Zo financieren investeerders als Allianz Israëls oorlogen
Israëlische staatsobligaties, een soort leningen, zijn cruciaal voor de oorlogen die het land voert. De Duitse verzekeraar en vermogensbeheerder Allianz, die miljarden belegt voor klanten in de Benelux, is de grootste koper buiten Israël. Enkele Europese banken spelen een belangrijke rol als makelaar. Volgens experts overtreden ze daarmee internationale richtlijnen.
Beluister dit artikel
Dit stuk in 1 minuut
Wat is het nieuws?
- Om de oorlog in Gaza en de aanvallen op enkele andere landen te financieren, geeft Israël in versneld tempo staatsobligaties uit.
- Bij die uitgifte spelen niet alleen Amerikaanse maar ook Europese grootbanken en investeerders een belangrijke rol.
- Volgens deskundigen handelen die daarmee in strijd met internationale richtlijnen inzake mensenrechten.
Waarom is dit belangrijk?
- Volgens een onafhankelijke commissie van de Verenigde Naties (VN) en een groeiend aantal wetenschappers en ngo’s, waaronder Israëlische, pleegt Israël in Gaza genocide.
- Dezelfde VN-commissie concludeerde al eerder dat zowel Hamas als Israël sinds het begin van de Gaza-oorlog op 7 oktober 2023 oorlogsmisdaden pleegden.
Hoe is dit onderzocht?
- FTM bestudeerde rapporten en legde de rol van banken en investeerders voor aan deskundigen.
Dit verhaal is onderdeel van een lopend onderzoeksdossier.
MONEYLAND NEDERLANDAfgelopen zomer stemde het Ierse parlement over een motie waarin de centrale bank van Ierland (CBI) werd opgeroepen te stoppen met het goedkeuren van prospectussen voor Israëlische staatsobligaties.
De parlementariërs spraken over oorlogsobligaties (war bonds in het Engels): de obligaties zouden de oorlogsinspanningen van Israël financieren. Niet voor niets werden de bonds door de Development Corporation for Israel/Israel Bonds, die de obligaties op de markt brengt, verkocht met de slogan ‘Israel is at War – We stand with Israel’.
De slogan waarmee Israëlische staatsobligaties aan de man werden gebracht
Manier om aan geld te komen
Obligaties zijn voor landen, banken en bedrijven een gebruikelijke manier om aan geld te komen. Koopt een investeerdereen obligatie, dan leent hij geld uit aan – in dit geval – de staat Israël.
De expliciete koppeling van de uitgifte van Israëlische staatsobligaties aan oorlogsvoering, zoals nu bij de Gaza-oorlog, lijkt echter nieuw.
Die oorlog volgde op de terreuraanslagen van Hamas van 7 oktober 2023. Het Israëlische leger viel daarop Gaza binnen. Later volgden invallen in en beschietingen op Syrië, Libanon, Iran, Jemen en Qatar.
Om dit alles te kunnen betalen, ging de Israëlische overheid versneld geld lenen door voor miljarden aan staatsobligaties uit te geven. In november 2023 schreef de Financial Times dat Israël sinds oktober 2023 al 6 miljard dollar had geleend op deze manier.
In het jaarverslag over 2024 bevestigde het Israëlische ministerie van Financiën herhaaldelijk dat de sterk toegenomen financieringsbehoefte het gevolg is van de oorlog in Gaza. Het document legt ook een direct verbandtussen die oorlog en een obligatie-emissie van 8 miljard dollar.
Gevoelig
Om die obligaties in de Europese Unie te mogen verkopen, is goedkeuring nodig van een centrale bank. Na de Brexit in 2020 wees Israël de Ierse centrale bank aan als de instantie die prospectussen voor de uitgifte van staatsobligaties voor de gehele EU kan goedkeuren.
Sinds 7 oktober 2023 ligt dat gevoelig. Van oudsher is er onder Ieren relatief veel sympathie voor de Palestijnen. Ierland gaf de afgelopen twee jaar meer dan 76 miljoen euro steun aan de Palestijnse bevolking.
Parlementariërs stelden dat de goedkeuring van Israëlische staatsobligaties strijdig is met het Genocideverdrag
Op 22 mei 2024 erkende Ierland, samen met Spanje en Noorwegen, de onafhankelijkheid van Palestina en met Zuid-Afrika spande het land een zaak aan bij het Internationale Strafhof waarin Israël werd beschuldigd van genocide.
Tijdens de stemming over de motie stelden Ierse parlementariërs dat de goedkeuring van prospectussen voor Israëlische staatsobligaties door de Ierse centrale bank strijdig is met het door Ierland ondertekende Genocideverdrag. Ook wezen ze op het oordeel van het Internationaal Gerechtshof dat Israëls bezetting van de Palestijnse gebieden onwettig is.
