De Mainstream Pers 37

Geert Mak: Er zijn machten aan de gang boven Europa, ik zeg echt bóven Europa, het klassieke woord grootkapitaal doet hier zijn intrede.

In zijn poging om de noodzaak van de neoliberale Europese Unie te bewijzen door onder andere te stellen dat er ‘geen Jorwerd’ meer mogelijk is ‘zonder Brussel’ zei Geert Mak tijdens zijn Abel Herzberg-lezing, dat naast het Europa van het ‘knusse’ Jorwerd er ‘bijvoorbeeld ook Athene,’ bestaat

waar de stadsschrijver Christos Chryssopoulos onlangs een nieuw straatgeluid signaleerde: het alomtegenwoordige metaalachtige gerinkel van de supermarktkarretjes waarmee daklozen en bedelaars rondsjouwen met metaal, hout en alles wat verder ook maar enigszins van waarde is. Of het Spaanse dorpje Albelda, vlak achter de Pyreneeën, waar de boeren tegenwoordig nachtpatrouilles organiseren tegen de talloze dieven die uien van hun land gappen, of kippen. Het zijn geen professionele bendes die dat doen. “Je steelt geen acht konijnen om die te gaan verkopen”, zegt een van die boeren. “Je steelt ze voor eten.” Of Lissabon, waar de fotografe Ana Luisa Nogueira muuropschriften begon vast te leggen. Ze trof niet eens zozeer woede, eerder treurigheid, een gevoel van verraad, gebroken vertrouwen, verloren toekomst. Dit zeiden de muren: “De toekomst is weggeveegd.” “Je zult nooit een huis hebben in je kloteleven.” “Geef niet op!” “Tot de schuld ons scheidt.”

Ja, ook dat is ‘plaats’ in het Europa van 2013. De spanning tussen plaats en ruimte kent Europa al eeuwenlang, het is er nog sterker dan elders. In Europa kun je binnen een dag door zeker vier totaal verschillende taal- en cultuurgebieden rijden. Kom daar eens om in Azië of Amerika. Die enorme verscheidenheid was vanouds onze kracht, en het was ook onze zwakte. Het was onze kracht omdat die verschillen en bijbehorende rivaliteiten een enorme dynamiek opleverden.

Door het onderscheid te maken tussen ‘plaats’ en ‘ruimte,’ dus tussen wat Mak omschrijft als een ‘knusse… plaats waar we ons thuis voelen,’ terwijl ‘ruimte… [staat] voor dynamiek, voor mogelijkheden, voor lucht en vrijheid, maar ook voor de risico’s en de wanorde die onvermijdelijk is bij het bewandelen van nieuwe, ongebaande wegen,’ omzeilde Mak tegenover zijn mainstream publiek het werkelijke probleem bij de naam te noemen, te weten: 1. de vervreemding die is ontstaan doordat burgers in het huidige systeem zich niet meer betrokken kunnen voelen bij een groter geheel, en 2. de neoliberale terugtredende overheid die weer een laissez-faire-politiek uitvoert onder het mom dat ‘de verzorgingsstaat’ vervangen moet worden door ‘een participatiemaatschappij.’ Ieder voor zich en de staat voor de rijken. Het resultaat daarvan is overduidelijk: bezuinigingen op sociale verworvenheden om de rijke elite steeds rijker te kunnen maken, of zoals Mak eerder noodgedwongen verklaarde:

Er zijn machten aan de gang boven Europa, ik zeg echt bóven Europa, het klassieke woord grootkapitaal doet hier zijn intrede. Ik heb er nooit zo in geloofd, maar nu wel, die ons totaal ontglipt en waar je niks tegen kunt doen! En dat vind ik buitengewoon beklemmend.

Kennelijk dermate ‘buitengewoon beklemmend’ dat Mak voor zijn mainstream publiek in de Rode Hoed het begrip ‘grootkapitaal’ verzweeg. Sterker nog, hij gebruikte geen enkele keer de woorden ‘kapitalisme’ of ‘neoliberalisme.’ De bestseller-auteur sprak over ‘plaats’ en ‘ruimte.’ Die begrippen klinken veel aangenamer en intellectueler in de oren van de gevestigde orde. Het is niet overdreven te stellen dat als Mak in zijn vuistdikke In Europa een kritische analyse van het kapitalisme had gegeven, hij dan nooit door de Franse staat was verheven tot de Légion d’Honneur, zoals ondermeer blijkt uit het feit dat de kritische denker Hans Magnus Enzensberger nooit tot Ridder van het Legioen van Eer is benoemd. Épater la bourgeoisie betekent zeker in Nederland marginalisering, en te worden afgeschilderd als een -- in de woorden van Mak – ‘grumpy old’ man die ‘alles heeft opgegeven’ omdat, in dit geval, Enzensberger sceptisch staat tegenover de zogeheten ‘Europese eenwording.’ 

‘Plaats’ en ‘ruimte’ dus, in plaats van vervreemding en neoliberalisme. De kritische Amerikaanse Rebecca Fisher, onderzoekster van Corperate Watch schrijft met betrekking tot het neoliberale kapitalisme, waarbinnen de door Mak gebruikte ‘plaats’ en ‘ruimte’ zich voltrekken, het volgende in de essaybundel Managing Democracy. Managing Dissent:

Fundamentally, capitalism – the economic and political system by which goods and services are privately owned, commodified and distributed through the market – requires the majority to sell their labour in order to keep generating profits, while also relying upon both women’s unpaid work in the private sphere to ensure the reproduction of labour power and the existence of a large pool of labour which remains unenfranchised and unintegrated into the formal wage economy. Such an exploitative system necessitates the majority relinquishing a great deal of their power over the political, social and economic forces that mold everyday life.

Kort samengevat, Fisher doelt op Mak’s ‘grootkapitaal,’ waarover hij in zijn vuistikke boeken over de VS en Europa zweeg omdat hij in 2004 en 2012 toen hij die boeken schreef er ‘nooit zo in geloofd [heb], maar nu wel.’ Desondanks zwijgt hij inmiddels weer in alle talen over dit ‘grootkapitaal… waar je niks tegen kunt doen!’ en goochelt hij met begrippen als ‘plaats’ en ‘ruimte,’ wat niet alleen veel ‘knusser’ klinkt, maar vooral ook veel ‘hoopvoller.’ De vraag is dan ook: hoe ‘knus’ en ‘dynamisch’ werken Mak’s kwalificaties in de werkelijkheid van alledag? Rebecca Fisher:

In modern-day capitalism, political and economic decisions are made largely in the interests of corporations – the institutional managers of the capitalist system – their profit margins, and a transnational class of elites. Governments frequently serve as vital handmaids of the perpetual drive for the profits and resources. They create and maintain the conditions necessary for continual capitalist accumulation, and provides protection from the resistance capitalism inevitably provokes, via the legitimation of capitalism and repression of dissent. From political policing to generous corporate-friendly legislation, from massive bank bailouts to military interventions to secure corporate access to valuable resources and markets, governments protect the functioning of the market and the constant accumulation of capital above all other social or ecological considerations. Wide-ranging political and economic decisions which affect the lives of billions are made in largely unaccountable inter-governmental institutions such as the World Bank and the International Monetary Fund. Such anti-democratic forms of governance are necessary to ensure that the corporate engine continues to accumulate profit through new resources, new markets and ever cheaper sources of labour. The socio-political polarity thus intensifies as global capitalist penetration deepens, making the task or its legitimation increasingly difficult. For as social and economic oppression intensifies, so can the clamours for redress, clamours which must be contained. This is the contradiction at the heart of capitalism, and that which demonstrates the lie of democratic capitalism.

En 'die leugen' verdwijnt niet achter eufemistische begrippen als ‘plaats’ en ‘ruimte,’ hoe goed Geert Mak ook zijn best doet om tegenover zijn mainstream publiek te zwijgen over het ‘grootkapitaal’ waarvan de macht ‘ons totaal ontglipt en waar je niks tegen kunt doen!' En dat hij 'buitengewoon beklemmend’ beschouwt. Het probleem bij Mak is dat hij nog steeds niet beseft dat hij een absurde voorstelling van zaken geeft wanneer hij het over ‘ruimte,’ heeft, dus over het ‘grootkapitaal,’  dat weliswaar ‘de wanorde die onvermijdelijk is bij het bewandelen van nieuwe, ongebaande wegen,’ heeft geschapen, en dit inmiddels wereldwijd, maar dat toch zorg heeft gedragen voor de ‘dynamiek, voor mogelijkheden, voor lucht en vrijheid.’ Deze bewering sluit aan op Mak’s conclusie in zijn boek In Europa dat ‘Europa als economische eenheid ook een eind op weg [is].’ De prijs voor dit alles is dat het ‘grootkapitaal’ als een donkere wolk ‘boven Europa’ hangt en dat de macht van de economische elite ‘ons totaal ontglipt en waar je niks tegen kunt doen!’ Die macht vindt Mak weliswaar ‘buitengewoon beklemmend,’ maar de burger zal toch met ‘onze Europese doem’ moeten leven, want in de Eurpese democratie kan er ‘Geen Jorwerd zonder Brussel’ bestaan. Althans als we Mak’s uiterst chaotische voorstelling van zaken accepteren. Als hij dit alles niet bedoelt dan is de vraag hoe het ‘grootkapitaal’ dat ‘ons totaal ontglipt,’ zich verhoudt tot zijn bewering dat dit  neoliberalisme zorgt voor ‘dynamiek’ en ‘voor lucht en vrijheid,’ toch onmisbare bestanddelen in het leven van de mensheid. Om Mak’s beweringen over ‘plaats’ en ‘ruimte’ in een context te plaatsen, citeer ik graag datgene wat talloze kritische Amerikanen, onder wie Rebecca Fisher, over het neoliberale model schrijven:

It is… essential that the incompatibility of genuine democracy and capitalism is disguised, and for the majority to believe that democracy and capitalism are not compatible but indivisible: that one engenders the other. And if this connection seems not to be quite watertight it is reinforced by the more negative notion that capitalism is the form of social organization truest to basic human nature, and thus no more equitable, or sustainable system is possible. Together, they help to engender the widely held belief that challenging capitalism is not only misguided but unprogressive, even pernicious, and as a result, deserving of the marginalization an repression it perceives.

Dit laatste verklaart nu waarom Geert Mak zijn verhaal telkens weer verandert. In 2008 toonde de kredietcrisis aan dat zijn conclusie van vier jaar eerder als zou Europa economisch ‘een eind op weg' zijn, volkomen fout was. Het bewees tevens dat Mak totaal niet had gezien wat er economisch voor zijn ogen aan het gebeuren was. Mak zag zich gedwongen een uitgebreid pamflet te schrijven om zijn fout te verklaren, maar hij kwam niet veel verder dan zichzelf verbijsterd af te vragen: ‘Hoe zijn we zo plotseling in deze nachtmerrie terechtgekomen?’ Uit zijn vraagstelling kan men opmaken dat hij in 2011 dacht dat de nachtmerrie ‘plotseling,’ als het ware vanuit het niets, was opgedoken. Die ‘nachtmerrie’ was evenwel allang aan de gang door het outsourcen van werk naar goedkope lonen landen, het downseizen van de werkgelegenheid in het Westen zelf, het op grote schaal speculeren met niet bestaand geld, en het verstrekken van veel meer geld aan leningen dan de banken in kas hadden. Maar omdat de Nederlandse mainstream pers alleen elkaar als referentiekader heeft, kan men alleen elkaar napraten. Gebeurt dat niet dan prijst de journalist zich als een dissident uit de markt. Daarbij speelt het feit dat Nederland een kleine bevolking heeft en dus een kleine beroepsgroep van journalisten, en een nog veel kleinere peergroup van opiniemakers die erop toeziet dat er niet teveel van de mainstream-visie wordt afgeweken. In de VS, met een bevolking van meer dan 300 miljoen, heeft de dissident minder last van die sociale druk. Men kan altijd nog elders, aan de ander kant van het continent, weer aan de slag. Bovendien bestaat er met een grote bevolking altijd een relatief grote groep geinteresseerden in afwijkende informatie. En tenslotte kent zo’n imperium een echte intellectuele traditie waarbij men werkelijk buiten de conventies durft te denken. Dit alles kent Nederland niet. Vandaar dat de Makkianen hier het voorgekookte debat domineren. Het boek van Rebecca Fisher en al die talloze andere kritische Amerikaanse intellectuelen die ik al jaren op mijn weblog citeer, worden door hen ook niet gelezen. Vandaar Mak’s bewering over de ‘vitaliteit’ van de ‘Amerikaanse democratie’ die ‘decennialang als ordebewaker en politieagent’ op aarde ‘fungeerde’ geslikt wordt. Fisher:

This ideological perversion of ‘democracy’ is therefore used to create a hegemonic order in which a set of beliefs which broadly correspond to the ‘democratic’ nature or at least potential of capitalism becomes so accepted, even internalized, throughout the public mind, that it acquires the status of ‘common-sense’ or even of a self-evident ‘truth’, and thus opposing values or ideas are deemed ‘illegitimate’ or ‘unacceptable’ or even ‘illogical’. Unlike more totalitarian systems, such ideological hegemony does not entail one particular dominant world-view, but allows for a variety of differing opinions as long as they do not transgress particular boundaries of ‘legitimate’ or ‘reasonable’ values, opinions and actions. In this way a semblance of plurality and open debate can be created, even though the overall limits can in effect be as rigid as any totalitarian system, but without as much overt policing of thought and action. For if these notions are largely internalized, the need for them to be so visibly policed by overt propaganda or coercion, which would only expose the pretence of democracy, is obviated. The power of ideological hegemony results from its ability to limit or repress the imagination of the possible or even conceivable, thereby facilitating the implementation of policies and systems which might otherwise be deeply unpopular, and the incorporation, recuperation and neutralization of forms of politics which might otherwise have remained fundamentally oppositional.

Dit is de plausibele verklaring voor het feit dat Geert Mak voor een propvolle zaal tijdens de Abel Herzberg-lezing met grote stelligheid kon verklaren: ‘Geen Jorwerd zonder Brussel.’ Meer over de mainstream propaganda morgen.