woensdag 31 maart 2010

De Westerse Terreur 64


Het westerse kolonialisme wordt met fundamentele problemen geconfronteerd:


Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing
januari/februari 2010 45

Onmisbare grondstoffen

J.G.M. (Michel) Rademaker MTL,

plv. directeur Markt en Interne Zaken,
Den Haag Centrum voor Strategische Studies


Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing januari/februari 2010 45

Onmisbare

grondstoffen


Wat weten we eigenlijk over de hoeveelheden en de

beschikbaarheid van mineralen die worden gebruikt in

de industrie; zijn ze nodig voor economische groei, nu

en in de toekomst? China stelt zijn toevoer van olie en

gas zeker, ook voor metalen, via wereldwijde ‘deals’.

Voor sommige Afrikaanse landen zijn de Chinese

investeringen in mijnbouw en extractie zeer groot.

Daarnaast voerde China in het verleden al voor diverse

grondstoffen exportbeperkingen door. China heeft

recent aangekondigd exportrestricties door te voeren op

een aantal zogenaamde ‘zeldzame aardmetalen’ met

namen als neodymium, terbium of dysprosium. Dit zijn

natuurlijk voorkomende metalen die essentieel zijn voor

groene technologie. Het land heeft zelf ruim 95% van

het mondiale aanbod van een deel van deze groep

zeldzame aardmetalen in handen. Chinese investeringen

en haar exportquota lijken te suggereren dat er op korte

termijn tekorten zijn.

De Organisatie voor Economische Samenwerking en

Ontwikkeling (OESO) voorziet een verdubbeling van de

vraag naar mineralen over de komende 25 jaar. De

wereldwijde consumptie van metalen zal bij ongewijzigd

beleid binnen enkele decennia tot grote tekorten kunnen

leiden, met ernstige gevolgen. Een aantal metalen is nu

al schaars, dat wil zeggen de behoefte is groter dan de

productiecapaciteit.

Chinezen zijn realisten. Zij hebben voor interne

stabiliteit en welvaart substantiële groei nodig.

De Chinese economie groeit gemiddeld 8% op jaarbasis,

in het laatste kwartaal van 2009 zelfs met 10,7%.2 China

doet er alles aan om de binnenlandse ertsvoorraden

voor haar industrie veilig te stellen. En ze beschikken

ook over miljarden dollars om strategische grondstof-

posities in het buitenland op te kopen.

Van absolute mineraalschaarste is momenteel geen

sprake. In de 20ste eeuw is de schaarste wel toegenomen,

vooral omdat reserves afnemen maar soms toch ook

groeien door prijswijzigingen of technologische

doorbraken. Slechts een erg klein deel (0,01-0,001%)

Sommige metalensoorten kunnen in de toekomst schaars worden en dat heeft strategische

veiligheidimplicaties. Dit roept een aantal vragen op. Zullen staten het bezit en de toegang

tot mineralen als een strategisch instrument gebruiken? Zullen de betrekkingen tussen

staten, degenen die wel en die geen toegang tot mineralen hebben, veranderen als gevolg

van mineraalschaarste? Gaan toekomstige oorlogen over mineralen in plaats van olie,

grondgebied of water? Windmolens, mobieltjes, hybride auto’s en tv’s, er zitten zeldzame

metaalsoorten in. Deze onmisbare metalen komen vooral uit China en uit een aantal instabiele

regio’s. De controle over de toelevering van zeldzame metalen is in handen van een paar

landen en bedrijven. De westerse wereld is daardoor afhankelijk en daarmee kwetsbaar.

Geen wenselijke situatie. Het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS)1 deed op

verzoek van TNO onderzoek naar deze situatie.

Zeldzame aardmetalen

als strategisch instrument

1

Scarcity of Minerals, A strategic issue!, Den Haag Centrum voor Strategische Studies, 2010. http://www.hcss.nl/nl/news/1286/Scarcity-of-

Minerals.html

2

Financieel Dagblad, 20 januari 2010.

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing januari/februari 2010

46

van de bestaande mineralen is ontgonnen. De meeste

mineralen zijn nog niet geëxploiteerd, omdat het

technisch nog niet mogelijk is of omdat het economisch

niet rendabel is. Bij schaarste van mineralen gaat het

niet over het opraken van voorraden alleen, maar ook

om de hoeveelheid die economisch gewonnen kan

worden onder de bestaande marktcondities. Daardoor

zijn mineraalreserves niet een fysieke maar een

economische variabele. Recycling van materialen en

het gebruik van substituten beïnvloedt ook de beschik-

baarheid van mineralen.

Er is daarmee vooral economische schaarste. Het blijkt

dat de wereldwijde reserves door de tijd min of meer

constant zijn en ondanks de toegenomen vraag ongeveer

gelijk zijn aan een paar decennia geleden. De vraag is of

deze trend zo blijft.

Het ‘laaghangend fruit’ lijkt echter wel geplukt en het

is redelijk om te vermoeden dat mijnbouw op steeds

verder gelegen en in moeilijker bereikbare gebieden

en diepere aardlagen zal plaatsvinden. De technische

ontwikkelingen in de mijnbouw gaan langzaam en de

toenemende vraag mede door de gecombineerde

effecten van economische groei en nieuwe technische

toepassingen zet de beschikbare reserves onder druk.

De groeiende vraag zal ook prijsstijgingen veroorzaken

omdat substituten niet beschikbaar zijn of eerst

intensief onderzoek vragen. Energieprijsschokken

kunnen verder de productiekosten sterk verhogen en

daarmee mineraalprijsschokken veroorzaken.

Mineraalschaarste als issue nationale veiligheid

Het vooruitzicht van toenemende vraag en krapper

aanbod maakt dat de toegang tot mineralen en

voorraden steeds meer wordt gezien als een onderwerp

van vitaal belang of nationale veiligheid. Sommige

landen ontwikkelen beleid om mineraalschaarste te

voorkomen. De VS, China en Japan hebben al beleid om

hun behoeftes zeker te stellen vooruitlopend op

groeiende schaarste en mogelijke economische disruptie.

Dit beleid kan een dynamiek creëren waarin de vrije

markt niet functioneert. Mineraalschaarste is daarmee

niet langer alleen een handelsprobleem maar een vitaal

belang dat de economische veiligheid van Nederland

kan aantasten.

Figuur 1: Het verband tussen energie en mineraalprijzen.

47

Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing januari/februari 2010

Mineraalschaarste vereist daarom aandacht van

beleids makers. Het is een complex vraagstuk met grote

onzekerheden. In tegenstelling tot de debatten over

klimaat, water en energieschaarste is het debat over

mineraalschaarste echter pas net begonnen. Een aantal

constateringen uit ons onderzoek zijn:

• Sinds 2002 zijn de prijzen voor een aantal metalen

verdubbeld.

• De continue industrialisatie in de zich ontwikkelende

wereld zal leiden tot een verder groeiende wereld-

wijde vraag naar metalen. En het is zeker dat de

opkomende economieën een groeiend deel van het

wereldaanbod opeisen. China heeft de afgelopen vijf

jaar een groei in het verbruik van metalen van 17%

laten zien en is daarmee verantwoordelijk voor 70%

van de wereldvraag.

• De ruwe olieprijs is een goede indicator voor de

ontwikkeling van de wereldenergieprijzen en omdat

een groot deel van de kosten van mineraalontginning

opgaat aan energie is het een goede indicator van de

ontwikkeling van mineraalprijzen.

• Zes grondstofrijke landen voorzien in een kwart van

de wereldproductie van metalen. Dit zijn vooral

opkomende economieën, China in het bijzonder.

• De snelle industrialisatie in de 20e eeuw van

niet-westerse landen heeft veroorzaakt dat de

mijnbouwindustrie een wereldwijd fenomeen is

geworden. De grootste voorraden die door onderzoek

en exploratie worden gevonden, liggen buiten de VS

en Europa.

• De wereldwijde verspreiding van mineraalreserves

die economisch winbaar zijn is ook onevenwichtig

verdeeld. Voor de meeste mineralen zijn de wereld-

reserves in een handvol landen geconcentreerd.

In het beleid van de door ons onderzochte landen zijn

twee trends te onderkennen:

• Mineraalwinning wordt voornamelijk gezien als een

technisch onderwerp waarbij technologische

innovatie als het belangrijkste element wordt gezien.

• Met uitzondering van de VS, China en Japan, leggen

landen geen nadruk op schaarste of het veiligheids-

aspect in hun beleid. Landen die het veiligheidsaspect

wel onderkennen geven vooral aandacht aan het

identificeren van kritische mineralen en voorraad-

vorming. Door bepaalde mineralen als kritisch voor

de nationale veiligheid te benoemen, wordt beleid

ontworpen om controle te krijgen op export en

toevoer van de stoffen. Staatsmiddelen worden

gebruikt om de toegang tot of de verwerving van

mineralen te verzekeren. De VS, China en Japan

bevorderen daarvoor expliciet de bescherming van

hun nationale belangen vanuit dit voor hen strategisch

belang.

Vanuit een Europees perspectief is toenemende

mineraalschaarste zorgelijk, omdat maar een zeer beperkt

aantal metalen in Europa wordt gevonden. Voor een

groot deel van de metalen is Europa zeer afhankelijk van

import. China domineert de wereldproductie van veel

strategische mineralen. Ze heeft voor een aantal van

deze metalen recent nieuwe of extra exportrestricties

vastgesteld.

Dat beleid is zeer schadelijk voor Europese belangen

omdat het de wereldwijde beschikbaarheid onder druk

zet en het de positieve van de Europese industrie ten

opzichte van haar concurrenten verzwakt.

Het Europese beleid met betrekking tot dit vraagstuk is

traag en aarzelend. Een duidelijk en gezamenlijk

Europees standpunt in multilaterale fora als de Wereld

Handelsorganisatie WTO, de Wereldbank of de G20 is

daarom nodig om de vrije markt van mineralen te

beschermen.

Hoe succesvol de EU en de rest van de wereld zullen zijn

hangt af van vier factoren:

• De ontwikkelingen met betrekking tot energie-

schaarste, omdat er veel energie nodig is voor de

ontginning van metalen.

• Het succesvol vervangen van schaarse mineralen in

hightech toepassingen.

• De mate waarin landen wereldwijd in staat zijn het

gebruik, de recycling en het hergebruik per capita te

verminderen.

• Het vinden van een economische balans tussen de

kosten voor het ontginnen en de investeringen in

R&D voor mijnbouwtechnologie.

Wat betekent dit nu allemaal voor onze nationale

veiligheid?

Momenteel wordt in het kader van de Nationale

Risico beoordeling uit de Strategie Nationale Veiligheid

nagedacht over de consequenties voor Nederland. Er

zijn twee zaken die in ieder geval nuttig lijken. Allereerst

is er behoefte aan goede informatie over de mineralen

die voor Nederland voor haar industrie van belang zijn.

Verder is er behoefte aan een beter begrip van de

strategisch economische en geopolitieke aspecten van

het mineraalvraagstuk. Daarnaast is het versterken van

de 3R aanpak (reduce, reuse, replace) die veelal wordt

gepropageerd, relevant. Dit zijn no-regret opties.

Kortom de kennisinfrastructuur rond dit vraagstuk

versterken en praktische zaken aanpakken.


Geen opmerkingen:

Peter Flik en Chuck Berry-Promised Land

mijn unieke collega Peter Flik, die de vrijzinnig protestantse radio omroep de VPRO maakte is niet meer. ik koester duizenden herinneringen ...