Het westerse kolonialisme wordt met fundamentele problemen geconfronteerd:
Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing
J.G.M. (Michel) Rademaker MTL,
plv. directeur Markt en Interne Zaken,
Den Haag Centrum voor Strategische Studies
Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing januari/februari 2010 45
Onmisbare
grondstoffen
Wat weten we eigenlijk over de hoeveelheden en de
beschikbaarheid van mineralen die worden gebruikt in
de industrie; zijn ze nodig voor economische groei, nu
en in de toekomst? China stelt zijn toevoer van olie en
gas zeker, ook voor metalen, via wereldwijde ‘deals’.
Voor sommige Afrikaanse landen zijn de Chinese
investeringen in mijnbouw en extractie zeer groot.
Daarnaast voerde China in het verleden al voor diverse
grondstoffen exportbeperkingen door. China heeft
recent aangekondigd exportrestricties door te voeren op
een aantal zogenaamde ‘zeldzame aardmetalen’ met
namen als neodymium, terbium of dysprosium. Dit zijn
natuurlijk voorkomende metalen die essentieel zijn voor
groene technologie. Het land heeft zelf ruim 95% van
het mondiale aanbod van een deel van deze groep
zeldzame aardmetalen in handen. Chinese investeringen
en haar exportquota lijken te suggereren dat er op korte
termijn tekorten zijn.
De Organisatie voor Economische Samenwerking en
Ontwikkeling (OESO) voorziet een verdubbeling van de
vraag naar mineralen over de komende 25 jaar. De
wereldwijde consumptie van metalen zal bij ongewijzigd
beleid binnen enkele decennia tot grote tekorten kunnen
leiden, met ernstige gevolgen. Een aantal metalen is nu
al schaars, dat wil zeggen de behoefte is groter dan de
productiecapaciteit.
Chinezen zijn realisten. Zij hebben voor interne
stabiliteit en welvaart substantiële groei nodig.
De Chinese economie groeit gemiddeld 8% op jaarbasis,
in het laatste kwartaal van 2009 zelfs met 10,7%.2 China
doet er alles aan om de binnenlandse ertsvoorraden
voor haar industrie veilig te stellen. En ze beschikken
ook over miljarden dollars om strategische grondstof-
posities in het buitenland op te kopen.
Van absolute mineraalschaarste is momenteel geen
sprake. In de 20ste eeuw is de schaarste wel toegenomen,
vooral omdat reserves afnemen maar soms toch ook
groeien door prijswijzigingen of technologische
doorbraken. Slechts een erg klein deel (0,01-0,001%)
Sommige metalensoorten kunnen in de toekomst schaars worden en dat heeft strategische
veiligheidimplicaties. Dit roept een aantal vragen op. Zullen staten het bezit en de toegang
tot mineralen als een strategisch instrument gebruiken? Zullen de betrekkingen tussen
staten, degenen die wel en die geen toegang tot mineralen hebben, veranderen als gevolg
van mineraalschaarste? Gaan toekomstige oorlogen over mineralen in plaats van olie,
grondgebied of water? Windmolens, mobieltjes, hybride auto’s en tv’s, er zitten zeldzame
metaalsoorten in. Deze onmisbare metalen komen vooral uit China en uit een aantal instabiele
regio’s. De controle over de toelevering van zeldzame metalen is in handen van een paar
landen en bedrijven. De westerse wereld is daardoor afhankelijk en daarmee kwetsbaar.
Geen wenselijke situatie. Het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS)1 deed op
verzoek van TNO onderzoek naar deze situatie.
Zeldzame aardmetalen
als strategisch instrument
1
Scarcity of Minerals, A strategic issue!, Den Haag Centrum voor Strategische Studies, 2010. http://www.hcss.nl/nl/news/1286/Scarcity-of-
Minerals.html
2
Financieel Dagblad, 20 januari 2010.
Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing januari/februari 2010
46
van de bestaande mineralen is ontgonnen. De meeste
mineralen zijn nog niet geëxploiteerd, omdat het
technisch nog niet mogelijk is of omdat het economisch
niet rendabel is. Bij schaarste van mineralen gaat het
niet over het opraken van voorraden alleen, maar ook
om de hoeveelheid die economisch gewonnen kan
worden onder de bestaande marktcondities. Daardoor
zijn mineraalreserves niet een fysieke maar een
economische variabele. Recycling van materialen en
het gebruik van substituten beïnvloedt ook de beschik-
baarheid van mineralen.
Er is daarmee vooral economische schaarste. Het blijkt
dat de wereldwijde reserves door de tijd min of meer
constant zijn en ondanks de toegenomen vraag ongeveer
gelijk zijn aan een paar decennia geleden. De vraag is of
deze trend zo blijft.
Het ‘laaghangend fruit’ lijkt echter wel geplukt en het
is redelijk om te vermoeden dat mijnbouw op steeds
verder gelegen en in moeilijker bereikbare gebieden
en diepere aardlagen zal plaatsvinden. De technische
ontwikkelingen in de mijnbouw gaan langzaam en de
toenemende vraag mede door de gecombineerde
effecten van economische groei en nieuwe technische
toepassingen zet de beschikbare reserves onder druk.
De groeiende vraag zal ook prijsstijgingen veroorzaken
omdat substituten niet beschikbaar zijn of eerst
intensief onderzoek vragen. Energieprijsschokken
kunnen verder de productiekosten sterk verhogen en
daarmee mineraalprijsschokken veroorzaken.