Verontwaardiging
De motie werd met zes stemmen verschil verworpen, maar kreeg wel een staartje. Een onafhankelijke commissie van parlementariërs uit beide Kamers kwam met een rapport waarin ze de Ierse regering aanspoorde om zich op Europees niveau in te zetten voor een wijziging van de EU-prospectusverordening, zodat centrale banken kunnen weigeren als bevoegde autoriteit op te treden.
Begin september 2025 maakte de Ierse centrale bank bekend dat ze de verantwoordelijkheid voor het goedkeuren van een nieuwe prospectus van Israëlische staatsobligaties had overgedragen aan Luxemburg.
De overdracht leidde tot grote politieke verontwaardiging in Luxemburg. Oppositieleden beschuldigden de financiële toezichthouder ervan het internationale recht te negeren en waarschuwden voor het risico van medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden en genocide.
De grootste koper van Israëlische staatsobligaties op de internationale markt is verzekeraar Allianz
Veruit de grootste koper van Israëlische staatsobligaties op de internationale markt is de Duitse, wereldwijd actieve verzekeraar Allianz, zo blijkt uit rapporten van VN-rapporteur Francesca Albanese en onderzoeksbureau Profundo in opdracht van ngo’s Pax en BankWatch.
Allianz Benelux heeft meer dan 2 miljoen klanten en een omzet van circa 4 miljard euro. In Nederland is Allianz actief op de markt van verzekeringen en pensioenen. Het kantoor in Rotterdam heeft 1.200 medewerkers. Allianz beheert bijna een miljard euro aan Nederlands pensioenvermogen.
Allianz kocht die Israëlische obligaties vooral via zijn Amerikaanse dochterbedrijf Pimco. Dat heeft van 7 oktober 2023 tot en met januari 2025 voor bijna een miljard dollar aan dergelijke obligaties gekocht.
Pimco is ook actief in Nederland en belegt daar naar eigen zeggen al zo’n 35 jaar miljarden van pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen, rijke families en banken.
Behalve Allianz staan op de lijst van Profundo nog drie Europese kopers van Israëlische staatsobligaties: het Italiaanse BPER Banca (met een investering van 99 miljoen dollar), de Franse bank Crédit Agricole en de Duitse DZ Bank (beide 27 miljoen dollar).
Tussenpersonen
Het recente rapport van Profundo noemt niet alleen investeerders in staatsobligaties medeverantwoordelijk voor het vullen van de Israëlische oorlogskas, maar ook tussenpersonen.
Die rol als tussenpersoon, underwriter in jargon, wordt gespeeld door enkele banken die sinds oktober 2023 voor ruim 19 miljard dollar garanties hebben afgegeven voor de afname van die obligaties.
Een bank die opereert als underwriter, koopt (een deel van) de obligaties om die aan beleggers door te verkopen, adviseert de uitgever van de obligaties over de optimale rente en zorgt ervoor dat de obligaties bij een breed scala aan institutionele beleggers terechtkomen.
Een bekende underwriter geeft beleggers het vertrouwen dat het met de kwaliteit en de geloofwaardigheid van de obligaties wel goed zit. Simpel gezegd: hoe bekender en groter de bank, hoe groter het vertrouwen dat de obligatie een goede investering is. Underwriting is voor banken een zeer lucratieve business.
Follow the Money staat voor radicaal onafhankelijke onderzoeksjournalistiek. Ons werk is mogelijk dankzij het vertrouwen van onze betalende leden. Nog geen lid? Meld je dan nu aan
Profundo berekende dat de Amerikaanse bank Goldman Sachs een bedrag van 7,2 miljard dollar onderschrijft. Daarna volgen de Amerikaanse banken Bank Of America (3,6 miljard dollar) en Citigroup (2,9 miljard dollar).
Op de lijst van zeven grootste underwriters staan ook Deutsche Bank (2,5 miljard dollar), de Franse bank BNP Paribas (2 miljard dollar) en het Britse Barclays (0,5 miljard dollar).
Staatsobligaties spelen een ‘cruciale rol’ in de financiering van de Gaza-oorlog
Afgelopen zomer publiceerde speciaal VN-rapporteur Francesca Albanese het rapport From economy of occupation to economy of genocide. Daarin stelt ook zij dat de staatsobligaties een ‘cruciale rol’ spelen in de financiering van de Gaza-oorlog en wijst ze op de rol van underwriters.
Volgens Albanese zorgt het vertrouwen dat deze banken wekken in de markt ervoor dat Israël, ondanks verlagingen van zijn kredietstatus door verschillende ratingbureaus, renteverhogingen weet te beperken.
Veel van de onderschrijvende banken en opkopers hebben aanzienlijke belangen in Nederland (zie kader).
