eeuw eerder nog woedend had geeist dat de wandschildering van Karel Appel in de kantine van het toenmalige Amsterdamse stadhuis ogenblikkelijk zou worden gesloopt, aangezien het volk de schildering 'barbaars, wreed en gewelddadig' vond. Inmiddels is de wereld doorgedraaid en is het werk van Cobra vercommercialiseerd en daarmee geaccepteerd door de massa, zoals duidelijk werd uit het optreden van Zwagerman in het Hilversumse amusementsprogramma. Dit betekent niet dat de smaak en het inzicht van de massa zich heeft ontwikkeld. Integendeel zelfs.  Zoals een avondje televisiekijken leert is die smaak en dat inzicht schrikbarend verpauperd. Het enige dat is veranderd is dat Cobra een commercieel product is geworden, geschikt om te worden afgebeeld op asbakken en stropdassen. Uiteindelijk wordt alles door de gehaktmolen gehaald van het consumentisme en dat wat niet vercommercialiseerd kan worden, wordt snel weer onverteerd uitgebraakt.


Een ander goed voorbeeld van het verkitschen van de cultuur is het journalistieke werk van Chris Kijne. Ook hij is muti-inzetbaar, net als Daphne Bunskoek en Paul Rosenmoller met wie hij het programma Gesprek op 2 verzorgt. Bunskoek was drie jaar lang presentatrice van het roddelprogramma RTL Boulevard, en Rosenmoller stapte met evenveel gemak van Den Haag over naar Hilversum. Flexibiliteit. Muti-inzetbaar. Het maakt in de commerciele massamedia niet meer uit of men de ene dag een intellectueel interviewt en de volgende dag een soapsterretje, alles is Midculture of Massculture geworden, en daarmee van enige echte cultuur ontdaan. De ene keer worstelt Kijne zich als journalist half geinformeerd door een gesprek met een Amerikaanse hoogleraar en de volgende keer stelt hij een Britse columniste vragen als: 'waarom is het een heel slecht idee om je bh te verbranden, en wat betekent het om een vagina-retro te zijn?' Het maakt allemaal niets meer uit, er zijn geen niveauverschillen meer. 


In de in 2011 verschenen selectie van het werk van Dwight Macdonald, getiteld Masscult and Midcult. Essays against the American Grain schrijft deze dwarsligger het volgende:


'The geat cultures of the past have all been elite affairs, centering in small; upper-class communisties which had certain standards in common and which both encouraged creativity by (informed) enthousiasm and disciplined it by (informed) criticism. The old avant-garde of 1870-1930, from Rimbaud to Picasso, demonstrated this with special clarity because it was based not on wealth or birth but on common tastes. "Common" didn't mean uniform -- there were the liveliest, most painful clashes -- but rather a shared respect for certain standards and an agreement that living art often runs counter to generally accepted ideas. The attitude of the old avant-garde, in short, was a peculiar mixture of conservatism and revolutionism that had nothing in common with the tepid agreeableness of Masscult... It made a desperate effort to fence off some area within which the serious artist could still function, to erect again the barriers between the cognoscenti and the ignoscenti that has been breached by the rise of Masscult.' 


De televisie, de massamedia in het algemeen doen er alles aan het verschil tussen de cultuur voor de elite en die voor de massa te vernietigen. Iedereen wordt als kenner beschouwd, ook al weet iemand niets van een specifiek onderwerp. Iedereen wordt geacht een mening te hebben, ook al bezit men niet de feiten. Iedereen kan een interviewer worden, vooral als men over minimale kennis beschikt. In de virtuele wereld die zo is ontstaan zijn feiten en meningen inwisselbaar geworden. En de elite? Wel, zij wordt gehaat omdat ze een levend bewijs is van de onbenulligheid van de onwetenden. Alleen het grauwe kleurloze midden van de massa blijft over. Vandaar dat de journalist Chris Kijne naar het midden toetrekt en veronderstelt dat de uitersten met een al dan niet milde 'verachting' moeten worden afgewezen. Hij kan niet anders, wil hij tenminste een zo groot mogelijk publiek plezieren, hetgeen zijn opdracht is. Uiteindelijk leidt deze houding tot gelijkschakeling, tot de overwinning van de grootste gemene deler, tot een verachting van alles dat wel kwaliteit bezit, tot een werkelijkheid vol kitsch waarover Milan Kundera sprak toen hij twee decennia geleden waarschuwde voor ‘de onweerstaanbare opkomst van pasklare ideeën die, ingevoerd in computers, gepropageerd door de massamedia, het gevaar met zich meebrengen binnenkort een macht te worden die elk oorspronkelijk en individueel denken verplettert en zo de werkelijke essentie van de Europese cultuur van onze tijd verstikt.'