The inability to identify with others was unquestionably the most important psychological condition for the fact that something like Auschwitz could have occurred in the midst of more or less civilized and innocent people.
— Theodor Adorno (1903 – 1969)
Elf jaar nadat deze tekst van de Duitse sociaal filosoof Adorno postuum onder de titel Education After Auschwitz (2004) was verschenen, stelde Natan Sznaider, een 65-jarige Joods-Israelische socioloog, in 2015, naar aanleiding van Hannah Arendt’s Jewish Writings:
This is what Arendt meant. To be worldless gave the Jews their sophistication, their breadth of vision and their tolerance. Their culture came from many places, and, as it existed mixed in them, all of it felt familiar, as if it belonged together. In this they embodied the ideal of integration. It was inextricably part of their ideal of individual cultivation. Among Jews like this, rootedness — being fixed in one place and submerged one culture — was regarded as a limitation. And limited people could extend their boundaries only by war. Thus Jews were the avant-garde of modernity. Many Jews were not aware of those characteristics themselves or even rejected them. It were the enemies of the Jews who recognized them clearly since those enemies were also enemies of integration and cultivation. Thus, not only the enemies of the Jews drew a connection between the modern institution of money and the Jews. Arendt was not the only one who observed this. Theoretically, this connection was established by the Jewish sociologist Georg Simmel (1900) right at the beginning of the 20th century. Money is identified by Simmel as the means and expression of social abstraction. The abstraction of personal relations results in the much wider nexi (serie van connecties. svh) of impersonal relations. Historically, money has been a universal solvent that has replaced personal obligations with services purchased on the market and thereby freed individuals from particular others by making them more dependent on the whole. But this replacement of one large, unbreakable bond by a thousand little bonds is not an imitation of freedom. For Simmel, it is real freedom, the history of an increase in the individual’s scope of action. At the same time, the extension of the money economy tends to erode inequality through the same process of making people substitutable. Thus, as not only Simmel observed, it suited Jewish political and social interests, Arendt criticized this in her analysis of the Jewish parvenu. It is hard to maintain the ideal of inequality — that some people were born to rule, and others born to serve — when people are functionally interchangeable. Money therefore tends to extend the concept of equality, in so far as the legitimacy of inequality was based upon a perception of essential differences in the person. Simmel’s thoughts in many ways parallel the antisemites of his time. One just has to look at Werner Sombart’s Die Zukunft der Juden (published in 1912) as just one example. Both Simmel and Sombart identified secularized Jews with commerce as the people that ‘reduce everything to money.’ Both Simmel and the antisemites saw such Jews as carriers of modernity. And naturally both thought it represented the break-up of the old society. The only difference was that Simmel thought the modern world was a good thing. Arendt, of course, was more ambivalent about this, had to be more ambivalent about this, living through the dark times half a century later than Simmel.
In an actualized form of Simmel’s sociology, Yuri Slezkine (2004) argues along similar lines identifying the modern age as the Jewish age. Slezkine, writing from the Eastern European perspective, claims that the 20th century is the Jewish century. He does not argue in terms of the Holocaust and the Jewish catastrophe but bases his reasoning on Jewish dispositions and experiences; by viewing Jews as carriers of modernity in terms of literary orientations, mobility and urbanity. Slezkine stresses the universal potential of the Jewish experience as a link to modernity. Again, we encounter the concept of ‘worldlessness’ even though Slezkine does not use it. He demonstrates that the virtues of modernity are nothing other than Jewish virtues such as the intellectual achievement of globalization. In his presentation, Jews are not only revolutionaries, but they stand for a modernity, which is urbane, mobile, educated, articulated, intellectual and flexible. Slezkine (remindful of Simmel) describes a society of strangers, who perceive their alienation as an opportunity for liberation. With this Jewish history can be read as universal history. But more is at stake at this point. It is at the same time the Jewish refusal to succumb to an unconditional universalism and their preservation of particular attachments even in terms of the eternal versus the temporal which transformed Jews into exemplary carriers of a hatred of modernity directed against them.
Het is typerend voor de zionistische ideologie dat Natan Sznaider geen aandacht besteedt aan de buitengewoon negatieve sociaal-psychologische gevolgen van de ‘vervreemding,’ wanneer hij met grote stelligheid beweert dat de joods-Russische geleerde Yuri Slezkine, hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Californië,
een maatschappij van vreemdelingen [beschrijft], die hun vervreemding ervaren als een mogelijkheid voor bevrijding.
Met andere woorden: de mens moet in onze cultuur vervreemd zijn van de samenleving, zijn directe omgeving en uiteindelijk van zichzelf om zich te kunnen bevrijden van de maatschappelijke banden die hem met alle anderen verbindt. Pas als alle samenhang is verbroken kan het individu zich vrij voelen, hetgeen betekent dat er in feite geen sprake meer is van een samenleving. In deze moderne ‘wereldloosheid’ is de werkelijkheid gereduceerd tot ieder voor zich, allen op jacht naar zoveel mogelijk geld, ‘homo homini lupus, de mens is een wolf voor zijn medemens.’ Het zal duidelijk zijn dat een dergelijk systeem van mateloze begeerte geen lang leven is beschoren, aangezien ‘the winner takes all,’ en de haat tegen de winnaars tot sociale ontwrichting leidt, zoals we nu met de opkomst van de zogeheten ‘populisten’ zien. Het waren illustrerend genoeg twee joodse geleerden, Karl Marx en Émile Durkheim die al in de negentiende eeuw het fenomeen van de ‘vervreemding’ hebben uitgewerkt. Voor hen was vervreemding het probleem van het kapitalistisch/technocratisch systeem dat individuen isoleerde van de mensheid. Marx was van oordeel dat de oorzaak de klassenstrijd was, terwijl Durkheim juist ‘felt that this class division was good because it created interdependence.’ Daarentegen zag Durkheim in de vervreemding wel het probleem van:
normlessness or anomie. Anomie occurs in societies that are disorganized or undergoing change. For example, in the past, religion and family created a structured environment in which everyone had their place in the community. But after a while, political and cultural changes began to occur. These changes were slow, leaving many feeling out of place (experiencing anomie). Results of anomie are increased deviance like suicide, crime, etcetera.
Zowel Marx, Durkheim als de Duitse socioloog Max Weber, één van de grondleggers van de sociologie, ‘did hold similar views regarding man's loss of connectedness to society and to his natural self.’
Wanneer nu de zionistische ideoloog Natan Sznaider stelt dat ‘Jews were the avant-garde of modernity,’ dan geldt tevens dat ‘Joden’ als ‘de voorhoede van de moderniteit’ het meest hebben geprofiteerd van de moderne ‘vervreemding’ met haar ‘normloosheid’ en ‘zelfmoord, misdaad.’
Het is niet vreemd dat Slezkine, ‘claimt dat de 20ste eeuw de Joodse eeuw is.’ Deze geleerde begint namelijk zijn alom geprezen studie The Jewish Century (2004) met het volgende axioma:
The Modern Age is the Jewish Age, and the twentieth century, in particular, is the Jewish Century. Modernization is about everyone becoming urban, mobile, literate, articulate, intellectually intricate, physically fastidious, and occupationally flexible. It is about learning how to cultivate people and symbols, not fields and herds… It is about transforming peasants and princes into merchants and priests, replacing inherited privilege with acquired prestige, and dismantling social estates for the benefit of individuals, nuclear families, and book-reading tribes (nations). Modernization, in other words, is about everyone becoming Jewish.
De ‘moderne tijd’ mag dan wel het ‘Joodse Tijdperk’ zijn, en de ‘twintigste eeuw, in het bijzonder’ mag dan de ‘Joodse Eeuw’ zijn geweest, zoals professor Slezkine stelt in zijn door de Jewish Book Council onderscheiden boek, tegelijkertijd is het ‘Joodse Tijdperk’ — dat tevens de eerste decennia van de 21ste eeuw omvat — ook het tijdperk van vervreemding, grootschalige milieu-vernietiging, massavernietigingswapens, massale werkloosheid, wereldoorlogen, de desastreuze aanslag op biodiversiteit, en het neoliberaal en neoconservatief systeem dat miljarden mensen marginaliseert door hen tot levenslange verpaupering te veroordelen.
Welnu, joden die zo trots zijn op hun huidige verworvenheden, en op hun zelfbenoemde ‘Joodse Staat,’ gedragen zich als dwazen wanneer zij denken dat ‘De Fatale Omarming’ tussen ‘Joden en de Staat’ vandaag de dag geen negatieve consequenties voor hen zal opleveren. De joods-Amerikaanse auteur Benjamin Ginsberg eindigt zijn studie The Fatal Embrace. Jews and the State (1998) met de waarschuwing ‘Another Fatal Embrace?’ Deze hoogleraar politieke wetenschappen aan het gerenommeerde Johns Hopkins Universiteit, stelt dat:
[b]etween the 1930s and the 1980s, Jews became extremely influential in American politics while anti-Semitism was relegated to the margins of American political life. In the contemporary United States, however, anti-Semitism has begun to re-emerge as a prominent political force, and in all likelihood will grow in importance in the coming years. This is so for three reasons. The first is the end of the hegemony and internal unity of the liberal coalition that had all but outlawed anti-Semitic expression. The second is a reduction in the constraints on conservative anti-Semitism and its increasing role as a weapon in struggles within the conservative coalition. The third is the linkage between racism and anti-Semitism in radical ideology coupled with the increased permeability (doordringbaarheid. svh) of the political process to the forces of the radical right.
Die ‘drie redenen’ zijn evenwel aanleidingen maar geen oorzaken van een hernieuwd ‘anti-Semitisme.’ De geschiedenis toont ons dat pas zodra een systeem-crisis uitbreekt, en er grote maatschappelijke onrust uitbreekt, het anti-semitisme als een veenbrand aan de oppervlakte treedt. Ginsberg zelf wijst erop dat:
As has so often been the case, the more prominent the relationship between Jews and the political regime, the better the opportunity for the government's opponents to attack it by attacking the Jews. If domestic economy falter, there is not much doubt that some of the Democratic coalition's opponents will point out the administration's (and the nation's) Jewish problem.
Door de geschiedenis heen voltrokken zich in de christelijke wereld de meest gruwelijke pogroms tegen joden in periodes van grote sociale spanningen, na rampen of tijdens economische depressies. In het interbellum, op 14 augustus 1935, attendeerde de joods-Oostenrijkse auteur en journalist Joseph Roth in een brief uit Parijs aan zijn joods-Oostenrijkse collega Stefan Zweig dat de anti-Hitler actie:
niet alleen [mag] uitgaan van het kringetje waarop nu eenmaal de adjectieven liberaal, atheïstisch, joods, beschaafd en socialistisch van toepassing zijn,
want,
[d]eze kringen hebben te lang gezwegen, gedeeltelijk zelfs bewust. Het is de voorbije twee maanden voor iedereen duidelijk geworden dat alleen het katholicisme dapper weerstand biedt aan het Derde Rijk — ik weet niet of deze opvatting helemaal terecht bestaat, maar ze bestaat. U had zeker gelijk dat u geen kleine polemiekjes wilde voeren. Dat heb ik niet ontkend. Ongelijk had u alleen door terughoudend te zijn. Door het Vae Victis (wee de overwonnenen. svh) dat u hebt uitgesproken en dus door de berusting die u al te duidelijk hebt laten blijken. U was niet alleen. Omdat ook Thomas Mann en meerdere mannen van uw niveau dezelfde houding aannamen, hebben heel wat weldenkende mensen, die hun hoop op u allen hadden gevestigd, zich ook bij de situatie neergelegd. Intussen hebben enerzijds de communisten, weliswaar op hun bekende domme manier, actief de strijd aangebonden; anderzijds ook, slimmer natuurlijk, de katholieken. Als u er bovendien rekening mee houdt dat mensen die teleurgesteld zijn niet ten onrechte steeds meer gaan denken dat de liberalen enz., die ik heb genoemd, Hitler zelf hebben voortgebracht of in het zadel geholpen, zoals dit nu eenmaal gebeurt bij teleurgestelde mensen, mag u zeker zijn dat een oproep, hoe degelijk voorbereid ook, wanneer hij alleen gedaan wordt door diegenen die zo lang hebben gezwegen geen gehoor zal dingen. Men heeft te lang moeten wachten. Te lang hebben de vertegenwoordigers van het ‘wereldgeweten’ zich doof gehouden en afgewacht. Als ze nu, nu pas het woord beginnen te nemen, zal niemand naar hen luisteren. Geheel afgezien van het feit dat ik persoonlijk niet veel verwacht van dat zogeheten ‘wereldgeweten.’ De wereld heeft nooit een geweten gehad. De wereld heeft genadige en ongenadige periodes gehad. (U kent mijn gelovig scepticisme.)
Met betrekking tot het joods zionisme schreef Joseph Roth in dezelfde brief aan Stefan Zweig:
Een zionist is een nationaalsocialist, een nazi is een zionist. Ik geloof graag, ik ben er zelfs van overtuigd dat de heer Weizmann (Chaim Weizmann, invloedrijke zionist en eerste president van Israel. svh) veel meer is dan alleen maar een jood. Maar zijn naam wordt geassocieerd met joods nationalisme. De verstandige Weizmann roept de associatie op: domme Einstein (Albert Einstein, joodse fysicus. svh) (Ik bedoel natuurlijk: op politiek vlak.) Ik ken uiteraard Weizmanns organisatietalent. Maar voor wat u van plan bent is zijn werk alleen nuttig als hij anoniem blijft. U mag niet vergeten dat de boycot van de joden gebroken is; dat het van meet af aan een slecht idee is geweest; dat de zionisten bovendien — in tegenstelling tot salole andere joden — op goede voet staan met de nazi’s; dat ze op verschillende manieren contact met elkaar staan; dat ze zelfs bepaalde sympathieën delen, wat onder nationalisten voor de hand ligt; maar dat het sterkste strijdmiddel van de nazi’s het antisemitisme is, omdat de joden nergens geliefd zijn en dat wanneer er iets als een ‘wereldgeweten’ zou bestaan, het zeker niet door ‘joden’ mag worden opgewekt; als een ‘goj’ zich inlaat met zionisten, doet hij dit enkel en alleen uit antisemitisme.
Wij echter, u en ik en mensen zoals wij, wij steunen het zionisme eventueel omdat we mensen zijn, geen joden of anti-joden. De heer Weizmann heeft daar totaal andere opvattingen over. (Stel dat ik hem, heel concreet, persoonlijk zou ontmoeten, dan zou hij mij als een ‘afvallige’ beschouwen, hoe ruimdenkend hij ook is.) Ik wil met veel plezier afvallig zijn, afvallig van Duitsers én van joden, en ik ben er trots op. Ik ben bijgevolg niet afvallig van christenen en mensen.
Ik begrijp dus niet hoe u juist via een broeder van de nationaalsocialisten, namelijk een zionist, wij het ook een briljante, de strijd wil aanbinden met Hitler, die slechts het idiote broertje van de zionisten is. U kunt op die manier misschien het jodendom beschermen, maar het gaat mij erom Europa en de mensen te beschermen, voor nazi’s én voor Hitler-zionisten. Het gaat mij er niet om de joden te beschermen, tenzij als de meest bedreigde avant-garde van de mensheid. En met het oog daarop, mocht het Weizmann daarom te doen zijn, dan ben ik in staat te komen en om in overeenstemming met mijn ‘beperkte mogelijkheden’ — dit zijn geen ijdele woorden — ‘mee te werken.’
Ik ben er te sterk van overtuigd dat een oproep die alleen door zogenaamde ‘liberalen’ is opgesteld en ondertekend geen effect zal hebben — op dit moment. Ze hebben gefaald, gezwegen, compromissen gezocht, niet gevonden en alle krediet verloren. De boycot van de joden is ook een miskleun geweest. De intellectuele ‘sociaaldemocratie’ is uitgespeeld en de politieke evenzeer. Het enige doeltreffende is nog steeds een oproep zoals door u gepland, in nauwe samenwerking met de conservatieven van elke religieuze strekking. Om ‘symbolisch’ te zijn: van Weizmann tot Faulhaber (Duitse conservatieve kardinaal die de joden verdedigde. svh). De ‘symbolische naam’ Thomas Mann draagt niet meer ver. Van links en van rechts wordt de houding die hij symboliseert weliswaar niet geminacht, maar aIs waardeloos beschouwd. — Het is te laat! Bedachtzaamheid is onder bepaalde omstandigheden óók een vorm van zelfmoord.
Interessant is dat de van origine joodse Joseph Roth de oplossing om burgers bijeen te brengen niet zoekt bij het tribale judaïsme maar bij het universalistische katholicisme. Voor hem stond namelijk voorop dat wij ‘die het zwaard des verstand hebben gekregen,’ in ‘geen geval het recht’ bezitten ‘dat zomaar weg te gooien.’ Roth ging in zijn diepe scepsis zelfs zover dat hij op 19 augustus 1935 aan Zweig schreef: ‘Ik zie geen andere oplossing dan de christelijke religie,’ daarbij aantekenend niet te geloven ‘in deze wereld’ en bovendien niet te geloven ‘dat we haar kunnen veranderen.’ De alcoholist Roth, die zich letterlijk dood dronk, was een humanist met een tragisch levensgevoel, die er diep van doordrongen was dat het leven geen verlossing bood. In 1936 liet hij Zweig weten:
Was ein kleiner Jude ist, brauchen Sie nicht ausgerechnet mir zu erzählen. Seit 1894 bin ich es und mit Stolz.
Een scherpzinnige man, die zichzelf spottend ‘een kleine rotjood’ noemde, en die -- net als Sophocles’ protagonist Oedipus -- besefte een speelbal te zijn van de machten die ons observeren van gene zijde van de dood. Of, zoals de Amerikaanse dichter en vertaler van Griekse tragedies, wijlen Robert Fagles, schreef in de inleiding van Sophocles’ toneelstuk Oedipus the King:
They have spread for him, since the day of his birth, a trap and you are going to watch it snap shut,’ en dat ‘nothing mortal can resist the changes Time brings: not bodily strength, not friendship between man and man, still less between city and city. No man can be confident of the future; human confidence is based on total ignorance… all his furious energy and intellectual daring drive him on to this terrible discovery of his fundamental ignorance — he is not the measure of all things but the thing measured and found wanting.
De enige vrijheid die de mens bezit is:
the freedom to search for the truth, the truth about the prophecies, about the gods, about himself. And of this freedom he makes full use. Against the advice and appeals of others, he pushes on, searching for the truth, the whole truth and nothing but the truth. And in this search he shows all those great qualities that we admire in him — courage, intelligence, perseverance, the qualities that make human beings great. This freedom to search, and the heroic way in which Oedipus uses it, make the play not a picture of man’s utter feebleness caught in the toils of fate, but on the contrary, a heroic example of man’s dedication to the search of truth, the truth about himself.
Het denken van de grote tragedie-schrijvers is oneindig veel grootser dan dat van de monotheïstische godsdiensten, en wel omdat het judaïsme, christendom en de islam een verlossing beloven die op aarde niet bestaat. De Verlichtingsideologie erfde dit verlossingsgeloof door van het waanidee uit te gaan dat de mens als van nature fatsoenlijker en rationeler zou gaan handelen als hij maar meer kennis zou vergaren. Maar na het aantreden van Hitler als rijkskanselier, eind januari 1933, verklaarde de scherpzinnige joods-Oostenrijkse satiricus Karl Kraus: ‘Mir fällt zu Hitler nichts ein.’ En inderdaad, wat viel er nog te zeggen nadat de tegenstanders van het nationaal-socialisme al zolang voor de Führer en zijn bruinhemden hadden gewaarschuwd. Alles wat na 1933 aan intellectueel verzet ontstond, kwam als mosterd na de maaltijd. Hetzelfde wrange gevoel hebben mijn vrienden en ik, nu we de afgelopen kwart eeuw getuige zijn geweest van de wijze waarop de neoliberale elite de weg heeft vrijgemaakt voor de demagogie van corrupte politici en de commerciële massamedia, waardoor de interne cohesie is vernietigd. Wat valt er nog te zeggen wanneer dit fascistoïde systeem straks in grootschalig geweld eindigt, terwijl nu al de wetgeving daarop wordt afgestemd? Zeker is dat ‘rogue state’ Israel als huurlingenstaat van het Westen hierin een niet geringe rol zal spelen. Na eeuwenlang in dienst te hebben gestaan van expansionistische westerse keurvorsten, staan de Joods-Israeli’s nu als shtadlonus (hofjoden) ten dienste van het Amerikaanse exceptionalisme.
Volgende keer meer. Dan zet ik uiteen waarom een jood niet tegelijkertijd een kosmopoliet kan zijn en een tribale zionist. Men is óf uitverkoren — wat dit ook moge betekenen — óf men is niet uitverkoren en gelijk aan ieder ander op aarde.
The inability to identify with others was unquestionably the most important psychological condition for the fact that something like Auschwitz could have occurred in the midst of more or less civilized and innocent people.
— Theodor Adorno (1903 – 1969)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten