Van Israëlische piloot, naar refusenik tot vrijheidsstrijder
Yonatan Shapira: ‘Israëls apartheid heeft niet enkel invloed op Palestijnen, maar op ieder van ons’
ALICE DEVENYNS . 6 MAART 2018
Shapira groeide op in een familie van militairen. Heel zijn jeugd wenste hij in de voetsporen van zijn vader te kunnen treden als piloot. In 1991 trad hij in dienst als helikopterpiloot en vloog vanaf dan voornamelijk voor reddingsoperaties en transport. Tien jaar lang stelde hij de orders die hij kreeg van het Israëlische leger niet in vraag. Hij geloofde dat hij meevocht aan de juiste kant, voor de juiste zaak.
Twijfels begonnen te dagen in de periode 2001-2003, toen de Israëlische overheid wat de “Assassination Policy” werd genoemd, in voegen deed treden. Naar aanleiding van de Tweede Intifada, of periode van Palestijns verzet die begon in 2000, besloot de Israëlische overheid elke Palestijn te elimineren die mogelijks ook maar iets met het gewapend verzet te maken had, zonder proces.
In navolging van dat nieuwe beleid kregen steeds meer gevechtspiloten de opdracht om voertuigen met verdachte Palestijnen op te blazen. In het begin vonden deze missies plaats op afgelegen plaatsen, maar na verloop van tijd werd van de gevechtspiloten ook verwacht dat ze de opdracht uitvoerden in dichtbewoond gebied. Hierdoor vielen er bij deze missies ook steevast onschuldige burgerslachtoffers.
Van refusenik tot vrijheidsstrijder
De eliminatie van Salah Shehadeh, het hoofd van de gewapende tak van Hamas, in de Gazastrook in juli 2002, was voor Yonatan een keerpunt. Bij deze missie werden niet enkel Shehadeh en zijn familie vermoord, maar ook 13 onschuldige Palestijnse burgers. Als gevolg van de aanval vielen er verder tussen de 50 en 150 gewonden. Shapira beschouwde dit niet langer als een legitieme aanval van het Israëlische leger, maar als een terroristische aanslag.
De eliminatie van Salah Shehadeh, het hoofd van de gewapende tak van Hamas, in de Gazastrook in juli 2002, was voor Yonatan een keerpunt.
Daarop besloot Shapira, samen met 26 andere piloten, een brief te schrijven aan de Israëlische overheid met enkele van hun bedenkingen en bezwaren. In deze “Pilot’s Letter” veroordeelden ze de aanvallen van het Israëlische leger op Palestijnse burgers, en verzochten ze de Israëlische overheid niet langer te moeten deelnemen in missies in de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever.
Shapira wilde zich in de jaren die volgden op de “Pilot’s Letter” steeds meer afzetten tegen de Israëlische overheid. In 2005 richtte hij samen met enkele andere refuseniks, de geuzennaam voor Israëlische gewetensbezwaarden die weigeren langer in dienst te zijn van het Israëlische defensieleger, de organisatie Combatants for Peace op.
Combatants for Peace is een Israëlisch-Palestijnse organisatie die Palestijnse en Israëlische ex-strijders met elkaar in contact brengt. In dit binationaal platform staat dialoog centraal. Deze ontmoetingen met Palestijnse ex-strijders spoorden Yonatan definitief aan om zich achter de Palestijnse bevrijdingsstrijd te scharen.
In de jaren die volgden sloot hij zich aan bij de organisatie Boycot From Within, bestaande uit Israëliërs die de boycot tegen Israël steunen, en werd zo één van de weinige Israëli die zich aansloten bij het Palestijnse initiatief van de Boycot, Divestment en Sanctions (BDS) beweging tegen Israël.
Ook was Yonatan Shapira één van de deelnemers aan de Freedom Flotillas, die uitvoeren in het najaar van 2010 en 2012. Met deze Freedom Flotillas trachtten Israëlische en internationale activisten de Israëlische zeeblokkade rond Gaza te doorbreken. Die zeeblokkade wordt volgens Israël sinds 2007 in stand gehouden om te vermijden dat wapens de Hamas-beweging in de Gazastrook zouden kunnen bereiken.