Mineraalschaarste als issue nationale veiligheid
Het vooruitzicht van toenemende vraag en krapper
aanbod maakt dat de toegang tot mineralen en
voorraden steeds meer wordt gezien als een onderwerp
van vitaal belang of nationale veiligheid. Sommige
landen ontwikkelen beleid om mineraalschaarste te
voorkomen. De VS, China en Japan hebben al beleid om
hun behoeftes zeker te stellen vooruitlopend op
groeiende schaarste en mogelijke economische disruptie.
Dit beleid kan een dynamiek creëren waarin de vrije
markt niet functioneert. Mineraalschaarste is daarmee
niet langer alleen een handelsprobleem maar een vitaal
belang dat de economische veiligheid van Nederland
kan aantasten.
Figuur 1: Het verband tussen energie en mineraalprijzen.
47
Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing januari/februari 2010
Mineraalschaarste vereist daarom aandacht van
beleids makers. Het is een complex vraagstuk met grote
onzekerheden. In tegenstelling tot de debatten over
klimaat, water en energieschaarste is het debat over
mineraalschaarste echter pas net begonnen. Een aantal
constateringen uit ons onderzoek zijn:
• Sinds 2002 zijn de prijzen voor een aantal metalen
verdubbeld.
• De continue industrialisatie in de zich ontwikkelende
wereld zal leiden tot een verder groeiende wereld-
wijde vraag naar metalen. En het is zeker dat de
opkomende economieën een groeiend deel van het
wereldaanbod opeisen. China heeft de afgelopen vijf
jaar een groei in het verbruik van metalen van 17%
laten zien en is daarmee verantwoordelijk voor 70%
van de wereldvraag.
• De ruwe olieprijs is een goede indicator voor de
ontwikkeling van de wereldenergieprijzen en omdat
een groot deel van de kosten van mineraalontginning
opgaat aan energie is het een goede indicator van de
ontwikkeling van mineraalprijzen.
• Zes grondstofrijke landen voorzien in een kwart van
de wereldproductie van metalen. Dit zijn vooral
opkomende economieën, China in het bijzonder.
• De snelle industrialisatie in de 20e eeuw van
niet-westerse landen heeft veroorzaakt dat de
mijnbouwindustrie een wereldwijd fenomeen is
geworden. De grootste voorraden die door onderzoek
en exploratie worden gevonden, liggen buiten de VS
en Europa.
• De wereldwijde verspreiding van mineraalreserves
die economisch winbaar zijn is ook onevenwichtig
verdeeld. Voor de meeste mineralen zijn de wereld-
reserves in een handvol landen geconcentreerd.
In het beleid van de door ons onderzochte landen zijn
twee trends te onderkennen:
• Mineraalwinning wordt voornamelijk gezien als een
technisch onderwerp waarbij technologische
innovatie als het belangrijkste element wordt gezien.
• Met uitzondering van de VS, China en Japan, leggen
landen geen nadruk op schaarste of het veiligheids-
aspect in hun beleid. Landen die het veiligheidsaspect
wel onderkennen geven vooral aandacht aan het
identificeren van kritische mineralen en voorraad-
vorming. Door bepaalde mineralen als kritisch voor
de nationale veiligheid te benoemen, wordt beleid
ontworpen om controle te krijgen op export en
toevoer van de stoffen. Staatsmiddelen worden
gebruikt om de toegang tot of de verwerving van
mineralen te verzekeren. De VS, China en Japan
bevorderen daarvoor expliciet de bescherming van
hun nationale belangen vanuit dit voor hen strategisch
belang.
Vanuit een Europees perspectief is toenemende
mineraalschaarste zorgelijk, omdat maar een zeer beperkt
aantal metalen in Europa wordt gevonden. Voor een
groot deel van de metalen is Europa zeer afhankelijk van
import. China domineert de wereldproductie van veel
strategische mineralen. Ze heeft voor een aantal van
deze metalen recent nieuwe of extra exportrestricties
vastgesteld.
Dat beleid is zeer schadelijk voor Europese belangen
omdat het de wereldwijde beschikbaarheid onder druk
zet en het de positieve van de Europese industrie ten
opzichte van haar concurrenten verzwakt.
Het Europese beleid met betrekking tot dit vraagstuk is
traag en aarzelend. Een duidelijk en gezamenlijk
Europees standpunt in multilaterale fora als de Wereld
Handelsorganisatie WTO, de Wereldbank of de G20 is
daarom nodig om de vrije markt van mineralen te
beschermen.
Hoe succesvol de EU en de rest van de wereld zullen zijn
hangt af van vier factoren:
• De ontwikkelingen met betrekking tot energie-
schaarste, omdat er veel energie nodig is voor de
ontginning van metalen.
• Het succesvol vervangen van schaarse mineralen in
hightech toepassingen.
• De mate waarin landen wereldwijd in staat zijn het
gebruik, de recycling en het hergebruik per capita te
verminderen.
• Het vinden van een economische balans tussen de
kosten voor het ontginnen en de investeringen in
R&D voor mijnbouwtechnologie.
Wat betekent dit nu allemaal voor onze nationale
veiligheid?
Momenteel wordt in het kader van de Nationale
Risico beoordeling uit de Strategie Nationale Veiligheid
nagedacht over de consequenties voor Nederland. Er
zijn twee zaken die in ieder geval nuttig lijken. Allereerst
is er behoefte aan goede informatie over de mineralen
die voor Nederland voor haar industrie van belang zijn.
Verder is er behoefte aan een beter begrip van de
strategisch economische en geopolitieke aspecten van
het mineraalvraagstuk. Daarnaast is het versterken van
de 3R aanpak (reduce, reuse, replace) die veelal wordt
gepropageerd, relevant. Dit zijn no-regret opties.
Kortom de kennisinfrastructuur rond dit vraagstuk
versterken en praktische zaken aanpakken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten