But though the masters make the rules
For the wise men and the fools
I got nothing, Ma, to live up to
For them that must obey authority
That they do not respect in any degree
Who despise their jobs, their destinies
Speak jealous of them that are free
Do what they do just to be
Nothing more than something
They invest in
Bob Dylan. It's Alright, Ma. (I'm Only Bleeding) 1965
I say again, we at least can already point to Pushkin, to the universality and pan-humanity of his genius. He surely could contain the genius of foreign lands in his soul as his own. In art at least, in artistic creation, he undeniably revealed this universality of the aspiration of the Russian spirit, and therein is a great promise. If our thought is a dream, then in Pushkin at least this dream has solid foundation. Had he lived longer, he would perhaps have revealed great and immortal embodiments of the Russian soul, which would then have been intelligible to our European brethren. He would have attracted them much more and closer than they are attracted now. Perhaps he would have succeeded in explaining to them all the truth of our aspirations. And they would understand us more than they do now. They would have begun to have insight into us, and would have ceased to look at us so suspiciously and presumptuously as they still do. Had Pushkin lived longer, then among us too there would perhaps be fewer misunderstandings and quarrels than we see now. But God saw otherwise. Pushkin died in the full maturity of his powers, and undeniably bore away with him a great secret into the grave. And now we, without him, are seeking to divine his secret.
Fjodor Dostojevski. Poesjkin-Toespraak. 8 juni 1880
Russia is on the move again. After the collapse of the Soviet Empire it wants to start making history once more, and how! Old myths about Russian greatness and the Russian soul are being dusted off. Borders are being redrawn, spheres of influence determined by force — it's as if we're back in the nineteenth century, complete with rigid and short-sighted tsarism. Russians have a sense theta the Western world, including Western values and Western ways of thinking, are no longer paramount.
Geert Mak. In America. Travels with John Steinbeck. 2014
Het is typisch Russisch, om altijd alles om te draaien.
Hubert Smeets. NRC Handelsblad. 12 september 2013.
Het Russische volk, dat bestaat niet meer.
Michel Krielaars. nrc. next. 2 oktober 2014
Intussen is door de expansieve buitenlandse politiek van Poetin wel een nieuw stadium in de internationale politiek bereikt.
Henk Hofland. De Groene Amsterdammer. 10 december 2014
A number of things need to be recognized. One, the relationship between Ukraine and Russia will always have a special character in the Russian mind. It can never be limited to a relationship of two traditional sovereign states, not from the Russian point of view, maybe not even from Ukraine’s. So, what happens in Ukraine cannot be put into a simple formula of applying principles that worked in Western Europe, not that close to Stalingrad and Moscow. In that context, one has to analyze how the Ukraine crisis occurred. It is not conceivable that Putin spends sixty billion euros on turning a summer resort into a winter Olympic village in order to start a military crisis the week after a concluding ceremony that depicted Russia as a part of Western civilization… breaking Russia has become an objective; the long-range purpose should be to integrate it.
Henry Kissinger. The National Interest. 19 augustus 2015
Duidelijk is dat er een wereld van verschil bestaat tussen de complexe visie van grote Russische schrijvers en een vooraanstaande Amerikaanse geopolitiek denker enerzijds, en anderzijds de simplistische opvattingen van opiniemakers van de Nederlandse mainstream-pers, voor wie, in tegenstelling tot eerst genoemden, het bereik van een zo groot mogelijk publiek van doorslaggevend belang is voor hun voortbestaan. En toch is er een in het oog lopende overeenkomst tussen beiden, namelijk het messianisme, de veronderstelling dat zij de ultieme waarheid in bezit hebben, namelijk de veronderstelling dat hun ideologie de mensheid kan redden, in het geval van het Westen is dit het neoliberalisme dat 'het einde van de geschiedenis' zou hebben ingeluid. In zijn studie Het Russische Denken in de Negentiende en Twintigste eeuw (1947) wijst de Russische filosoof Nikolai Berdjajew erop dat
Dostojevski op de felste, hartstochtelijkste wijze het Russische messianistisch bewustzijn tot uitdrukking [brengt]. Het Russische volk is het volk, dat God in zich draagt. Het Russische volk onderscheidt zich door een gevoelig opnemen van alles wat het van buitenaf bereikt. Aan de andere kant openbaart zich bij hem een echte xenofobie; hij kan geen Joden, geen Polen of Fransen uitstaan en hij heeft een neiging tot een sterk opgevoerd nationalisme. In hem weerspiegelt zich de dupliciteit van het Russische volk, in hem huizen alle mogelijke tegenstrijdigheden. Wij vinden bij hem de wonderlijkste woorden over West-Europa, zoals geen enkele Zapadnik (negentiende eeuwse op het Westen georiënteerde Russische intellectuelen. svh) die uitgesproken heeft, waarin zich de universalist openbaart. Wersilow, (landheer, één van de hoofdpersonen van de uit 1875 stammende roman De Adolescent. svh) in wiens mond Dostojevski vele van zijn gedachten legt, zegt ergens… 'Alleen Rusland leeft niet voor zichzelf, maar voor de gedachte en het is een opmerkelijk feit dat al bijna een eeuw lang Rusland absoluut niet voor zichzelf, maar slechts voor Europa leeft.'
Naar aanleiding hiervan omschreef Berdjajew dit Russische denken als volgt:
De Russische denkers over het geschiedfilosofische thema kwamen tot het besef dat Rusland's weg een bijzondere weg is. Rusland is het grote Oost-Westen, het is een integrale, reusachtige wereld en in het volk sluimeren gewelddadige krachten. Het Russische volk is het volk van de toekomst. Het zal vraagstukken oplossen, die het Westen niet bij machte is op te lossen, die dit Westen zelfs niet in al hun diepten kan stellen.
Het is een overtuiging die ook bij de Aleksandr Blok (1880-1921) voorkomt in zijn gedicht Scythen dat als volgt begint:
U bent met velen. Wij met meer, veel meer.
Probeer maar tegen ons te strijden!
Ja, Scythen zijn wij, Aziaten eer,
met ogen, scheef en onbescheiden!
U mint de eeuwen, wij het enigst uur.
Wij hebben als gedweeë sloven
een schild gehouden, als een bange buur,
tussen Mongolen en Europa!
Uw hoorn heeft eeuwenlang de donderslag
gesmoord, ’t geluid van de lawines,
het was voor u een rare sprookjesdag,
als Lissabon en als Messina!
Zes lange eeuwen keek u naar de Oost
en potte parels, stookte vuren,
maar spottend beidde u de veile tijd
om uw kanonnenmond te sturen!
De tijd dringt. Rampspoed slaat haar vleugelpaar
en elke dag vermeerdert de krenking
tot op de dag, waarop geen spoor meer daar
van Paestum, wie zal ’t zeggen!
O, oude wereld! Dronken in een zoete roes,
totdat u wreed ten onder gaan zal.
Aanzie, o wijze, net als Oedipus,
de Sfinx met zijn aloude raadsel!
Want Rusland is een Sfinx. Met bloed besmeurd,
vol smart en vreugd, die haar geriefde,
zo staart het, staart het, om de beurt
met diepe hekel, grote liefde..!
Zo lief te hebben als ons bloed dat doet,
zo heeft geen uwer ooit nog lief!
U kent geen liefde, als het aardse goed,
dat schroeit en richt te gronde!
Scythen is gedateerd 30 januari 1918, en is dus geschreven in dezelfde periode als Blok's lange gedicht De twaalf (1918), het eerste Russische literaire werk over de periode na de Russische Revolutie die de Bolsjewisten aan de macht bracht. Volgens vertaler Arie van der Ent
belijdt Blok in 'de twaalf' zijn destructieve liefde voor de revolutie, in 'Scythen' voor 'het Aziatische, 'anti-Europese - vanuit een soort verongelijktheid.
Blok's gedichten ontstonden in de periode dat het imperialistische Westen en het al even expansionistische Japan op het punt stonden om met geweld het revolutionaire Rusland binnen te vallen.