De Irene, ook de Jewish Boat for Peace genoemd, de eerste boot die zich in 2010 richting Gaza begaf, had een symbolische hoeveelheid medicijnen, waterzuiveringsmiddelen en speelgoed aan boord. De Irene werd op een hardhandige manier onderschept door het Israëlische defensieleger nog voor het de kustlijn van Gaza kon bereiken. Er vielen negen doden. Enkele van de andere aanwezige activisten werden gearresteerd, waaronder ook Yonatan Shapira.
Eens politiek activist, altijd politiek activist
Ben je momenteel nog welkom in Israël?
Yonatan Shapira: Na mijn betrokkenheid bij de vloot had ik geregeld problemen om Israël opnieuw binnen te geraken. Deze hinder was voornamelijk bedoeld om me te treiteren en te intimideren. Maar sinds 2013 is de relatie tussen de Israëlische overheid en mij opnieuw gestabiliseerd.
Je wijdt je sinds je deelname aan de Freedom Flotillas dus nog steeds toe aan politiek activisme?
Yonatan Shapira: Inderdaad. De laatste vloot waar ik aan deelnam was de Zweedse boot richting Gaza, de Estelle, in het najaar van 2012. Sindsdien heb ik me vooral toegelegd op mijn engagement in de BDS-beweging. Zo geef ik bijvoorbeeld lezingen over wat deze beweging inhoudt en wat ze wil bereiken over de hele wereld.
Daarnaast verzorg ik workshops en lezingen in de regio van Israël 48, voornamelijk voor leerlingen en studenten. Israël 48 is historisch Palestina dat vandaag geen deel uitmaakt van de Gazastrook of de Westelijke Jordaanoever, maar officieel erkend wordt als Israël. In Israël 48 leven zowel Palestijnen als Israëliërs. Ze werken er op dezelfde plaatsen en studeren er aan dezelfde universiteiten. En toch worden de Palestijnen behandeld als tweederangsburgers.
Met dergelijke workshops wil ik, samen met de instituties waaraan deze verbonden zijn, enerzijds de Palestijnse zijde het platform bieden om zichzelf te emanciperen, en anderzijds de Israëlische zijde laten inzien dat ze wel degelijk in een apartheidsstaat leven. Zie het maar als een vorm van “soft activism”.
Enkel in dergelijke sessies is er ruimte om alle mogelijke onderwerpen aan te kaarten, zoals het verankerd racisme en de apartheidstrekken in de Israëlische samenleving. Het is verbluffend om te zien wat er gebeurt als je Palestijnen en Israëliërs samen brengt in één kamer en met elkaar op gelijke voet laat converseren. Of toch op zo goed als gelijke voet.
Het is verbluffend om te zien wat er gebeurt als je Palestijnen en Israëliërs samen brengt in één kamer en met elkaar op gelijke voet laat converseren. Of toch op zo goed als gelijke voet.
Waarom geef je dergelijke workshops expliciet enkel in Israël 48?
Yonatan Shapira: Ik geef geen workshops meer in gebieden waar enkel Israëliërs of Palestijnen wonen, zoals in de Gazastrook of de Westelijke Jordaanoever, aangezien dat onbedoeld de huidige relaties, die allesbehalve normaal zijn, zou normaliseren. Dergelijke workshops in Tel Aviv of Ramallah zijn problematisch aangezien ze het Israëlische systeem zouden herbevestigen en zo helpen in stand te houden. Zulke workshops kunnen enkel de juiste boodschap overbrengen op plaatsen waar Palestijnen en Israëliërs al naast elkaar leven.
Is het gezien de huidige ongelijke machtsrelaties überhaupt mogelijk om een dialoog te beginnen waarbij Palestijnen en Israëliërs gelijke gesprekspartners zijn?