Het Amerikaanse Goldman Sachs, een van de grootste investeringsbanken ter wereld, heeft kantoren in Den Haag en Amsterdam, waar 650 mensen werken.
In 2021 nam Goldman Sachs de vermogensbeheeractiviteiten van Nationale Nederlanden (NN Group) over, toen het NN Investment Partners kocht voor 1,7 miljard euro. Met die deal breidde de bank haar aanwezigheid in Europa fors uit. Ten tijde van de overname beheerde NN Investment Partners een vermogen van 300 miljard euro.
De Nederlandse activiteiten van Bank of America vallen onder het Europese hoofdkantoor in Ierland. Eind 2024 had de bank in Nederland 1,6 miljard euro aan leningen aan (zakelijke) klanten uitstaan. Dat is 5 procent van het totaal aan leningen dat de bank in Europa had verstrekt.
Citigroup voert sinds 1964 kantoor vanuit een monumentaal pand aan de Amsterdamse Herengracht. De bank richt zich vooral op in Nederlandgevestigde multinationals, financiële instituten, overheidsinstanties en dochters van buitenlandse multinationals. Ook beheert de bank het vermogen van zeer rijke mensen.
Deutsche Bank werd met de overname van de commercial banking activiteiten van ABN Amro in 2010 naar eigen zeggen de vierde grootste zakenbank van Nederland.
BNP Paribas is de grootste bank van de Europese Unie. In Nederland richt de bank zich met vijf kantoren vooral op zakelijke klanten.
In strijd met de richtlijnen
De grootste betrokken Europese partijen (investeerder Allianz en underwriters BNP Paribas, Deutsche Bank en Barclays) zeggen zich te houden aan de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen inzake verantwoord ondernemen. Die richtlijnen kennen sinds 2019 een aparte toelichting, speciaal gericht op underwriting en het verstrekken van leningen. Zowel BNP Paribas als Barclays waren lid van de werkgroep die deze toelichting ontwikkelde.
Maar volgens Joseph Wilde-Ramsing, hoofd beleid van de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO), handelen deze financiële reuzen juist in strijd met deze OESO-richtlijnen. Die schrijven voor dat bedrijven negatieve gevolgen en risico’s van hun activiteiten voor mensenrechten in kaart brengen en proberen te voorkomen of verminderen.
Bij de oorlogsobligaties is meteen duidelijk dat partijen als BNP Paribas en Allianz geen invloed kunnen uitoefenen – een belangrijke pijler onder de richtlijnen – op het beleid van de Israëlische overheid. ‘Daarom zouden de banken op voorhand moeten afzien van deze activiteiten,’ zegt Wilde-Ramsing.
Als bedrijven deze activiteiten toch voortzetten, is dat een flagrante schending van hun verantwoordelijkheden op het gebied van mensenrechten
Expert OESO-richtlijnen Tara van Ho, hoofddocent aan de faculteit rechten van de Saint Mary’s universiteit in Texas, is het eens met Wilde-Ramsing. ‘Vrijwel iedereen die de situatie in Israël onafhankelijk heeft beoordeeld, ziet niet alleen schendingen van de mensenrechten, maar ook oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide,’ zegt Van Ho. ‘Als bedrijven die daar kennis van hebben hun activiteiten toch voortzetten, terwijl ze weten dat ze geen invloed hebben op de keuzes van Israël, is dat een flagrante schending van hun verantwoordelijkheden op het gebied van mensenrechten.’
Allianz Group reageert niet op specifieke vragen van Follow the Money over de mate waarin het kopen van Israëlische staatsobligaties is te rijmen met de OESO-richtlijnen die het bedrijf zegt te onderschrijven. Een woordvoerder laat weten:
‘Hoewel we geen commentaar geven op individuele klantrelaties of investeringen, worden alle zakelijke beslissingen bij Allianz genomen in strikte overeenstemming met de nationale en internationale wetgeving die van toepassing is en in overeenstemming met onze uitgebreide normen op het gebied van milieu, maatschappij en bestuur.’
‘Allianz identificeert potentieel kritieke transacties in verschillende gevoelige bedrijfssectoren, waaronder de defensiesector en in door conflicten getroffen regio’s, en beoordeelt deze afzonderlijk om maatregelen te nemen om risico’s te beperken of om niet door te gaan met de betreffende transactie.’
Gerelateerde artikelen
Dossier
Auteurs
Siem Eikelenboom
Oude rot in het vak. Won tweemaal een Pulitzer Prize, onder meer voor zijn werk aan de Panama Papers.
Stuur een tipCasper Rouffaer
Werkte lang in het bedrijfsleven en werd daarna onderzoeksjournalist. Verdiept zich voor FTM in pensioenen.
Stuur een tip
Geen opmerkingen:
Een reactie posten