Israëlische genocide-expert Omer Bartov: ‘Israël gebruikt de Holocaust om het onaanvaardbare te rechtvaardigen’
Na de oorlog in Gaza zal Israël zich niet langer achter de Holocaust kunnen verschuilen, zegt Omer Bartov, een Israëlisch-Amerikaanse wereldautoriteit in genocidestudies. ‘Als we vijf of tien jaar vooruitkijken, denk ik dat die morele kredietlijn is uitgeput. Israël zal voortaan geconfronteerd worden met zijn eigen genocide.'
Volgens Omer Bartov (71) lijdt het geen twijfel: Israël pleegt een genocide in Gaza, met de expliciete intentie het Palestijnse volk daar geheel of gedeeltelijk te vernietigen. Nochtans is de Israëlische Amerikaan niet iemand die het g-woord lichtzinnig gebruikt.
In een opiniestuk in The New York Times van november 2023 pleitte hij nog voor terughoudendheid, al erkende hij toen al dat het geweld in Gaza richting een volkerenmoord evolueerde. Maar het offensief in Rafah in mei vorig jaar, gericht op wat toen het laatste toevluchtsoord was voor meer dan 1 miljoen Palestijnen, deed hem van mening veranderen. In augustus schreef hij in The Guardian dat de genocide in Gaza niet langer te ontkennen viel.
Dat Bartov zo uitgesproken was, deed internationaal veel stof opwaaien. Hij geldt als een van de meest gezaghebbende stemmen ter wereld over de Holocaust en genocide. Hij groeide op in Israël, vocht als soldaat in de Jom Kipoeroorlog in 1973, en is al 25 jaar verbonden aan de prestigieuze Brown University in de Verenigde Staten. Daar specialiseerde hij zich de voorbije jaren steeds meer in zijn geboorteland.
In Israël vielen zijn uitspraken niet in goede aarde, zegt hij in een videogesprek met De Tijd, en ook sommige collega's reageerden erg defensief. ‘Ik vraag al maanden aan mijn collega’s van Yad Vashem (de Israëlische staatsinstelling voor de herdenking van de Holocaust, red.) en het US Holocaust Memorial Museum om zich uit te spreken, maar ze weigeren. Ze vielen me zelfs aan omdat ik het wel deed. Er is een doelbewuste terughoudendheid om te praten over wat in Gaza gebeurt.’
U zegt dat in Gaza een genocide plaatsvindt. Wat doet u dat besluiten?
Omer Bartov: ‘Er is een duidelijk verband tussen wat de politieke en militaire leiders in Israël gezegd hebben na de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 en wat ze doen in Gaza. In oktober 2023 zeiden ze al dat ze Gaza wilden uitroeien, platgooien, vernietigen. Sindsdien heeft het IDF (het Israëlische leger, red.) Gaza onleefbaar gemaakt. Bovendien heeft het ook alles vernietigd wat van de Palestijnen een groep maakt: ziekenhuizen, universiteiten, scholen, moskeeën, musea, alles wat gebruikt kan worden om deze operatie te boven te komen. En dat gebeurde bewust.’
‘Het IDF probeert nu de bevolking in het zuidwesten van Gaza te concentreren, en de rest van Gaza te vernietigen. De intentie is duidelijk om de Palestijnen in Gaza weg te vagen. Niet alleen omdat al meer dan 53.000 mensen zijn omgekomen - het grootste deel burgers en kinderen - maar ook omdat er meer dan 120.000 gewonden zijn en nog eens duizenden mensen onder het puin liggen. Daar komen nog duizenden indirecte doden bij omdat de ziekenhuizen verwoest zijn. Mensen hebben geen eten en geen zuiver water. Het is moeilijk het iets anders dan een genocide te noemen.’
Waar is het volgens u fout gelopen?
Bartov: ‘Een van de belangrijkste oorzaken is de Israëlische bezetting van de Palestijnen. Israël bezet de Palestijnen al het grootste deel van zijn bestaan, sinds 1967. Die bezetting leidt tot ontmenselijking aan beide kanten. Palestijnen worden in Israël al jaren niet meer als deel van de samenleving beschouwd, maar als een soort untermenschen.’
‘Toen Hamas Israël aanviel, waren de Israëli’s in shock. Niet alleen omdat 800 burgers en 400 soldaten stierven, maar ook omdat het IDF en de regering in eerste instantie machteloos waren. Dat die ‘minderwaardige’ Palestijnen erin geslaagd waren uit hun gevangenis te breken en Israëli’s te doden, leidde tot een moordzuchtige woede. Die was in de hele Israëlische samenleving voelbaar.’
In uw stuk in The Guardian schreef u geschrokken te zijn van wat u in Israël aantrof toen u daar onlangs op bezoek ging. Wat trof u zo?
Bartov: ‘Ik was gechoqueerd door de ongelofelijke onverschilligheid in de brede Israëlische samenleving over wat zich in Gaza afspeelt. Opiniepeilingen tonen aan dat de meeste Israëli’s willen dat de oorlog stopt en dat de gijzelaars naar huis kunnen terugkeren. Maar ze willen dat omdat reservisten uitgeput zijn, de economie onder druk staat en de internationale druk eindelijk begint toe te nemen. Ze geven geen zier om wat er in Gaza gebeurt. De Israëlische media tonen die beelden ook niet en er is geen interesse om zelf naar meer informatie op zoek te gaan.’
U was zelf ooit soldaat in het Israëlische leger. Hoe kijkt u naar wat het IDF vandaag doet in Gaza?
Bartov: ‘Ik heb in het leger gezeten van 1972 tot 1976, maar dat was een heel ander leger dan nu. Toen waren de meeste soldaten seculier, maar intussen is de Israëlische samenleving veranderd. Momenteel dienen veel religieuze soldaten in het leger - niet de ultrareligieuze, want die zijn vrijgesteld. Veel van hen zijn kolonisten, die geen snars om de democratie geven en op een racistische manier zijn opgevoed. Ze zijn extreem in hun opvattingen, maar tegelijk zijn het gewapende soldaten.’
‘Er komen heel wat geloofwaardige rapporten uit Gaza binnen over een soort private milities binnen het reguliere leger: eenheden die zich gedragen zoals ze willen, zonder controle van de legerleiding - of misschien zelfs met haar stilzwijgende toestemming. Naast het verwoestingsbeleid dat van bovenaf wordt aangestuurd, krijg je zo ook destructieve initiatieven van die milities zelf: ze vernielen huizen, vernederen Palestijnen, plegen seksueel en andere vormen van geweld. Er circuleren geloofwaardige berichten over kinderen die door sluipschutters in het hoofd of in de borst zijn geschoten.’
‘Zo krijg je een leger dat steeds meer afglijdt, niet alleen moreel, maar ook operationeel, want er is weinig discipline. Als voormalig officier en militair historicus denk ik niet dat het met dit leger goed zou aflopen als het tegen een echte krijgsmacht zou moeten vechten.’
Er klinkt kritiek dat Israël nu daden stelt waarvan het Joodse volk tijdens de Tweede Wereldoorlog zelf het slachtoffer was. Hoe kijkt u daarnaar?
Bartov: ‘Ik hoed mij voor zulke analogieën omdat ik ze niet nuttig vind. Wat Israël nu doet, is niet te vergelijken met wat de nazi’s deden. Het is ook een genocide, maar er zijn verschillende soorten genocides, niet?’
‘Maar mensen in Israël maken de vergelijking wel, al keren ze het om. De Holocaust is in Israël sinds de jaren 80 uitgegroeid tot een soort sociaal-ideologische lijm die de samenleving bijeenhoudt. Een gevolg daarvan is dat mensen voortdurend het gevoel hebben dat de Holocaust om de hoek loert. Elke aanval op Israël wordt als een poging tot uitroeiing van het Joodse volk ervaren. En dus heerst in Israël een soort idee dat het land zich niet aan de internationale normen hoeft te houden, vanwege de Holocaust. Het gebruikt de Holocaust om het onaanvaardbare te rechtvaardigen.’
‘Israël heeft dat idee verkocht aan Europa en de VS. Dat is heel krachtig, en verklaart volgens mij ook waarom internationale kritiek zolang uitblijft. Alleen in het Globale Zuiden werkt het niet. Een land als Zuid-Afrika, dat een procedure wegens genocide tegen Israël aanspande voor het Internationaal Gerechtshof, is daar niet mee bezig. Dat herinnert zich alleen dat Israël destijds het apartheidsregime in Zuid-Afrika steunde.’
Verklaart dat ook waarom Duitsland zo rotsvast achter Israël blijft staan? De eerste internationale gast van Duits bondskanselier Friedrich Merz was Israëlisch president Yitzhak Herzog.