Yonatan Shapira: Een volkomen eerlijke en evenwichtige dialoog is inderdaad niet mogelijk nu. In de workshops die ik geef participeren voornamelijk Palestijnse en Israëlische vrouwen, die aan dezelfde universiteit studeren. Dit zijn de meest optimale condities voor een zo optimaal mogelijke dialoog. Maar perfect evenwichtig is dialoog tussen Israël en Palestina vandaag nooit.
Dialoog als middel van verzet?
Is dialoog voor jou dan het belangrijkste middel van verzet?
Yonatan Shapira: Nee. Enkel dialoog is niet datgene wat tot grote veranderingen zal leiden in de regio. Dialoog kan verandering teweegbrengen in het hart en hoofd van één of twee Israëliërs. Dialoog is belangrijk, want elke kleine verandering is belangrijk. Maar het is minstens even belangrijk niet in een illusie te leven, te geloven in hoop waar er geen hoop is. De illusie van hoop is dikwijls nog nefaster dan helemaal geen hoop.
Voor mensen over de hele wereld is het gemakkelijk om te zeggen: “Oh, dit is geweldig, Palestijnen en Israëliërs praten met elkaar.” Maar wat je niet uit het oog mag verliezen is dat de ene gesprekspartner even later in de gevangenis belandt, terwijl de andere onschuldige kinderen neerschiet. Dit kan niet opgelost worden door louter dialoog.
Dialoog kan verandering teweegbrengen in het hart en hoofd van één of twee Israëliërs. Dialoog is belangrijk, want elke kleine verandering is belangrijk. Maar het is minstens even belangrijk niet in een illusie te leven.
Soms heb ik het dan ook niet openlijk over dialoog als middel van verzet, omdat ik geen valse hoop of verwarring wil veroorzaken. Alleen als ik merk dat de mensen met wie ik praat voldoende oog hebben voor nuance, haal ik het aan als gespreksonderwerp.
Waarom blijf je dan als politiek activist toch investeren in die dialoog?
Yonatan Shapira: Ik zie die workshops eerder als bijzaak. Ja, ik ga erop in wanneer het me gevraagd wordt en ik zeg ja tegen elke kans die zich voordoet om met mensen te praten. Net zoals de meeste van hen, was ik ook ooit de typische Israëlische zionist, bijzonder trots op mijn positie als gevechtspiloot. De ontmoeting met andere mensen en de gesprekken die ik met hen heb kunnen voeren, voornamelijk via Combatants for Peace, zijn wat mij uiteindelijk veranderd heeft. Ik zag mezelf door de ogen van Palestijnse ex-strijders en besefte toen dat er iets heel scheef zat in de Israëlische samenleving.
Ik kan dit middel tot verandering dus niet volledig aan de kant schuiven, want het is deel van wie ik zelf ben. Het voelt haast als een morele verplichting aan om op dezelfde manier met mensen die zijn zoals de oude Yonatan ooit was, te praten. Veel mensen geloven vandaag in de waarden waarin ik toen geloofde, als socialistische, linkse zionist, terwijl op een boogscheut van mijn klaslokaal mensen in vluchtelingenkampen leefden. Elke persoon die van gedachten verandert, zoals ik ooit deed, is een kleine overwinning.Racisme in de Israëlische samenleving
Die kleine overwinningen kan je behalen aan de hand van de workshops die je geeft.
Yonatan Shapira: Dat is niet vanzelfsprekend. De Israëlische overheid promoot en stimuleert steeds openlijker racisme onder de jonge generaties. De Minister van Onderwijs is haast een nazi in mijn ogen. Hij bouwt onderwijs in Israël om tot een systeem met Spartaanse trekjes. Israëlische jongeren worden gedrild tot gevechtsklare en extremistische zionisten. En ik merk dat dit onderwijssysteem effect heeft op jongeren. Het racisme onder jongeren ebt niet weg, het neemt enkel toe.
Is deze trend ook merkbaar bij de Israëlische bevolking in het algemeen?