The joint Allied intervention began in August 1918. The Japanese entered through Vladivostok and points along the Manchurian border with more than 70,000 Japanese troops being involved. The deployment of a large force for a rescue expedition made the Allies wary of Japanese intentions. On September 5, the Japanese linked up with the vanguard of the Czechoslovak Legion. A few days later the British, Italian and French contingents joined the Czechs and Slovaks in an effort to re-establish the east Front beyond the Urals; as a result the European allies trekked westwards. The Japanese, with their own objectives in mind, refused to proceed west of Lake Baikal and stayed behind. The Americans, suspicious of Japanese intentions, also stayed behind to keep an eye on the Japanese. By November, the Japanese occupied all ports and major towns in the Russian Maritime Provinces and in Siberia east of the city of Chita.
In the summer of 1918 onwards, the Japanese army lent its support to White Russian elements; the 5th infantry division and the Japanese-backed Special Manchurian Detachment of Grigory Semyonov took control over Transbaikalia and founded a short-lived White Transbaikalia government.
Ook Amerikaanse troepen trokken vanuit het Oosten Rusland binnen.
The American Expeditionary Force Siberia (AEF Siberia) was a United States Army force that was involved in the Russian Civil War in Vladivostok, Russian Empire, during the end of World War I after the October Revolution, from 1918 to 1920.
President Woodrow Wilson's claimed objectives for sending troops to Siberia were as much diplomatic as they were military. One major reason was to rescue the 40,000 men of the Czechoslovak Legions, who were being held up by Bolshevik forces as they attempted to make their way along the Trans-Siberian Railroad to Vladivostok, and it was hoped, eventually to the Western Front. Another major reason was to protect the large quantities of military supplies and railroad rolling stock that the United States had sent to the Russian Far East in support of the prior Russian government's war efforts on the Eastern Front. Equally stressed by Wilson was the need to 'steady any efforts at self-government or self defense in which the Russians themselves may be willing to accept assistance.' At the time, Bolshevik forces controlled only small pockets in Siberia and Wilson wanted to make sure that neither Cossack marauders nor the Japanese military would take advantage of the unstable political environment along the strategic railroad line and in the resource-rich Siberian regions that straddled it.
Concurrently and for similar reasons, about 5,000 American soldiers were sent to Arkhangelsk (Archangel), Russia by Wilson as part of the separate Polar Bear Expedition.
Soldiers and sailors from many countries including the United States parade in front of the Allied Headquarters Building, Vladivostok, Russia, Sept. 1918.
Na vier westerse invallen in Rusland in anderhalf eeuw tijd, Frankrijk onder Napoleon, Duitsland onder Wilhelm II en de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije in de Eerste Wereldoorlog, een geallieerde strijdmacht van Britten, Fransen, Italianen, Tsjechoslowaken, Amerikanen, allen gesteund door Japanners na de Russische Revolutie, en tenslotte het alles-verwoestende nazi-Duitsland onder Hitler, na al dit onheil is het, ook gezien het trauma van de eeuwenlange Mongoolse overheersing, begrijpelijk dat Rusland zich niet bij het Westen aansloot en evenmin bij het Oosten. Rusland ligt tussen beide in en is hooguit de verbinding tussen de twee, met een eigen geschiedenis en een eigen specifieke volksaard, een feit dat maar niet wil doordringen tot ideologisch gehersenspoelde westerse journalisten die er diep van overtuigd zijn dat ieder mens op aarde de Amerikaanse consumptiecultuur, met alles erop en eraan, dient te omarmen. In deze totalitaire werkelijkheid bestaan geen waarheden als individualiteit of volksaard, er bestaat alleen nog de gelijkgeschakelde consumptie van onverzadigbare conformisten. Over Dostojevski's Aantekeningen uit het ondergrondse (1864) schreef Berdjajew:
Hier leidt het gevoel van een persoon. die er niet in toestemt een schroefje te zijn in het wereldmechanisme, een deeltje van een geheel, een middel tot het doel om wereldharmonie ter bewerkstelligen; hier leidt dit gevoel tot krankzinnigheid. Hier spreekt Dostojevski de geniale gedachte uit dat de mens volstrekt niet dat redelijke wezen is dat naar geluk streeft, dat hij veeleer een irrationeel wezen is dat de behoefte heeft om te lijden, dat het lijden de enige oorzaak is van het ontstaan van het bewustzijn. De ondergrondse mens berust niet in de wereldharmonie, in het kristallen paleis waarvoor hijzelf slechts een middel is… De ondergrondse mens aanvaardt de resultaten van de vooruitgang niet, van een afgedwongen wereldharmonie, van een gelukkige mierenhoop, waarin miljoenen gelukkig zullen zijn, doordat zij afzien van persoonlijkheid en vrijheid… Bij dezelfde Dostojevski is een dupliciteit te bespeuren. Aan de ene kant kon hij geen vrede hebben met een wereld die op het lijden, op het lijden van onschuldigen gegrondvest is. Aan de andere kant aanvaardt hij geen wereld die een Euclidische geest zou willen scheppen, dat wil zeggen een wereld zonder leed, maar ook zonder strijd. De vrijheid baart leed. Dostojevski wil geen wereld zonder vrijheid, hij wil ook geen paradijs zonder vrijheid, hij komt vooral in opstand tegen een gedwongen geluk.
Het is een bewustzijn dat in opstand komt tegen de hedendaagse totalitaire leugen van het 'Geen Jorwert zonder Brussel,' waarbij een anonieme bureaucratie, aangestuurd door een al even anonieme financiële en economische elite, 'het geluk' van de mensheid bepaalt en haar toekomst uitstippelt. Dostojevski's mens- en wereldbeeld staat lijnrecht tegenover die van bijvoorbeeld de bestseller-auteur Geert Mak met zijn brandend verlangen naar 'hoop,' omdat 'Ik niet zonder hoop [kan], Stan, dat klinkt misschien wat pathetisch, maar het is toch zo.' Het is de 'hoop' van een mens die weigert de last van de vrijheid te dragen en die mij schrijft: 'Het probleem met jou is dat je verdomd vaak gelijk hebt, en dat het vaak geen prettige mededelingen zijn die je te melden hebt… Jij ziet veel dingen scherper en eerder, maar' die de werkelijkheid niet kan accepteren, en uit angst een maakbare wereld wil, waarin de mens slaaf is van de eigen beperkingen en die van de anonieme staat. Mak gelooft in een manicheïsche wereld, waarin een joods-christelijke God het individu de vrijheid heeft ontnomen om zelfstandig na te denken, en God's gekruisigde zoon de zonden van de mens voor hem draagt. Daarom gelooft mijn oude vriend:
in een genadige God. Dat is heel belangrijk: een milde, liefdevolle God. En… dat er lijnen lopen tussen andere mensen en jou en tussen jou en God. Dat geeft soms troost, soms ordening, soms een gevoel van verantwoording. Het geeft lijn aan je handel en wandel. Als je vraagt wat mijn godsbeeld is: een vriendelijke, vaderlijke God, een milde man, die mensen doorziet in hun zwakheid.
Vanuit deze 'zwakheid' kan Mak als gereformeerde domineeszoon zonder zich enigszins te hebben verdiept in Rusland met grote stelligheid beweren dat nu 'oude mythen over de Russische grootheid en de Russische ziel afgestoft worden.' Als bekende Nederlander behoort hij tot het legioen van ideologen, die, in de woorden van Gustave Flaubert, 'van organisaties dromen, van wetgevingen, van een maatschappij als een klooster.' Als stem van de massa in een land met een kruideniersmentaliteit wil hij — om opnieuw Flaubert te citeren — net als al die andere
[l]ichtzinnige, bekrompen lieden en verwaande bevlogen geesten overal een conclusie in vinden; zij zijn op zoek naar het doel van het leven en de afmetingen van het oneindige. Ze nemen wat zand in hun arme kleine handjes en ze zeggen tegen de Oceaan: 'Ik ga de korrels van je kusten tellen.' Maar omdat de korrels door hun hun vingers stromen en het rekenen lang duurt, stampen zij van woede en huilen.
De christelijke kleinburger Mak ontbreekt het aan een tragisch levensbesef, een diep inzicht in het menselijk bestaan, waarover Milan Kundera in And If the Tragic Has Deserted Us? (2005) schreef:
De grote menselijke conflicten bevrijden van de naïeve interpretatie als een strijd tussen goed en kwaad, ze begrijpen in het licht van het tragische, was een enorme prestatie van de geest; het bracht de onvermijdelijke relativiteit naar voren van menselijke waarheden; het maakte de noodaak duidelijk om rechtvaardig te zijn tegen de vijand. Maar het morele manicheïsme heeft een onvernietigbare vitaliteit… Hitler dompelde Europa niet alleen onder in een onbeschrijflijke verschrikking maar beroofde het ook van het tragische levensgevoel. Net als de strijd tegen het nazisme, zou de hele hedendaagse politieke geschiedenis van toen af aan gezien en ervaren worden als een strijd tussen goed en kwaad… Is dit een regressie? Een terugval in de pré-tragische fase van de mensheid? Maar als dat zo is, wat heeft dan een terugval ondergaan? De Geschiedenis zelf, die onrechtmatig in bezit is genomen van criminelen? Of is het onze manier van begrijpen van de Geschiedenis? Vaak denk ik: het tragische heeft ons verlaten; en dat zou weleens de ware straf kunnen zijn.
Geert Mak in het bijzonder en de Nederlandse mainstream-pers in het algemeen functioneren als propagandisten van een bewustzijn, dat John Berger in zijn essaybundel Stemverheffing (1992) als volgt omschreef:
De veronderstellingen waarvan het mediabedrijf uitgaat namens het publiek zijn behalve blind ook verblindend… Misschien is het precies op dit punt dat onze vorm van democratie een langzame dood sterft. Als dat zo is, dan als gevolg van een weigering. De weigering van het mediabedrijf om het feit te erkennen en te laten doorwerken dat het publiek in zijn hart weet hoe de wereld in elkaar zit… De reden van deze weigering die een bedreiging is voor onze vorm van democratie, de reden waarom het mediabedrijf stelselmatig onderschat wat we gemeen hebben, die reden is steeds dezelfde: de normloze drang tot verkopen… Wat ik wil is dat mensen zich ervan bewust worden hoe voddig het mediabedrijf ze bedient als publiek. Voddig, omdat met de waardigheid van kijker en bekekene de vloer wordt aangeveegd. Herstel iets van die waardigheid – gun mensen de tijd, verschuif het gebruikelijke zwaartepunt – en slecht nieuws wordt van een onderbreking de waarheid. Er zijn tal van waarheden waarvoor geen directe oplossing bestaat. Het woord ‘oplossing’ raakt niet aan het tragische. Wíj moeten in aanraking komen met het tragische en ons erdoor laten raken. We zouden er misschien door veranderen als we het benoemden. Ook benoemd blijft het tragische tragisch, maar slecht nieuws zou het niet worden. Alleen van daaruit is een realistische politiek mogelijk.
De hele gedachte dat het afdwingbaar geluk van 'Jorwert' alleen mogelijk is via een anonieme macht in 'Brussel' is absurd, zeker nu het morele en culturele failliet van Europa niet langer meer kan worden ontkend, tenminste als men niet blind is voor de wijze waarop Het Avondland met vluchtelingen omspringt. Ineens zijn de decennialang geclaimde normen en waarden verdwenen en is het permanente borstgeroffel over mensenrechten en beschaving verstomt, om plaats te maken voor de fascistische tronie die altijd achter het masker van de Europeaan verborgen ging. Hoe luid Geert Mak ook blijft beweren dat de 'kracht van onze westerse samenleving onze democratie [is], onze variatie in ideeën, onze tolerantie, onze openheid tegenover andere culturen,' zijn woorden klinken steeds holler, zijn gebaren zien er steeds pathetischer uit, zijn beeldspraak wordt almaar gezwollener. Lachwekkend zijn uitspraken als deze:
In Europa waren we zo bezig met die soft power en op een andere manier een internationale orde te scheppen, en Europa is daar heel succesvol in geweest. Alleen Poetin doet dat weer op een negentiende eeuwse manier. Het is een andere manier van denken die hij ineens weer de Europeanen door de strot douwt. Wij moeten er wel op voorbereid zijn dat her en der de negentiende eeuw ook nog heerst. Dus defensie kun je niet helemáál afbreken.