Bartov: ‘Daar spelen uiteraard historische schuldgevoelens mee. De politici en academici die nu aan de macht zijn in Duitsland, zijn dezelfde mensen die in de jaren 80 het proces van de Vergangenheitsbewältigung in gang hebben gezet, dat Duitsland in het reine moest brengen met zijn verleden. Ik denk dat ze bang zijn dat er allerlei fascistische rommel uit het verleden zal komen bovendrijven als ze dat loslaten. En als je naar het AfD (extreemrechtse partij die bij de jongste Duitse verkiezingen de tweede fractie werd, met ruim 20 procent van de stemmen, red.) kijkt, is het niet ondenkbaar. Voor jonge mensen speelt dat volgens mij veel minder. Ik denk ook dat Duitsland zou volgen als het Amerikaanse beleid tegenover Israël zou veranderen. Het is, zoals zo vaak, voor een groot deel politiek.’
‘Maar op lange termijn denk ik dat wat Israël in Gaza doet - en vooral de manier waarop het daarbij op de Holocaust leunt als morele rechtvaardiging - een keerpunt zal blijken. Het zal het land beroven van zijn vermogen om zich nog langer op dat verleden te beroepen om het niet-rechtvaardigbare te verdedigen. Als we vijf of tien jaar vooruitkijken, denk ik dat die morele kredietlijn simpelweg is uitgeput.’
‘Dat heeft met een generatieverschuiving te maken, maar ook met het besef dat Israël het collectieve schuldgevoel over de Holocaust - en dat is een terecht schuldgevoel -heeft ingezet om zelf massaal mensen te doden. Het morele gezag dat het uit die herinnering putte, zal verdwijnen. En in de plaats daarvan zal Israël geconfronteerd worden met zijn eigen schuld - voor een genocide die het zelf heeft gepleegd. En dat zal het onder ogen moeten zien.’
Dat klinkt nog als verre toekomstmuziek. Hoe ziet u het land op korte termijn evolueren?
Bartov: ‘Ik denk dat er een grote kans is dat Israël uitgroeit tot een apartheidsstaat. De vooruitzichten zijn ronduit somber. Dat kan veranderen, maar ik zie geen interne krachten in Israël die tot verandering kunnen leiden. Alleen externe druk zou daar iets aan kunnen doen, en ook die blijft voorlopig uit.’
‘En zelfs als Europese landen besluiten om meer druk uit te oefenen - door Israël uit bepaalde samenwerkingen te zetten of door economische sancties in te voeren - dan zou Israël zijn beleid in Gaza misschien enigszins bijsturen. Maar Europa gaat Israël niet opnieuw op de rails helpen als democratie. En die is inmiddels op sterven na dood. Zelfs als premier Benjamin Netanyahu vandaag zou verdwijnen, staat er niemand klaar die bereid is het fundamentele probleem aan te pakken: dat zowat de helft van de bevolking structureel wordt uitgesloten van basisrechten.’
Israël lijkt sterker dan ooit te staan in de regio. Ook vanuit het Westen komt amper reactie. Komt het als grote winnaar uit de strijd?
Bartov: 'Integendeel, Israël wordt elke week zwakker. Ik heb het nog nooit zo erg geweten als vandaag. De economie zit in de lappenmand, jonge mensen verlaten massaal het land en er zijn duizenden soldaten met trauma’s. Daarnaast denk ik dat Israëls bondgenoten en de Joodse gemeenschappen in de rest van de wereld zich steeds meer van Israël zullen distantiëren. Dat zal tot een stijging van het antisemitisme leiden. Landen kunnen dat natuurlijk te boven komen, kijk maar naar Duitsland na de Tweede Wereldoorlog. Maar ik denk niet dat ik dat tijdens mijn leven nog ga meemaken.’
Doet de internationale gemeenschap genoeg?
Bartov: ‘Ze moet zich krachtiger uitspreken. We moeten Israël redden van zichzelf en van deze leiders. Als de Europese leiders eendrachtig handelen, kan dat het verschil maken. Niet dat alles in één keer opgelost zou zijn, maar nu komen Israëlische politici letterlijk weg met moord. Ze krijgen wapens en economische hulp van landen die zogezegd voorstander zijn van het internationale rechtssysteem dat Israël systematisch schendt. We moeten ons afvragen hoe dat kan.’
Geen opmerkingen:
Een reactie posten