Yonatan Shapira: Racisme is inherent aan de mensheid, denk ik. De neiging om enkel op te kijken als het je naaste of nabije omgeving aangaat, is iets menselijk.
Israëliërs zijn onverschillig tegenover de etnische zuiveringen en massa-aanvallen in Gaza. Maar als er iets in hun eigen achtertuin gebeurt, beginnen de vragen te rijzen.
Zo ben ik bijvoorbeeld ook betrokken bij het project Mesaevot, we refuse in het Hebreeuws, een netwerk dat Israëlische schoolgangers ondersteunt die weigeren in het Israëlische leger te dienst te doen.
Er zijn vandaag steeds meer jongeren die hun dienstplicht proberen ontlopen, maar de meeste slagen hier in met de juiste uitvluchten en niet door openlijk verzet. Mesaevot ruggesteunt jongeren die deze weigering wel publiek willen maken, bereid zijn hiervoor in de gevangenis te belanden, en dus de prijs van het verzet te betalen.
Het zijn deze Israëlische jongeren die een huivering teweegbrengen bij andere Israëliërs, en niet de miljoenen Palestijnen die in vluchtelingenkampen leven. Als een Israëliër op het nieuws te horen krijgt dat zijn jonge buurvrouw, een goede studente en aardige vrouw nu in de gevangenis zit wegens het openlijk weigeren van de dienstplicht, zal hij wel even opkijken voor hij verdergaat met de orde van de dag.
Israëliërs zijn onverschillig tegenover de etnische zuiveringen en massa-aanvallen in Gaza. Maar als er iets in hun eigen achtertuin gebeurt, beginnen de vragen te rijzen. Al zijn het maar enkele seconden van vertwijfeling, van deze momenten, deze openingen moeten we gebruik maken. Wat eerst momenten van vertwijfeling zijn, kunnen na verloop van tijd overgaan in een duurzamere mentaliteitswijziging.
De sleutel tot verandering
Als dialoog geen soelaas kan beiden voor de Palestijnse impasse, wat dan wel? Wat is de ultieme sleutel tot verandering?
Yonatan Shapira: Werkelijke en duurzame verandering kan enkel worden verwezenlijkt als de grote massa, de civil society, over de hele wereld, maar vooral in Europa en Noord-Amerika, overgaat tot een algemene boycot van Israël. Wat ik nu geloof is dat we met man en macht de BDS-beweging moeten aanmoedigen en uitbreiden.
Mijn hoop ligt bij het volk, niet bij de overheden.
Mijn hoop in de overheden in Europa, die steeds meer overhellen naar de rechterzijde en steeds xenofober worden, is beperkt. Het is alsof alle ideeën en ideologieën afstromen naar één en dezelfde rivier. Of het nu gaat over racisme tegen moslims, tegen Palestijnen, tegen vluchtelingen of tegen Afrikanen, het kernprobleem is steeds hetzelfde. Mijn hoop ligt bij het volk, niet bij de overheden.
Welke opdracht ligt de civil society te wachten?
Yonatan Shapira: Wat ik gemerkt heb is dat het middenveld, hier in de Belgische universiteiten bijvoorbeeld, sympathie koestert voor de dingen die ik zeg, en de Israëlische bezetting afkeurt. Dat zit goed. Maar de vraag is natuurlijk wat er gebeurt met deze sympathie. Is sympathie voldoende om mensen tot actie te laten overgaan?
Neen. De meerderheid van de mensen hier in België is het misschien eens met wat ik zeg, maar doet er niets aan. De meeste mensen zijn niet bereid om overgaan tot directe actie, om te protesteren aan de Israëlische ambassade, om de poorten van wapenfabrieken die wapens aan Israël leveren te blokkeren. Mijn bijdrage bestaat erin dit hiaat te proberen overbruggen. Niet per se de mentaliteit zelf wijzigen, maar een mentaliteit omzetten in actie.