Berdjajew wees op het tegenovergestelde van de westerse retoriek bij Dostojevski:
Het probleem van het lijden staat in het centrum van de scheppingen van Dostojevski. En daarin is hij volkomen Russisch. De Russische mens is geschikter voor het dragen van leed dan de Westerling en daarbij is hij bij uitstek gevoelig voor dat leed; hij is empathischer van aard dan de mens uit het Westen, hij kent meer medelijden. Het Russische atheïsme dankt zijn ontstaan aan morele motieven, het ontstond door de onmogelijkheid het probleem op te lossen van de theodicee (het geven van een logische verklaring voor de paradox dat God Almachtig is en desondanks de mens laat lijden. svh).
Een fundamenteel probleem dat Geert Mak, na zijn 'atheïstische' fase, nu als wedergeboren christen meent te hebben opgelost, deels door het gewoon te negeren en voor de rest door te beweren dat
mijn godsbeeld: een vriendelijke, vaderlijke God [is], een milde man, die mensen doorziet in hun zwakheid.
Omdat hij er niet in slaagt logisch te denken, kan Geert Mak ongestoord doorgaan met het produceren, van wat ik noem, Makkiaanse paradoxen, bijvoorbeeld door eerst te stellen stellen dat het 'grootkapitaal,' ons 'totaal ontglipt' en dat 'je' daar 'niks tegen kunt doen! En dat vind ik buitengewoon beklemmend,' om vervolgens even stellig te verklaren dat 'Jorwert' niet 'zonder' het neoliberale 'Brussel' kan voortbestaan. Een serieuze lezer van zijn werk kan tientallen van deze irrationele tegenstrijdigheden vinden, maar dat feit 'ontglipt' zijn mainstream-publiek 'totaal,' en dit is, met dank aan Mak, 'buitengewoon beklemmend.' Vooral ook omdat het orakel van Bartlehiem met evenveel gemak bij hoog en bij laag volhoudt dat voor hem de VS, met zijn rauwe kapitalistische ideologie, de 'onmisbare natie in de wereld' is en blijft. In hem manifesteert zich de intellectuele chaos van 20 eeuwen westers christendom, met het benepen en humorloze Calvinisme als absolute hoogtepunt. Maar dat beseft Mak niet, hij ziet alleen de chaos van de huidige Russische intellectuelen, die, volgens hem, druk doende zijn de 'oude mythen' over de 'Russische ziel af te stoffen,' alsof 'we terug zijn in de negentiende eeuw.'
Geert Mak heeft op zijn eigen populistische en simplistische wijze hoogstpersoonlijk het wereldraadsel al opgelost, voor zichzelf en zijn mainstream-publiek. In de materie ligt voor hem en zijn medeconsumenten de verlossing. Nu de Russen nog. Daarover volgende keer meer.
Geert Mak heeft op zijn eigen populistische en simplistische wijze hoogstpersoonlijk het wereldraadsel al opgelost, voor zichzelf en zijn mainstream-publiek. In de materie ligt voor hem en zijn medeconsumenten de verlossing. Nu de Russen nog. Daarover volgende keer meer.
Geert Mak: Russia is on the move again. After the collapse of the Soviet Empire it wants to start making history once more, and how! Old myths about Russian greatness and the Russian soul are being dusted off. Borders are being redrawn, spheres of influence determined by force — it's as if we're back in the nineteenth century, complete with rigid and short-sighted tsarism. Russians have a sense theta the Western world, including Western values and Western ways of thinking, are no longer paramount.
17 U.S. dead being brought out of Romonofska, Siberia, around 1920.
National Archives NA-111-SC-76083
Geen opmerkingen:
Een reactie posten