Rechten van Palestijnen zijn onze rechten
Hoe verklaar je dit, deze kloof tussen idee en actie?
Yonatan Shapira: Volgens mij zit de sleutel tot actie in het besef dat de Palestijnse bevrijdingsstrijd evengoed ieders strijd is. Ik geef een voorbeeld. De Israëlische wapenindustrie en -lobby zouden meer onder de aandacht moeten komen. Door de Israëlische wapenhandel en de betrokkenheid van de wapenindustrie in andere landen, zoals de VS, maar bijvoorbeeld ook in kleinere landen als België en Noorwegen, aan de kaak te stellen, komt de Palestijnse bevrijdingsstrijd dichter bij huis. Vandaag is het grootste deel van de bevolking echter volledig ontkoppeld van de realiteit van de verwevenheid van verschillende strijden.
Israëls apartheid heeft niet enkel invloed op Palestijnen, maar op ieder van ons. Het gaat niet enkel over de rechten van Palestijnen, maar evengoed over onze rechten die aangetast worden door de hegemonie van Israël.
In Noorwegen, bijvoorbeeld, heerst het idee dat ze bijdragen aan de Palestijnse bevrijdingsstrijd omdat ze voorstanders zijn van vrede en de grootste geldschieter zijn van de Palestijnse Autoriteit in de Palestijnse gebieden. Wat de meeste mensen echter niet weten is dat de wapenindustrie in Noorwegen via een tussenweg in de VS ook wapens levert aan Israël. Deze kant van het verhaal moet meer in de kijker komen te staan.
Hoe kan die ontkoppeling met de realiteit opgelost worden?
Yonatan Shapira: Strijden voor gelijkheid en vrijheid, en tegelijkertijd de Israëlische suprematie blijven onderkennen, is onmogelijk. Het is een oxymoron: het ene werkt het andere tegen. Het is onze opdracht om mensen over de hele wereld te laten inzien, dat het kwaad zich niet beperkt tot een afgelijnde regio in het Midden-Oosten, maar zich naar alle uithoeken van de wereld verspreidt, en zich dus ook in onze achtertuin nestelt.
Israëls apartheid heeft niet enkel invloed op Palestijnen, maar op ieder van ons. Het gaat niet enkel over de rechten van Palestijnen, maar evengoed over onze rechten die aangetast worden door de hegemonie van Israël. Eens deze verschillende strijden in de ogen van de civil society in Europa en Noord-Amerika zullen samenvallen, zal sympathie overgaan in actie.
Het vlindereffect
Hoe willen jullie deze boodschap aan de man brengen?
Yonatan Shapira: Door met jou te praten, bijvoorbeeld. Jij schrijft neer wat ik juist zei, en verspreidt zo mijn woorden onder meer mensen.
En verder, actie lokt meer actie uit. De eerste keer staan er misschien honderd mensen te protesteren, de keer nadien misschien duizend. Sociale media en van mailinglijsten zijn bijzonder effectieve middelen in het verspreiden van ideeën en acties.
Eens mensen beseffen dat de Palestijnse strijd ook hun strijd is, zullen ze sneller overgaan tot actie. Welke impact kunnen directe acties hebben op de situatie Israël-Palestina?
Dit toont hoe we gebruik kunnen maken van de psychoses van een monster om symbolische acties gewicht te geven.
Yonatan Shapira: Eerst en vooral, elke actie, hoe klein ook, heeft effect. Dat ligt voornamelijk aan de toestand van Israël zelf. Het land is als een persoon met een verzwakte mentale toestand, die fel en vreemd reageert op de kleinste dingen. Deze vaak extreme reacties plaatsen Israël in een slecht daglicht en dat komt onze strijd dan weer ten goede. Kleine acties worden dus met behulp van Israël zelf versterkt.
De onderdrukker voert de strijd van de onderdrukte
Hoe ontvankelijk zijn Palestijnen voor het verzet van Israëliërs?
Yonatan Shapira: Dit is een grote vraag zonder eenduidig antwoord. Je hebt een heel spectrum aan reacties van Palestijnen. Sommige zullen je met open armen in hun strijd ontvangen. Anderen zullen iets terughoudender zijn. Dat is begrijpelijk. Je kan niet van iemand verwachten om meteen te vergeten dat hij gemarteld en zijn broer gedood werd door een Israëlische soldaat, om dan zij aan zij te strijden met een Israëlische ex-strijder.
Als Palestijnen zien dat je oprecht gelooft dat volledige gelijkheid tussen Israëliërs en Palestijnen de enige uitweg uit deze impasse is, zullen ze je verwelkomen. Volwaardige gelijkheid betekent echter niet enkel de beëindiging van de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden. Complete gelijkheid betekent ook het einde van de apartheid in Israël 48 en het recht op terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen sinds 1948.
Zelfs al ben ik veranderd en vecht ik nu aan de zijde van de onderdrukten, ik blijf altijd geassocieerd worden met de zijde van de onderdrukker.
Wat kan je als Israëliër doen om hen van je goede wil te overtuigen?
Yonatan Shapira: Het is belangrijk de situatie te begrijpen en je positie hierin te kennen. Het is essentieel om jezelf te kunnen bekritiseren en in staat te zijn als Israëliër in te zien dat je nog steeds heel erg bevoorrecht bent in vergelijking met Palestijnen. Zelfs al ben ik veranderd en vecht ik nu aan de zijde van de onderdrukten, ik blijf altijd geassocieerd worden met de zijde van de onderdrukker.
Daarom is het van bijzonder belang om geen paternalistische houding aan te nemen en de Palestijnen niet de les te spellen over hoe ze de bevrijdingsstrijd het best voeren. Het is niet mijn taak om te bepalen hoe deze bevrijdingsstrijd moet verlopen. Het is aan mij te beslissen bij welke vormen van strijd ik me wens aan te sluiten.
Het belang van zelfkritiek
Hoe belangrijk is deze zelfkritiek in politiek activisme?
Yonatan Shapira: Het is essentieel om voortdurend jezelf in vraag te stellen, als persoon en als organisatie. Sommige activisten vechten dertig jaar lang één specifieke, ongewijzigde agenda voor, zonder zich af te vragen of wat ze al al die jaren doen wel effectief en relevant is, of ze hiermee niet juist bepaalde structuren in stand houden, of ze niet doen wat ze doen enkel en alleen om het geweten te blussen. We moeten ons zelf voortdurend in een breder, globaal perspectief plaatsen, om ons af te kunnen vragen of we wel op de juiste problemen focussen.
Heeft zelfkritiek jou je koers reeds doen wijzigen?
Het is essentieel om voortdurend jezelf in vraag te stellen, als persoon en als organisatie.
Yonatan Shapira: Jazeker. In mijn eerste jaren als activist dacht ik als volgt: ‘Ik ben een refusenik, ik ben een gewetensbezwaarde. Ik was een piloot, maar was sterk genoeg om nee te zeggen. Jij moet ook nee kunnen zeggen, en samen kunnen we dan de wereld verlichten.”
Later besefte ik dat “nee” zeggen niet volstond. Ik zag in dat het noodzakelijk is samen iets op te bouwen met diegenen die we onderdrukten. Uit die idee ontstond Combatants for Peace. Vandaag denk ik dat ook dat dit initiatief gebaseerd is op een problematische verhouding. Zoals ik eerder al zei, riskeert dergelijk initiatief de illusie te wekken dat er tussen Palestijnen en Israëliërs reeds sprake kan zijn van een evenwichtige dialoog.
Zolang er etnische zuiveringen plaatsvinden, Israël een apartheid creëert in zijn samenleving, er Palestijnen in getto’s wonen, er massabloedbaden blijven plaatsvinden, is er geen sprake van een gelijke dialoog. Vooreerst is het dus belangrijk om de voorwaarden te veranderen waaronder dergelijke dialoog plaatsvindt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten